14. Hjúkrun sjúklinga með hegðunartruflanir og þróun á þjónustu á hjúkrunarheimilum og framtíðarsýn (20. nóvember)

Question 1

Hegðurnartruflanir í heilabeilun

Answer 1

• Algeng, nær 90% sýna á einhverjum tíma í ferlinu
• Skýrningar læknisfræði: Orsakast af lífeðlisfræðilegum sjúkdómi
• Skýrningar persónumiðaða sjónarhornsins:
• Lífeðlisfræðilegur sjúkdómur
• Varnarviðbrögð við álagi vegna sjúkdómsins
• Viðbrögð við alls konar umhverfisþáttum sem eru einstaklingnum erfiðir
• Mikilvægt: Oft eru einsaklingurinn ófær um að tjá þarfir/óánægju/óhamingju/kvíða með eðillegum hætti vegna sjúkdómsins

Question 2

Dæmi um breytta hegðun

Answer 2

• Hróp/köll
• Ógnanadi hegðun/ofbeldi
• Ágreiningur milli notanda og aðstoðarfólks
• Ráf
• Þunglyndi
• Mótstaða gegn aðstoð við daglegar athafnir (ss klæðnað, persónulegt hreinlæti, salernisferðir og að matast)
• Tortryggni og ásakanir
• Svefntruflanir

Question 3

Einkenni hegðunartruflana

Answer 3

• Hróp og köll
• Ágreiningur
• Ráf
• Tortryggni, ásakanir
• Þunglyndi
• Svefntruflanir

Question 4

Mögulegar orsakir

Answer 4

• Ótti , vanmáttur, vantar aðstoð
• Þjónusta hentar ekki einstaklin
• Óuppfyllt hreyfiþörf
• Ótti, kvíði - varnarháttur
• Vanlíðan vegna versnandi færni
• Margar mögulegar ástæður, ekki endilega sértæk

Question 5

Úrræði

Answer 5

• Tryggja viðveru. Auka þol fyrir atferli
• Þjónusta taki mið af þörfum
• Auka virkni. Skapa öruggt umhverfi fyrir útivist/hreyfingu
• Þarf að skoða í hverju tilviki

Question 6

Kenningin um óuppfylltar þarfir

Answer 6

• Litið á hegðun (td óróleika) sem tjáningu á óuppfylltri þörf
• Hjúkrunaraðgerðir felast í að átta sig á þessum þörfum og breyta umhverfi og umönnun út frá ví
• Dæmi um slíkt
  > Bjóða salernisferðir
  > Meta mögulega verki - verkir eru mjög vanmetnir hjá fólki með heilabilun
  > Þörf fyrir mat eða drykk
  > Sálrænar þarfir fyrir nærveru og samskipti

Question 7

Eden Alternative um vellíðan

Answer 7

• Tala ekki um “erfiða hegðun” heldur um “vanlíðan” (lack of well-being)
• 7 svið vellíðunar (domains)
• Hafa hannað mælitæki til að meta vellíðan á þessum 7 sviðum
• Líta á alla “erfiða hegðun” sem merki um skort á vellíðan
• Verkefnið er að bæta út því
• Markmið starfsins: Að tryggja hinum aldraða bestu mögulegu elliár

Question 8

Hver eru sviðin 7?

Answer 8

• Sjálfsmynd
• Tengsl
• Öryggi
• Sjálfræði
• Tilgangur
• Þroski
• Gleði

Question 9

Í hverju felst persónumiðuð hjúkrun?

