Week 9 | Rechtsstaat en bestuur: juridisering Flashcards
Wat houdt juridisering in?
Een toename van de regels.
* Alles wordt steeds meer juridisch geregeld.
* Kwesties die voorheen niet juridisch waren, worden nu wel juridisch gemaakt: door er wetgeving over te maken, door ze te vangen in rechtspraak etc.
* Steeds meer zaken worden juridisch vastgelegd om staatsmacht te legitimeren en uit te breiden.
-> Juridisering neemt toe.
Welk begrip koppelt Friedmann aan juridisering?
Law explosion
Wat houdt law explosion in?
- Het recht is de afgelopen 50 jaar enorm gegroeid (= juridisering)
- Deze zou gevolgd moeten worden door een explosion van uitvoerings- en handhavingsorganisaties maar daarvan is geen sprake dit is een aanzet voor de institutionele crisis in de rechtsstaat.
Wat houdt de Werkgroep-Van Kemenade in mbt juridisering?
Een overmaat van regels en juridische procedures kan het sociaal vertrouwen in de rechtsstaat ondermijnen. De werkgroep-Van Kemenade identificeert verschillende aspecten van juridisering:
1. Overvloed aan gedetailleerde regels.
2. Toegenomen bezwaar- en beroepsmogelijkheden.
3. Primaat van het recht: het recht heeft de overhand in relatie bestuur/burger.
4. Formalistische jurisprudentie: nadruk ligt op het volgen van procedures i.p.v. inhoudelijke rechtvaardiging.
5. Bestuurlijke opstelling van rechters.
6. Juridische normering van het bestuur.
Wat is de kritiek vanuit de werkgroep-Van Kemenade?
de wetgever heeft zich onvoldoende bezig gehouden met de ontwikkelingen vanuit een bredere staatkundige visie (wetgever heeft zich alleen maar bezig gehouden met wetten en regels en niet met het bredere plaatje over wat de samenleving rechtvaardig vindt)
In welke 2 categorieën kunnen we de oorzaken van juridisering indelen?
- politiek bestuurlijke oorzaken
- maatschappelijke sociale oorzaken
Wat houden de politiek bestuurlijke oorzaken van juridisering in? (6 stuks)
o De overheid heeft steeds meer de neiging om zeer gedetailleerde regels op te stellen controlitis.
o Ambtelijke specialisatie en bureaucratisering: zeer gedetailleerde regels.
o Incident regel reflex: eenmalige incidenten leiden tot uitgebreide wetgeving (bijv. toeslagenaffaire)
o Internationalisering: EU als nieuwe bron van regels.
o Streven naar uniformiteitsdenken: bijv. gedecentraliseerde zorgtaken.
o Instrumentalisme en instrumentalisering: het steeds meer instrumenteel gebruiken van wet- en regelgeving.
Wat houden de maatschappelijke sociale oorzaken van juridisering in? (3 stuks + personen koppelen)
o Weber: modernisering van de samenleving
- Formeel legaal gezag (rationeel gezag)
- Gezag is gelegen in wetten
- Meer wetten en burgers doen ook steeds vaker een beroep op deze wetten.
o De Swaan: onhiërarchisering
- Van bevel naar onderhandelingspositie.
- Allemaal in gelijke positie: onderhalen i.p.v. elkaar bevelen.
- Netto-effect: veel meer regels nodig om maatschappelijk verkeer goed te ordenen.
o Fukuyama: schaalvergroting en anonimisering: afnemen van maatschappelijk vertrouwen & sociaal kapitaal
- Naarmate we minder gaan vertrouwen in een samenleving neemt de noodzaak naar regels toe.
Wat is het gevolg van juridisering?
