Week 12 | Institutionele innovatie van de rechtsstaat: Strategieën en de ‘evidence-base’ Flashcards
Wat zijn eerste-orde maatregelen? en hoe zijn deze maatregelen tov de tekorten?
- Maatregelen die de directe oorzaken aanpakken om de vicieuze cirkel te doorbreken.
o Overregulering: het verminderen van regels, procedures, etc.
o Uitvoeringstekort: het versterken van maatschappelijke ‘reguleringsmechanismen’ gericht op rechtsstatelijkheid.
o Handhavingstekort: aanpakken van het handhavingstekort.
Wat houdt law implosion in?
hoe meer normen, regels, procedures en rechten in acht moeten worden genomen door uitvoeringsorganisaties, hoe meer beslag wordt gelegd op de schaarse capaciteit en hoe groter het uitvoeringstekort wordt, met de institutionele crisis als gevolg.
Dus: minder regels – law implosion ‘less is more’ -> manier om overregulering aan te pakken.
Waarom lukt overrregulering aanpakken niet zo gemakkelijk?
Howard 1994: Overregulering is het gevolg van een bepaalde ‘attitude ten opzichte van juridisering’
- De overheid blijft sterk gefocust op gedetailleerde regels. Dit is erin gesleten. De overheid wil met legal detail (= juridisering) beogen dat de rechtvaardigheid bevordert wordt.
- Paradox: teveel gedetailleerde regels werpen een hele institutionele crisis in de hand, hetgeen voor burgers juist voor onzekerheid en onvoorspelbaarheid zorgt (uitvoeringstekort en handhavingstekort)
+ ‘Het vervangen van procedures en rechten door oordelen in het bestuur.’
Mistrust in uitvoerders en handhavers waardoor een noodzaak wordt gevoeld deze aan procedures te binden opnemen van juridische normen, procedurele eisen, stappenplannen i.p.v. hen gewoon een oordeel uit te laten voeren.
Wat kan overregulering echt aanpakken?
o Instellen van een regelplafond.
o Howard: Law allows thinking: procedures en rechten vervangen door principes die ruimte laten voor oordelen.
o Principle-based werken in plaats van rule-based
o Harde materiële normen stellen – scheppen duidelijk kader voor iedereen.
o Verminderen in procedurele eisen.
o Maatschappelijke mechanismen van regulering versterken.
Hoe breng je het aanpakken van overregulering in de praktijk?
o Inzetten van maatschappelijke actoren (AH zelf voedsel laten controleren i.p.v. voedsel en warenautoriteit)
o Meer inzetten civielrechtelijke handhaving middels aansprakelijkheidsclaims i.p.v. het strafrecht en bestuursrecht inzetten.
o Verhogen van de capaciteit
o Slimmer handhaven (gebruik van big data: inzet van algoritmen etc.)
o Vergroten van de sanctiezekerheid
o Meer samenwerking tussen handhavingsorganisaties
Wat zijn tweede orde- maatregelen?
- Versterken eerste orde maatregelen op lange termijn.
- Pakken achterliggende mechanismen aan.
Welke 3 soorten tweede orde- maatregelen kennen we?
- Versterken van de aanpak van overregulering: versterken rechtsstatelijk ethos.
- Aanpakken van achterliggende mechanisme
- Impact van globalisering op de rechtsstaat.
Wat houdt de eerste soort tweede-orde maatregel in? (1. Versterken van de aanpak van overregulering: versterken rechtsstatelijk ethos.)
Tweede-orde maatregel: versterken van het rechtsstatelijk ethos (gevoel van vertrouwen)
We kunnen alleen overregulering aanpakken en een law-implosion realiseren indien er voldoende vertrouwen is in de rechtsstaat. Daarom moet de law implosion gepaard gaan met het investeren in een ander mechanisme dat vertrouwen creëert en zo dus de rechtsstaat wel in stand houdt (op de lange termijn) -> heeft betrekking op overregulering.
Versterken van het rechtsstatelijk ethos
* Voortbouwen op de morele intuïtie en de waardenset van de moral majority in Nederland.
* Gebruik van arena’s, netwerken, sferen waarin burgers zich bewegen (media, sportclubs)
* Versterken rechtsstatelijk ethos binnen het bestuur en bij ambtenaren.
