2.2 Ethiek van Preventie Flashcards
Wat is primaire preventie?
Het voorkomen van een ziekte of aandoening bij individuen (Grote groep):
- Leefstijladviezen en -programma’s (Bijvoorbeeld stoppen met roken)
- Vaccinatieprogramma’s
- Andere maatregelen bijvoorbeeld tijdens de pandemie
Wat is secundaire preventie?
Opsporen en behandelen van een ziekte of aandoening die aanwezig is, maar zich in een stadium bevindt waarin er nog geen sprake is van klachten of symptomen (Presymptomatisch/preklinisch):
- Veel medische behandelingen zijn hierop gericht
- Screeningsprogramma’s (Bevolkingsonderzoek)
Wat is tertiaire preventie?
Voorkomen dat ziekte tot complicaties leidt of verergert
Wat zijn 4 principes in de publieke gezondheidszorg?
- Weldoen: Bevorderen van volksgezondheid, kwetsbaren beschermen, ziekte voorkomen. In het algemeen belang, bewust wel behandelen om gezondheid te bevorderen, beschermen/actief behandelende overheid
- Niet-schaden: Schade door maatregelen zoveel mogelijk voorkomen of beperken, Bewust niet handelen om (meer) schade of leed te voorkomen, overheid ziet af van maatregelen gericht op publieke belang
- Respect voor autonomie: Keuzevrijheid (Bijvoorbeeld leefstijl), bewegingsvrijheid, lichamelijke integriteit. Beschermen van individuele vrijheden van burgers, Geïnformeerde toestemming
- Rechtvaardigheid: Verdeling van schaarse middelen, gezondheidsongelijkheden tegengaan. Gelijke gevallen gelijk behandelen
Er kan vaak wel sprake zijn van botsende waarden en pragmatische argumenten. Er moet worden gebalanceerd wanneer overheidsingrepen/paternalisme gerechtvaardigd is
Doelmatigheid, kosteneffectiviteit en gelijke toegang tot overheidsmaatregelen zijn belangrijke punten die hierbij een rol spelen (Bijvoorbeeld vaccinatie tegen gordelroos, is in NL alleen vergoed voor mensen uit een hoog risicogroep)
Wat is medicalisering?
Doordat preventie de aandacht van gezonde mensen richt op ziekte en gezondheid, ontstaat ook onrust en angst en wordt het leven steeds meer bepaald door gedragsregels ter voorkoming van ziekte (Medicalisering)
Hoe wordt secundaire screening gerealiseerd?
Secundaire preventie kan worden gerealiseerd aan de hand van bevolkingsonderzoek (Screening programma’s). Deze programma’s biedt de overheid aan -> Daar gaat een ‘legitimerende werking’ van uit
In Nederland:
- Prenatale screening (NIPT, 13 en 20 weken SEO)
- Neonatale screening (Hielprik)
- Neonatale gehoorscreening
- Bevolkingsonderzoek baarmoederhals-, borst- en darmkanker (30-60, 50-75, 55-75)
Wat zijn de kenmerken van het bevolkingsonderzoek?
Aanbod aan grote groep zonder klachten -> Meeste daarvan zijn niet ziek
Het doel is vroege opsporing en behandeling om zo gezondheidswinst te krijgen
Ook mogelijke nadelen:
- Belasting en risico’s van de test zelf
- Foute testuitslagen (Fout-positief en fout-negatief)
- Overdiagnostiek en overbehandeling
- Ongezochte bevindingen (Incidental findings)
Wat betekent fout-positief en fout-negatief?
Fout-positief:
- Onterecht aangemerkt als ziek
- Leidt tot angst
- Onnodige vervolgdiagnostiek
Fout-negatief:
- Onterecht aangemerkt als niet-ziek
- Valse geruststelling
- Behandel delay
Wat is overdiagnose en overbehandeling?
Overdiagnose: Diagnose krijgen van een ziekte zonder dat het meerwaarde biedt
Overbehandeling: Behandeling krijgen voor een ziekte zonder dat er meerwaarde is (NNT)
Wat is het doel van het Wet Bevolkingsonderzoek (WBO)?