Answer 9

• Áhersla á samband á milli starfsfólks og íbúa
• Einstaklingsmiðuð hjúkrunarmeðferð byggir á þörfum, venjum og óskum
• Starfsmenn starfa oftast með sömu einstaklingum og þekkja óskir þeirra og sérstöðu
• Ákvaðanataka er eins nálægt óskum íbúans og hægt er
• Starfsmenn eru þátttakendur í ákvörðunum um hjúkrunarmeðferð

Question 10

Viðbrögð persónumiðaðrar umönnunar við erfiðri hegðun

Answer 10

• Setja sig í spor skjólstæðings
  > Reyna að átta sig á því hvað einstaklingnum gengur til
• Draga úr ótta og kvíða
  > Tala róandi og fullvissa um öryggi
  > Ná aungsambandi og útskýra hvað á að gera
  > Ekki fara hraðar en einstaklingurinn ræður við
• Uppfylla þarfir
  > Bjóða WC ferð, eða annað það sem talið er að sé að
• Rólegt umhverfi
  > Oft gott að fara meðórólegan einstakiling afsíðis og vera með honum “maður á mann”
  > Ekki tveir starfsmenn með einn einstakling nema það sé bráðnauðsynlegt, verkar ógnandi

Question 11

Skoða samskiptin

Answer 11

Í hjúkrun fólks með heilabilun er peróna hjúkrunarfræðings mikilvægasta starfstækið:
* Hvernig hreyfingar er ég með
* Hvaða stellingum var ég í andspænis einstaklingi
* Hvernig er röddun
* Hvað sagði ég
* Hvernig snertingu notaði ég
* Bauð ég valkosti
* Sýndi ég virðingu
* Mætti ég einstaklingi á hans forsendum

Question 12

Mögulegar langtíma lausnir

Answer 12

• Umhverfisbreytingar
• Fara yfir rútínur á staðnum
• Gera hjúkruanráætlanir sem byggja á þörfum og venjum hvers og eins
• Þekkja lífssögu
• Nota persónumiðað mat á árangri

Question 13

Mögulegar lausnir “í aðstæðunum”

Answer 13

• Grípa fljótt inn í - áður en æsingur er kominn
• Nota réttmætingu (setja sig í spor)
• Nota lífssöguþekkingu
• Halda ró sinni:
  > Tala hægt, lægra en einstaklingurinn
  > Ekki nota skipunartón
  > Líkamstjáning
  > Vera tilbúinn í málamiðlanir
  > Ofl, ofl - allt eftir aðstæðum

Question 14

Þarf aukna þekkingu

Answer 14

• Rannsóknir sýna að skilningur umönnunaraðila á orsökum og eðli
  hegðunarvanda og annarra atferlis- og taugasálfræði einkenna er oft
  og tíðum lítill
• Það leiðir svo til aukins álags, úrræðaleysis og mikillar streitu fyrir
  umönnunaraðila, auk þess að hafa áhrif á gæði umönnunarinnar sem
  einstaklingurinn nýtur

Question 15

Atferlismat

Answer 15

• Mikilvægt til að geta brugðist við og dregið úr hættu á endurtekningu
• Meta þarf:
  > Hvað - Hvað er að gerast, hvernig er hegðunin, hvað er verið að tjá?
  > Hvar - Hvar er einstaklingurinn þegar hann sýnir hegðunartruflanir?
  Umhverfi sem „triggerar“?
  > Hvenær – Hvenær á atferlið sé stað á morgnana við heimsókn?
  > Hver – Hver er tengdur atferlinu aðrir íbúar, umönnunaraðilar eða fjölskylda
  > Hvers vegna – Hvað gerðist áður en hegðunin byrjaði, slæm samskipti, of erfið
  verkefni, líkamleg vandamál, verið að ýta á eftir íbúanum
  > Hvað nú – Hvað meðferð á að reyna og hver eru viðbrögðin við meðferðinni,
  láta alla vita um meðferðina

Question 16

Hvaða meðferð er oft fyrsta meðferð?