Wat houdt de tweede soort tweede orde- maatregel in? (2. Aanpakken van achterliggende mechanisme)
Fungeren van de democratie anno 2024 (Flipperkastpolitiek) instrumentalisme overregulering uitvoeringstekort handhavingstekort niet-naleving loont steeds vaker meer incidenten nieuwe regels opstellen.
Tweede orde maatregelen
* Waakwond voor wegwerprecht – aanpakken flipperkastpolitiek
* Een rem op de regelproductie bij incidenten – aanpakken flipperkastpolitiek
* Responsabilisering van uitvoerings- en handhavingsorganisaties - zij moeten verantwoording afleggen voor hun handelen.
Wat houdt de derde soort tweede orde- maatregel in? (3. Impact van globalisering op de rechtsstaat. )
Twee theorieën:
* Herinvoering van grenzen | het herintroduceren van grenzen om zo maatschappelijke globalisering te beperken om zo bijv. illegale handel te verminderen.
* Versnelling van globalisering en handhaving | een effectieve wereldwijde regulering en handhaving die aansluit bij maatschappelijke globalisering (deze theorie is veel reëler).
Samenvatting: hoe willen we de institutionele crisis oplossen?
Eerste orde- maatregelen: pakken direct oorzaken aan van de vicieuze cirkel.
1. Aanpakken overregulering – minder regels
2. Aanpakken handhavingstekort en uitvoeringstekort – handhaving en uitvoering die werkt.
Tweede orde- maatregelen: pakken achterliggende mechanismen aan.
1. Versterken van het rechtsstatelijk ethos: versterkt de aanpak van overregulering.
2. Waakhond wegwerprecht, rem op regelproductie bij incidenten.
We hebben beide maatregelen nodig om de institutionele crisis aan te pakken, maar er zit enkel verschil in waar ze op gericht zijn: directe aanpak of onderliggende aanpak.
Verplichte literatuur ‘E. Berman (2018). A government of laws and not of machines.’ Wat houdt dit in?
- Overheidsfunctionarissen proberen ‘machine learning’ (een tak van AI) te benutten voor publieke doeleinden (zoals rechtshandhaving)
- Kenmerken van algoritmes;
1. Neiging om ondoorzichtig te zijn.
2. Bij het genereren van voorspellingen zal het gekozen model een van de vele mogelijke zijn.
3. Ongeacht hoe geautomatiseerd ‘machine learning’ wordt, zullen mensen altijd een cruciale rol spelen.
-> ‘’machine learning’’ in situaties met weinig discretionaire bevoegdheid zou in strijd zijn met de beginselen van de rechtsstaat.
Verplichte literatuur: ‘H. Christensen, M. Karjalainen & L. Nurminen (2015). Does crowdsourcing legislation increase political legitimacy? The case of Avoin Misteriö in Finland.’ Wat houdt dit in?
- Crowdsourcen van wetgeving geeft gewone burgers de kans om samen te werken met innovatieve nieuwe beleidsmaatregelen.
- Crowdsourcing van wetgeving heeft het potentieel om politieke legitimiteit positief te beïnvloeden.
-> Transparantie en eerlijke processen in crowdsourcing-initiatieven zijn van belang.
Verplichte literatuur: ‘M. Scheltema (2018). Wetgeving in de responsieve rechtsstaat.’ Wat houdt dit in?
Responsief beleid en regelgeving omvat 3 lagen om recht te doen aan de behoeften van burgers in een democratische rechtsstaat:
1. Hanteerbaarheid van de regel voor de doorsneeburger.
2. Differentiatie van regel(toepassing) naar de persoon van de burger.
3. Het belang van procedurele rechtvaardigheid.
Verplichte literatuur: ‘Rapport staatscommissie rechtsstaat (2024). De gebroken belofte van de rechtsstaat. Pagina’s III tot en met XIII: Tien verbetervoorstellen om de belofte van de rechtsstaat in te lossen.’ Wat houdt dit in?
- De staatscommissie heeft 10 voorstellen gedaan voor samenwerking tussen overheid en rechtsspraak.
- De voorstellen zijn gericht op de herpositionering van de rechtsstaat in overheidsacties, zodat burgers minder moeite hoeven te doen.
- Zie artikel voor de 10 voorstellen (even nalezen)
