14. Hjúkrun sjúklinga með hegðunartruflanir og þróun á þjónustu á hjúkrunarheimilum og framtíðarsýn (20. nóvember) Flashcards
Hegðurnartruflanir í heilabeilun
- Algeng, nær 90% sýna á einhverjum tíma í ferlinu
- Skýrningar læknisfræði: Orsakast af lífeðlisfræðilegum sjúkdómi
- Skýrningar persónumiðaða sjónarhornsins:
- Lífeðlisfræðilegur sjúkdómur
- Varnarviðbrögð við álagi vegna sjúkdómsins
- Viðbrögð við alls konar umhverfisþáttum sem eru einstaklingnum erfiðir
- Mikilvægt: Oft eru einsaklingurinn ófær um að tjá þarfir/óánægju/óhamingju/kvíða með eðillegum hætti vegna sjúkdómsins
Dæmi um breytta hegðun
- Hróp/köll
- Ógnanadi hegðun/ofbeldi
- Ágreiningur milli notanda og aðstoðarfólks
- Ráf
- Þunglyndi
- Mótstaða gegn aðstoð við daglegar athafnir (ss klæðnað, persónulegt hreinlæti, salernisferðir og að matast)
- Tortryggni og ásakanir
- Svefntruflanir
Einkenni hegðunartruflana
- Hróp og köll
- Ágreiningur
- Ráf
- Tortryggni, ásakanir
- Þunglyndi
- Svefntruflanir
Mögulegar orsakir
- Ótti , vanmáttur, vantar aðstoð
- Þjónusta hentar ekki einstaklin
- Óuppfyllt hreyfiþörf
- Ótti, kvíði - varnarháttur
- Vanlíðan vegna versnandi færni
- Margar mögulegar ástæður, ekki endilega sértæk
Úrræði
- Tryggja viðveru. Auka þol fyrir atferli
- Þjónusta taki mið af þörfum
- Auka virkni. Skapa öruggt umhverfi fyrir útivist/hreyfingu
- Þarf að skoða í hverju tilviki
Kenningin um óuppfylltar þarfir
- Litið á hegðun (td óróleika) sem tjáningu á óuppfylltri þörf
- Hjúkrunaraðgerðir felast í að átta sig á þessum þörfum og breyta umhverfi og umönnun út frá ví
- Dæmi um slíkt
> Bjóða salernisferðir
> Meta mögulega verki - verkir eru mjög vanmetnir hjá fólki með heilabilun
> Þörf fyrir mat eða drykk
> Sálrænar þarfir fyrir nærveru og samskipti
Eden Alternative um vellíðan
- Tala ekki um “erfiða hegðun” heldur um “vanlíðan” (lack of well-being)
- 7 svið vellíðunar (domains)
- Hafa hannað mælitæki til að meta vellíðan á þessum 7 sviðum
- Líta á alla “erfiða hegðun” sem merki um skort á vellíðan
- Verkefnið er að bæta út því
- Markmið starfsins: Að tryggja hinum aldraða bestu mögulegu elliár
Hver eru sviðin 7?
- Sjálfsmynd
- Tengsl
- Öryggi
- Sjálfræði
- Tilgangur
- Þroski
- Gleði
Í hverju felst persónumiðuð hjúkrun?