Juridisering verlamt het bestuur
Wat zijn de 3 subgevolgen van het gevolg dat juridisering het bestuur verlamt?
o Het kan de besluitvorming van de overheid vertragen | teveel regels, teveel rechtsbescherming, teveel procedurele eisen.
o Juridisering holt ruimte voor democratie uit/uitholling politiek primaat | de ruimte voor democratische besluitvorming wordt door juridisering veel kleiner gemaakt. Rechters nemen vaker beslissingen die voorheen politiek van aard waren.
o Juridisering tast efficiëntie, innovatiekracht en geloofwaardigheid van bestuur aan | weinig ruimte voor verbetering, de boel wordt op slot gezet.
Hoge kosten: juridische procedures brengen hoge kosten met zich mee.
Wat zijn de 4 concrete effecten van juridisering?
- Lange procedures | veel eisen per artikel, veel vergunningen.
- Ingewikkelde procedures met veel procedurele voorschriften en hoge foutenkans | als de foutenkans groter is, is de kans op maatschappelijke schade groter.
- Compleet gereguleerde sectoren zonder innovatie- en bewegingsruimte | alles is compleet dichtgetimmerd. Bijv. onderwijs, daarbij is alles dichtgetimmerd, van de inrichting en bekostiging tot de bevoegdheden van de examencommissie.
- Effectiviteit van beleid en handhaving komt in de knel
o Uitvoeringstekort: zet institutionele crisis aan
o Hoge kosten door investeringen in procedurele maatregelen en schadevergoedingen als gevolg van fouten.
o Gedemotiveerde en regel georiënteerde professionals
o Beleid komt in de knel door allerlei procedures: toeslagenaffaire.
Om verdere juridisering tegen te gaan, doet de Werkgroep-Van Kemenade 3 voorstellen. Welke zijn dit?
- Herformulering van het evenredigheidsbeginsel | rechters kunnen besluiten alleen nog vernietigen als deze kennelijk onevenredig zijn toetsing van besluiten wordt minder streng.
- Mogelijkheden voor schendingen van beginselen van behoorlijk bestuur | rechters moeten meer ruimte krijgen om dit te tolereren.
- Vermijden van bezwaarprocedures na inspraak | belanghebbenden hebben hun mening al kunnen uiten tijdens de inspraakronde.
Wat vertelt van der Heijden; Recht in de Ramsj in de literatuur?
Of er niet sprake is van te weinig juridisering, gezien 9/10 regels niet eens doordringen in de rechtspraktijk door het uitvoeringstekort.
Er moet mogelijke ruimte zijn voor een meer flexibele toepassing van het recht, waarbij de rol van de rechter wordt versterkt om eigen oordelen te vellen.
Verplichte literatuur: ‘E. Wolf, S. Zouridis & F. Herkes (2022). Ontbindend en bindend besturen van de omgeving: Juridisering in de praktijk van omgevingsbesluiten.’ Wat wordt hier in gezegd?
- Artikel over effect van juridisering op omgevingsbesluitvorming
- Vergunning voor huisvesting van 15 arbeidsmigranten
o 2 weken na het verstrekken van de vergunning worden de beleidsregels gewijzigd.
o Wegens ex nunc toetsing; vergunning wordt alsnog geweigerd.
o Dit is in strijd met ‘rechtszekerheid’ - Juridisering kent nadelen, maar ook voordelen. Het kan kwesties die al jarenlang spelen in 1 knoop doorhakken
Conclusie: juridisering bij omgevingsbesluitvorming is dus zowel positief als negatief dit is ook het enige wat aan juridisering positief kan zijn.
Verplichte literatuur: ‘Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (2024). Met recht balanceren: juridisering in de leefomgeving’. Wat wordt hier in gezegd?
- De laatste jaren steeds meer rechtszaken m.b.t. de leefomgeving voor de rechter gekomen (bijv. Urgenda), vaak wanneer de overheid faalt op het gebied van handhaving.
- De overheid moet meer rekening houden met verschillende belangen van burgers bij het nemen van besluiten.
- Juridisering kan leiden tot vertraging en rechtsongelijkheid.
- Aantal aanbevelingen aan de overheid (zie artikel)