Answer 16

Geðlyf – oft fyrsta meðferð, stundum eina
* Ekki ætluð til þessara nota og þau skerða lífsgæði og auka dánartíðni
* Ástæðan fyrir því getur verið sú að heilbrigðisstarfsmenn skorti færni og
þekking á notkun meðferða án lyfja
* Tímaskortur hefur einnig verið talinn hindrandi þáttur auk skorts á hvatningu
og hrósi yfirmanna þegar meðferð án lyfja er beitt

Question 17

Önnur úrræði

Answer 17

• Persónumiðuð vinnubrögð
• Umhverfisbreytingar
• Úrræði sem farið var yfir í fyrirlestrinum Hjúkrun fólks með heilabilun

Question 18

Þróun öldrunarþjónustu

Answer 18

• Aldraðir nutu skjóls hjá ættingjum
  > Langt fram á síðustu öld, en er nú nærri horfið
• Fátækrahæli urðu aldrei til hér, heldur var ómögunum (= ómegandi =
  færniskertum) komið fyrir á einkaheimilum

Á 20. öld:
* Elliheimili – þar bjó tiltölulega frískt og sjálfbjarga fólk
* Langlegudeildir sjúkrahúsa – þar voru veikir aldraðir
* Hjúkrunarheimili þróuðust upp úr þessu tvennu
* Erlendis þróuðust hjúkrunarheimili upp úr fátækrahælum,
sjúkrahúsum og ýmiss konar gistiheimilum

Question 19

Hjúkrunarheimili – eina úrræðið

Answer 19

• Heimaþjónusta á Íslandi ófullburða borið saman við nágrannalönd
• Líklega treyst hér meira á aðstoð fjölskyldu – bæði gott og vont
• Mikilvægt að auka heimaþjónustu
• Mikilvægt að fjölga búsetuúrræðum öðrum en hjúkrunarheimilum
  > Þjónustuíbúðum
  > Sambýlum á ýmsum þjónustustigum
  > Ath fólk með fötlun hefur hafnað „herbergjasambýlum“
  > Skilgreina má hjúkrunarheimili sem stórt herbergjasambýli
• Íslenska stjórnsýslan í öldrunarþjónustu vinnur gegn þessarri þróun

Question 20

Stjórnsýsla íslenskrar öldrunarþjónustu:
Tvö ráðuneyti – tvö stjórnsýslustig
Tveir aðilar borga brúsann

Tegund þjónustu…?

Answer 20

• Hjúkrunarheimili, dagþjálfanir, heimahjúkrun, heilsugæsla
• Félagsleg heimaþjónusta, dvalarheimili, þjónustuíbúðir

Question 21

Stjórnsýsla íslenskrar öldrunarþjónustu:
Tvö ráðuneyti – tvö stjórnsýslustig
Tveir aðilar borga brúsann

Staðsetning í stjórnsýslu og fjármögnun…?

Answer 21

Heilbrigðisráðuneyti
* Ríkið borgar

Félagsmálaráðuneyti
* Sveitarfélög borga

Question 22

Sjálfræði og mannréttindi

Answer 22

Öldrunarfordómar líklega mjög útbreiddir í samfélaginu
* Birtast í mikilli forræðishyggju
* Áhersla á öryggi/þjónustu fremur en sjálfstæði/þátttöku

Engin réttindalöggjöf til fyrir aldraða þjónustuþega
* Löggjöf sem m.a. tekur til beitingar þvingana
* Slík löggjöf til fyrir fatlaða frá 2012
* Fyrirhuguð breyting á lögum um réttindi sjúklinga (2022)
* Lög um málefni aldraða úrelt – úrelt hugsun að gera lagabálka fyrir aldurshópa
(aðra en börn)
* Þvinganir í þjónustu ólöglegar en líklega algengar
* Engar rannsóknir til

Question 23

Hver eru tvenns konar hlutverk hjúkrunarheimila?

Answer 23

Heilbrigðisstofnun - „mini“sjúkrahús
* Áherslan er á sjúkdóma og kvilla sjúklinganna (vistmanna)
* Líkamleg þjónusta í fyrsta sæti
* Sál-félagsleg þjónusta númer tvö – verður útundan undir álagi
* Starfsmenn af öllum gerðum framkvæma verk

Heimili (sbr. hjúkrunarheimili)
* Meiri áhersla á félagslíf og samveru
* Talað um íbúa eða heimilisfólk fremur en sjúklinga/vistmenn

Mörkin þarna á milli alls ekki skýr: íslensk hjúkrunarheimili nú blanda
af þessu tvennu – en kerfið sem þau starfa innan nær hinu fyrrnefnda. Hugmyndir nýrrar menningar vilja meiri breytingar í átt að heimilum

Question 24

Hver er staðan á Íslandi?