- Áhersla á samband á milli starfsfólks og íbúa
- Einstaklingsmiðuð hjúkrunarmeðferð byggir á þörfum, venjum og óskum
- Starfsmenn starfa oftast með sömu einstaklingum og þekkja óskir þeirra og sérstöðu
- Ákvaðanataka er eins nálægt óskum íbúans og hægt er
- Starfsmenn eru þátttakendur í ákvörðunum um hjúkrunarmeðferð
Viðbrögð persónumiðaðrar umönnunar við erfiðri hegðun
- Setja sig í spor skjólstæðings
> Reyna að átta sig á því hvað einstaklingnum gengur til - Draga úr ótta og kvíða
> Tala róandi og fullvissa um öryggi
> Ná aungsambandi og útskýra hvað á að gera
> Ekki fara hraðar en einstaklingurinn ræður við - Uppfylla þarfir
> Bjóða WC ferð, eða annað það sem talið er að sé að - Rólegt umhverfi
> Oft gott að fara meðórólegan einstakiling afsíðis og vera með honum “maður á mann”
> Ekki tveir starfsmenn með einn einstakling nema það sé bráðnauðsynlegt, verkar ógnandi
Skoða samskiptin
Í hjúkrun fólks með heilabilun er peróna hjúkrunarfræðings mikilvægasta starfstækið:
* Hvernig hreyfingar er ég með
* Hvaða stellingum var ég í andspænis einstaklingi
* Hvernig er röddun
* Hvað sagði ég
* Hvernig snertingu notaði ég
* Bauð ég valkosti
* Sýndi ég virðingu
* Mætti ég einstaklingi á hans forsendum
Mögulegar langtíma lausnir
- Umhverfisbreytingar
- Fara yfir rútínur á staðnum
- Gera hjúkruanráætlanir sem byggja á þörfum og venjum hvers og eins
- Þekkja lífssögu
- Nota persónumiðað mat á árangri
Mögulegar lausnir “í aðstæðunum”
- Grípa fljótt inn í - áður en æsingur er kominn
- Nota réttmætingu (setja sig í spor)
- Nota lífssöguþekkingu
- Halda ró sinni:
> Tala hægt, lægra en einstaklingurinn
> Ekki nota skipunartón
> Líkamstjáning
> Vera tilbúinn í málamiðlanir
> Ofl, ofl - allt eftir aðstæðum
Þarf aukna þekkingu
- Rannsóknir sýna að skilningur umönnunaraðila á orsökum og eðli
hegðunarvanda og annarra atferlis- og taugasálfræði einkenna er oft
og tíðum lítill - Það leiðir svo til aukins álags, úrræðaleysis og mikillar streitu fyrir
umönnunaraðila, auk þess að hafa áhrif á gæði umönnunarinnar sem
einstaklingurinn nýtur
Atferlismat
- Mikilvægt til að geta brugðist við og dregið úr hættu á endurtekningu
- Meta þarf:
> Hvað - Hvað er að gerast, hvernig er hegðunin, hvað er verið að tjá?
> Hvar - Hvar er einstaklingurinn þegar hann sýnir hegðunartruflanir?
Umhverfi sem „triggerar“?
> Hvenær – Hvenær á atferlið sé stað á morgnana við heimsókn?
> Hver – Hver er tengdur atferlinu aðrir íbúar, umönnunaraðilar eða fjölskylda
> Hvers vegna – Hvað gerðist áður en hegðunin byrjaði, slæm samskipti, of erfið
verkefni, líkamleg vandamál, verið að ýta á eftir íbúanum
> Hvað nú – Hvað meðferð á að reyna og hver eru viðbrögðin við meðferðinni,
láta alla vita um meðferðina
Hvaða meðferð er oft fyrsta meðferð?
Geðlyf – oft fyrsta meðferð, stundum eina
* Ekki ætluð til þessara nota og þau skerða lífsgæði og auka dánartíðni
* Ástæðan fyrir því getur verið sú að heilbrigðisstarfsmenn skorti færni og
þekking á notkun meðferða án lyfja
* Tímaskortur hefur einnig verið talinn hindrandi þáttur auk skorts á hvatningu
og hrósi yfirmanna þegar meðferð án lyfja er beitt
Önnur úrræði
- Persónumiðuð vinnubrögð
- Umhverfisbreytingar
- Úrræði sem farið var yfir í fyrirlestrinum Hjúkrun fólks með heilabilun
Þróun öldrunarþjónustu
- Aldraðir nutu skjóls hjá ættingjum
> Langt fram á síðustu öld, en er nú nærri horfið - Fátækrahæli urðu aldrei til hér, heldur var ómögunum (= ómegandi =
færniskertum) komið fyrir á einkaheimilum
Á 20. öld:
* Elliheimili – þar bjó tiltölulega frískt og sjálfbjarga fólk
* Langlegudeildir sjúkrahúsa – þar voru veikir aldraðir
* Hjúkrunarheimili þróuðust upp úr þessu tvennu
* Erlendis þróuðust hjúkrunarheimili upp úr fátækrahælum,
sjúkrahúsum og ýmiss konar gistiheimilum
Hjúkrunarheimili – eina úrræðið
- Heimaþjónusta á Íslandi ófullburða borið saman við nágrannalönd
- Líklega treyst hér meira á aðstoð fjölskyldu – bæði gott og vont
- Mikilvægt að auka heimaþjónustu
- Mikilvægt að fjölga búsetuúrræðum öðrum en hjúkrunarheimilum
> Þjónustuíbúðum
> Sambýlum á ýmsum þjónustustigum
> Ath fólk með fötlun hefur hafnað „herbergjasambýlum“
> Skilgreina má hjúkrunarheimili sem stórt herbergjasambýli - Íslenska stjórnsýslan í öldrunarþjónustu vinnur gegn þessarri þróun
Stjórnsýsla íslenskrar öldrunarþjónustu:
Tvö ráðuneyti – tvö stjórnsýslustig
Tveir aðilar borga brúsann
Tegund þjónustu…?