Doel van de wet -> Mensen beschermen tegen bevolkingsonderzoeken die een gevaar kunnen vormen voor de lichamelijke dan wel geestelijke gezondheid
Vergunningsplicht:
1) Ioniserende straling
2) Kanker
3) Geen behandeling of preventie mogelijk
Nationaal Programma Bevolkingsonderzoek
Niet vergunningsplichtig is bijvoorbeeld hielprik screening -> Uitvoering ligt bij het RIVM/Juridisch kader is de Wet Publieke Gezondheid
Wat zijn uitgangspunten voor een screening?
- Belangrijk gezondheidsprobleem
- Nut -> Voordelen wegen op tegen nadelen
- Betrouwbaar en valide testinstrument
- Respect voor autonomie
- Doelmatig gebruik van middelen (Kosteneffectiviteit)
Wanneer heeft screening nut?
Er moet een algemeen aanvaardbare behandeling zijn en het moet vaststaan dat vroege opsporing van de desbetreffende ziekte(n) of aandoening(en) of risicofactoren bij de doelgroep in kwestie kan leiden tot een significante vermindering van de ziektelast of tot andere voor de deelnemers zinvolle uitkomsten in verband met het gezondheidsprobleem waarop de screening is gericht
En die voordelen moeten duidelijk opwegen tegen de nadelen die screening (Voor henzelf of voor anderen) altijd ook kan hebben (Proportionaliteit)
Hoe zit het met de respect van autonomie binnen de screening?
- Aanbod geeft keuzemogelijkheid -> Recht op eigen afweging, recht op niet-weten
- Geïnformeerde, vrijwillige beslissing -> Goede evenwichtige informatie nodig. Aanbod vanuit de overheid geeft al zekere druk
- Kinderen (Recht op niet-weten, recht op open toekomst) -> Geen late-onset aandoeningen
Wat zijn ethische afwegingen van screening?
Ethische afweging (Overheid):
1) Vrijheid/autonomie van burgers vs. beschermen (Volks)gezondheid
2) Weldoen vs. niet-schaden (Proportionaliteit)
- Mogelijke gezondheidswinst en geruststelling vs. gezondheidsrisico’s en angst/onrust
De overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid. Hieruit is de Wet Publieke Gezondheid (WPG) naar voren gekomen.
Wat is een specifiek afwegingskader in het ethiek van bevolkingsonderzoek?
Een aanbod van een bevolkingsonderzoek vanuit de overheid is niet vanzelfsprekend. De overheid moet ervoor instaan dat een bevolkingsonderzoek verantwoord kan worden aangebonden. Dat wil zeggen dat de voordelen voor de deelnemers opwegen tegen de altijd ook aanwezige nadelen
- Aanbod aan grote groep zonder klachten -> Meeste daarvan zijn niet ziek
- Doel -> Vroege opsporing en behandeling. Gezondheidswinst voor groepen en individuen (Weldoen)
- Ook altijd nadelen voor individuen (Niet-schaden)
Wat is het afwegingskader/criteria van Wilson & Junger en de criteria van de Gezondheidsraad?
1) Screening moet gericht zijn op een belangrijk gezondheidsprobleem (Prevalentie en/of ernst van de ziekte)
2) De voordelen van de screening moeten opwegen tegen de nadelen voor de deelnemers -> Vroege opsporing moet zinvol zijn voor behandeling of andere zinvolle handelingsopties (Zoals reproductieve keuzes)
3) De screeningsmethode, de test moet betrouwbaar en valide zijn
4) De deelnemers moeten een geïnformeerde en vrijwillige keuze maken of zij willen meedoen aan een bevolkingsonderzoek alsmede aan vervolgonderzoek. Dit betekent ook informatie over eventuele ‘nevenbevindingen’ zodat deelnemers gebruik kunnen maken van hun recht op niet-weten
5) Het screeningsprogramma moet voldoen aan doelmatigheid, kosteneffectiviteit en rechtvaardigheid (Gelijke toegang en zorgvuldige inzet schaarse middelen)
