Week 11 | Rechtsstaat en democratie Flashcards
Wat houdt de flipperkastpolitiek in?
Dit beschrijft hoe de politieke besluitvorming in Nederland steeds meer wordt beïnvloed door externe factoren die tot snelle en openbare politieke reacties leiden.
1. Medialogica | politici worden gedwongen de aandacht van de massamedia te trekken; meutevorming; framing.
2. Instant opiniepeilingen en feedbackgesprekken | dit beleid kan snel veranderen.
3. Politieke incidenten en ongelukken | incidenten domineren vaak het politiek debat.
4. Gepolariseerde politiek | oorzaak; afnemende partijvertrouwen -> partijen gaan zich sterker profileren.
5. Vervlechting van parlement en regering | leidt tot een versnelling van het politiek debat.
Hoe wordt de flipperkastpolitiek ook wel aangeduid in de literatuur?
van zuilen naar zwermen
Wat houdt van zuilen naar zwermen in in de literatuur?
- Vroeger: zuilen -> heel veel stabiliteit (o.a. in politiek en samenleving)
- 2024: zwermen -> iedere keer hergroeperen we onszelf random een nieuw thema (bv. stikstof)
- De politiek moet dus reageren op een heel ander soort samenleving.
- Na ieder incident wordt de samenleving onrustig en gaan mensen zich groeperen in een zwerm (bijv. Palestina protesten)
- Politiek moet voortdurend de zwerm zoeken -> Flipperkastpolitiek (media-aandacht opzoeken, snel met regels komen na een incident, zoveel mogelijk proberen kiezers te winnen etc.)
-> Zouridis zegt: deze dynamiek is een mogelijke verklaring voor de toename van juridificering en de vicieuze spiraal van regelgeving.
Wat is het gevolg van flipperkastpolitiek?
- Het lokt rechtsinstrumentalisme uit; lokt weer overregulering uit
Hoe maken we de crisis/vicieuze cirkel rond met de flipperkastpolitiek?
Fungeren van de democratie anno 2024 (Flipperkastpolitiek) -> instrumentalisme -> overregulering -> uitvoeringstekort -> handhavingstekort -> niet-naleving loont steeds vaker -> meer incidenten -> nieuwe regels opstellen.
Op welke 5 manieren is de democratie een bedreiging voor de rechtsstaat?
- Incidentenpolitiek en medialogica | besluiten beïnvloed door media-aandacht kunnen leiden tot ongelijke behandeling (bv. asielzoekers)
- Populisme en de roep om snel resultaat | focus op snelle en zichtbare oplossingen, wat kan leiden tot minder aandacht voor juridische waarborgen en grondrechten.
- Politiek primaat | hierdoor kan de machtenscheiding in gevaar komen.
- Opiniepeilingen en druk op het politieke systeem | politici richt zich op het publiek tevredenstellen, i.p.v. handelen volgens regels en kaders.
- Veranderende waarden van burgers | wanneer burgers minder waarden hechten aan grondrechten, kunnen deze rechten worden afgezwakt.
-> Dergelijke bedreigingen kunnen rechtsgelijkheid, rechtszekerheid en legaliteit ondermijnen.
Wat zijn 5 waarborgen om de rechtsstaat te behouden?
- Pluralisme en machtsdeling
- Rechtsgelijkheid
- Controle op het bestuur en transparantie
- Vrijheid van meningsuiting en persvrijheid
- Deliberatie (= overleg) en zorgvuldige afweging
In welke 4 manieren is de flipperkastdemocratie een bedreiging voor de rechtsstaat?
- Beperking van de rechterlijke macht | dit kan de onafhankelijkheid van rechters ondermijnen.
- Verzwakking van de positie van juristen in het bestuur | juristen staan meer aan de zijlijn bij het meten van besluiten, beperkte invloed op besluitvorming terwijl zij het meeste afweten van regelgeving etc. slechtere besluitvorming.
- Wegwerprecht | wetten worden wegwerpartikelen om politieke doelen te bereiken (bv. coronawet met als doel volksgezondheid, maar hebben we nu niets meer aan)
- Procedures als bedreiging gezien | de bureaucratie wordt steeds vaker als probleem gezien, hetgeen de rechtsstatelijke principes verder onder druk zet.
Welke 2 constitutionalistische modellen bepalen wie verantwoordelijk is voor het bewaken voor de rechtsstaat?
- Politiek constitutionalisme | de politiek, oftewel de democratisch gekozen organen zijn verantwoordelijk. Niet de rechter heeft het laatste woord, maar de wetgevende macht.
- Judicieel constitutionalisme | de rechterlijke macht heeft de bevoegdheid om wetten aan de grondwet te toetsen (bv. in de VS). Verantwoordelijkheid ligt primair bij de rechter.
-> In Nederland kennen we dus enkel het politiek constitutionalisme en niet het judicieel constitutionalisme!
Argumenten van Bellamy - Bellamy heeft de 2 constitutionalistische modellen onderzocht. Hij betoogt dat het politiek constitutionalisme de voorkeur heeft. Wat zijn zijn 4 argumenten hiervoor?
- Wantrouwen jegens de rechter | judicieel constitutionalisme geeft rechters teveel macht, zonder dat zij democratisch verkozen zijn.
- Geschiedenis als waarschuwing | bv. Nazi-Duitsland, rechters faalden als tegenmacht tegen tirannie en misbruik van macht.
- Wetten als politieke beslissingen | wanneer rechters zich uitlaten over juridische vraagstukken, nemen ze in feite politieke beslissingen -> het democratisch proces is hiervoor beter geëquipeerd.
- Vertrouwen op de democratie | burgers kunnen politici straffen via verkiezingen.
Verplichte literatuur: ‘Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) (2017). De wil van het volk? Erosie van de democratische rechtsstaat in Europa.’ Wat houdt dit in?
- De legitimiteit van onafhankelijke rechtspraak wordt aangetast + het systeem van checks and balances werkt niet meer goed.
- De Adviesraad ziet noodzaak om bepaalde problemen aan te kaarten die bijdragen aan de erosie van de rechtsstaat.
Conclusie artikel:
-> Er dient brede steun voor rechtsstatelijke waarden te bestaan binnen de samenleving.
-> Burgers dienen vertrouwen te hebben in de instellingen van de democratische rechtsstaat.
Verplichte literatuur: ‘I. Ermakoff (2020). Law against the Rule of Law: Assaulting Democracy.’ Wat houdt dit in?
- Dit artikel onderzoekt hoe de wet wordt gebruikt om democratische instellingen te ontmantelen a.d.h.v. Duitsland in 1933.
- De wetmatigheid van regimeverandering kan worden beoordeeld vanuit;
o De formele benadering en de substantiële benadering
Conclusie artikel:
-> Noodzaak van juridische en institutionele maatregelen en collectieve acties van democraten om bedreigingen effectief aan te pakken.
Verplichte literatuur: ‘P. Blokker (2019). Populism as a constitutional project.’ Wat houdt dit in?
- Populisme | afwijzing van liberaal constitutionalisme als een politieke kracht die concurreert over betekenis van de constitutionele democratie.
o Legt de nadruk op volkssoevereiniteit en de wil van de meerderheid.
o Uitdagingen omtrent populisme.