- Hjúkrunarheimili, dagþjálfanir, heimahjúkrun, heilsugæsla
- Félagsleg heimaþjónusta, dvalarheimili, þjónustuíbúðir
Stjórnsýsla íslenskrar öldrunarþjónustu:
Tvö ráðuneyti – tvö stjórnsýslustig
Tveir aðilar borga brúsann
Staðsetning í stjórnsýslu og fjármögnun…?
Heilbrigðisráðuneyti
* Ríkið borgar
Félagsmálaráðuneyti
* Sveitarfélög borga
Sjálfræði og mannréttindi
Öldrunarfordómar líklega mjög útbreiddir í samfélaginu
* Birtast í mikilli forræðishyggju
* Áhersla á öryggi/þjónustu fremur en sjálfstæði/þátttöku
Engin réttindalöggjöf til fyrir aldraða þjónustuþega
* Löggjöf sem m.a. tekur til beitingar þvingana
* Slík löggjöf til fyrir fatlaða frá 2012
* Fyrirhuguð breyting á lögum um réttindi sjúklinga (2022)
* Lög um málefni aldraða úrelt – úrelt hugsun að gera lagabálka fyrir aldurshópa
(aðra en börn)
* Þvinganir í þjónustu ólöglegar en líklega algengar
* Engar rannsóknir til
Hver eru tvenns konar hlutverk hjúkrunarheimila?
Heilbrigðisstofnun - „mini“sjúkrahús
* Áherslan er á sjúkdóma og kvilla sjúklinganna (vistmanna)
* Líkamleg þjónusta í fyrsta sæti
* Sál-félagsleg þjónusta númer tvö – verður útundan undir álagi
* Starfsmenn af öllum gerðum framkvæma verk
Heimili (sbr. hjúkrunarheimili)
* Meiri áhersla á félagslíf og samveru
* Talað um íbúa eða heimilisfólk fremur en sjúklinga/vistmenn
Mörkin þarna á milli alls ekki skýr: íslensk hjúkrunarheimili nú blanda
af þessu tvennu – en kerfið sem þau starfa innan nær hinu fyrrnefnda. Hugmyndir nýrrar menningar vilja meiri breytingar í átt að heimilum
Hver er staðan á Íslandi?
- Ný menning er að þróast hratt á Íslandi
- Minningavinna hefur verið vinsæl hér og mikið notuð
- Lífssöguupplýsingar eru víða teknar
- Ekki almennt nógu góður skilningur á mikilvægi persónumiðaðrar þjónustu:
mikilvægt verkefni að auka hann og tengja lífssögunotkun við - Framtíðin:
> Fólk með fötlun er langt á undan veikum öldruðum hvað snertir margháttuð réttindi
> Tvenns konar lög, ólíkar reglugerðir, ólík sýn á þessa hópa
> Mikilvægt til að þróa öldrunarþjónust áfram að horfa til þess sem er að gerast í þjónustu við
fólk með fötlun
> Ath: Í báðum hópum er fólk með mjög mismunandi vitræna getu: fatlaðir v/þroskaraskana en
aldraðir v/heilabilunar