Answer 24

• Ný menning er að þróast hratt á Íslandi
• Minningavinna hefur verið vinsæl hér og mikið notuð
• Lífssöguupplýsingar eru víða teknar
• Ekki almennt nógu góður skilningur á mikilvægi persónumiðaðrar þjónustu:
  mikilvægt verkefni að auka hann og tengja lífssögunotkun við
• Framtíðin:
  > Fólk með fötlun er langt á undan veikum öldruðum hvað snertir margháttuð réttindi
  > Tvenns konar lög, ólíkar reglugerðir, ólík sýn á þessa hópa
  > Mikilvægt til að þróa öldrunarþjónust áfram að horfa til þess sem er að gerast í þjónustu við
  fólk með fötlun
  > Ath: Í báðum hópum er fólk með mjög mismunandi vitræna getu: fatlaðir v/þroskaraskana en
  aldraðir v/heilabilunar

Question 25

Eden Alternative

Answer 25

• Mikilvægt að kynna þar sem aðferðirnar eru orðnar vinsælar á Íslandi
• Þrjú „vottuð“ EA heimili nú þegar til og enn fleiri sem nota úr
  aðferðum EA
• Upphafið: komið með dýr, lifandi jurtir og börn inn á hjúkrunarheimili
  til að skapa LÍF
• Skilgreindar plágurnar þrjár: Einmanaleiki, vanmáttarkennd og leiði
• Hugmyndafræði og aðferðir þróuðust, EA varð „löggilt vörumerki“ og
  heimili þurfa að fara í gegnum strangt ferli til að mega kalla sig Eden
  heimili
• Mikið námsefni til á vegum EA og sömuleiðis mikið af rannsóknum

Question 26

Er hjúkrunarheimilið framtíðin?

Answer 26

• Verið að þróa hjúkrunarheimili úr stofnunum yfir í heimili
• Fólk með fötlun flutti af stofnunum yfir í sambýli
• Sú lausn aldrei komið alvarlega til tals fyrir aldraða á Íslandi
• Nú er fólk með fötlun að flytja úr sambýlunum yfir á eigin heimili
• Sumir (flestir líklega) hafa flutt í „íbúðir með þjónustukjarna“
• Aðrir sækja um NPA: Notendastýrð Persónuleg Aðstoð
• Hvort heldur er er ljóst að samtök fatlaðra hafa hafnað því að búa í
  herbergjasambýlum sbr fyrri glæru
• En ekkert annað virðist í sjónmáli þegar um færniskerta aldraða er að ræða

Question 27

Danska leiðin

Answer 27

Frá 2011: Danir lýstu yfir þeirri stefnu að ætla að hætta að starfrækjaFrá 2011: Danir lýstu yfir þeirri stefnu að ætla að hætta að starfrækja hjúkrunarheimili
* Þeirra í stað ættu að koma hjúkrunarbústaðir
* Hjúkrunarbústaður (plejebolig) er sjálfstæð íbúð í húsi þar sem er jafnframt til staðar starfsfólk allan sólarhringinn til að sinna þjónustu við íbúann
* Það virðist sem þarna sé á ferð svipað fyrirbæri og hjá fólki með fötlun hér
á landi: Íbúðir með þjónustukjarna
* Svo það gæti verið eitt áhugavert svar um framtíðina
* Hjúkrunarheimili sem starfa eins og mini-sjúkrahús gætu þá breyst í
líknarheimili – þeim myndi jafnframt fækka all-verulega
* Áfram yrðu nægar áskoranir varðandi þjónustu/hjúkrun veikra færniskertra aldraðra