Week 8 | De institutionele crisis van de rechtsstaat Flashcards
Wat is de verhouding tussen de hoofdkleuren in een gezonde rechtsstaat?
In een gezonde rechtsstaat zijn de 3 hoofdkleuren uit het prisma congruent:
* Alle 3 de hoofdkleuren benadrukken een algemeen bestuur o.b.v. wetten, regels en principes.
* Als de 3 perspectieven op 1 lijn zitten = alignment of congruentie
Er kunnen tussen de hoofdkleuren ook discrepanties ontstaan. Wat zijn de 3 mogelijke spanningen?
- Verankeringsspanning
- Uitvoeringsspanning
- Handhavingsspanning
Wat houdt de verankeringsspanning en welk tekort komt hier uit voort + definitie
Verankeringsspanning | de rechtsstaat op papier (juridische hoofdkleur) is niet in overeenstemming met de manier waarop mensen in de samenleving leven (sociologische hoofdkleur).
Hier komt een verankeringstekort uit voort.
* De rechtsorde sluit niet aan op de institutionele orde in de samenleving (wat mensen vinden dat hoort).
* De rechtsstaat is in de juridische kleur gecodificeerd, maar dit is niet de manier van leven (er staat iets op papier, maar in de praktijk is het vaak anders/mensen vinden dat het anders hoort).
* Het recht weerspiegelt niet meer wat maatschappelijk gezien de meest gedeelde waarde is.
* Verkankering: iets wordt vastgelegd in de wet, juridisch perspectief, maar -> dat doet te kort aan wat wij als samenleving belangrijk vinden, sociologisch perspectief -> het komt niet meer overeen.
Wat houdt de uitvoeringsspanning en welk tekort komt hier uit voort + definitie
Uitvoeringsspanning | de rechtstaat op papier (juridische hoofdkleur) wordt niet op dezelfde manier uitgevoerd door bestuurlijke instanties (bestuurswetenschappelijke hoofdkleur).
Hier komt een uitvoeringstekort uit voort.
* Discrepantie tussen law in books en law in action.
* Het recht dat op papier staat wordt zelden door de bestuurlijke instantie de praktijk in gebracht
* Wat de rechtsorde op papier suggereert komt niet overeen met de dagelijkse praktijk in het bestuur
* Eigenlijk is er dus sprake van ‘het negeren van de wet’.
Wat houdt de handhavingsspanning en welk tekort komt hier uit voort + definitie
Handhavingsspanning | er is een gebrek aan handhaving (bestuurswetenschappelijke hoofdkleur) t.a.v. de regels van de rechtsstaat (sociologische hoofdkleur).
Hier komt een handhavingstekort uit voort.
Handhavingstekort | bestuurswetenschappelijk vs. sociaalwetenschappelijk
* De bestuurlijke instituties krijgen geen grip op de normatieve institutionele orde in de samenleving
* De bestuurlijke instituties kunnen niet meer handhaven wat er gebeurt in de praktijk.
* Oorzaak:
o Uitvoeringstekort
o Verankeringstekort: meer strafbare feiten- handhaven drugs op festival.
Welke 2 personen kun je combineren met de institutionele crisis?
Boin en ‘t Hart
Wat is de institutionele crisis?
urgentie en noodzaak tot snel handelen om verdere escalatie te voorkomen is aanwezig, maar de problemen liggen dieper dan gewone normale kwesties.
* Fundamentele verstoring van een beleidssector.
Toegepast op de rechtsstaat krijgt een institutionele crisis 2 betekenissen. Welke 2?
- Afname van maatschappelijke steun: wanneer steun voor de fundamenten van de rechtsstaat verminderd, kan dat duiden op een crisis.
- Ontwrichting van de rechtsstaat als instituut: steeds minder mensen houden zich aan de wet, waardoor er een fundamentele ontregeling van de rechtsstaat als sociaal instituut ontstaat. (als steeds minder mensen zich aan de wet houden, wordt de legaliteit aangetast (een van de fundamentele aspecten van de rechtsstaat), waardoor de rechtsstaat wordt ontregeld).
-> In beide gevallen wordt de stabiliteit en het functioneren van de rechtsstaat als geheel bedreigd en leiden tot een institutionele crisis.
Wat is een crisissignaal?
- Groei van ‘liberale democratieën’, waarbij democratisch gekozen leiders de rechtsstatelijke waarborgen (zoals machtenscheiding en burgerlijke vrijheden) ondermijnen.
o Bijv. Polen en Hongarije: bedreiging van de rechterlijke onafhankelijkheid.
o Dreiging voor checks and balances.
Hebben we een institutionele crisis? Kijkend naar de juridische hoofdkleur: wat is het probleem?
- Meer bevoegdheden voor het bestuur/bestuursorganen
o Juristen bekritiseren de vrije bevoegdheden voor het bestuur, aangezien deze de legaliteit, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid bedreigt. - Aantasting van burgerlijke rechten en vrijheden (vooral t.a.v. zwakke groepen, zoals vluchtelingen)
o Veranderingen in wetgeving leiden tot minder rechtsbescherming. - Waarborgen uit internationaal én nationaal recht staan op het spel
o Burgers kunnen minder op bescherming uit nationaal en internationaal recht rekenen, waardoor de rechtszekerheid afneemt.
Hebben we een institutionele crisis? Kijkend naar de juridische hoofdkleur: hoe kunnen we dit probleem oplossen?
Meer regels, meer bescherming voor burgers, meer grondrechten, minder bevoegdheden/het normeren van bestuursbevoegdheden
Is er uit de juridische hoofdkleur nu ook echt een institutionele crisis af te leiden?
eigenlijk niet,
* Het aantal bevoegdheden voor bestuur is toegenomen, maar dit is evenredig toegenomen met de procedurele waarborgen.
* Mensenrechten worden steeds uitgebreider uitgelegd door HvJEU en EHRM.
* Op lange termijn zijn er juist signalen voor té veel rechtsbescherming en mensenrechten dan andersom.
* Eerder te veel waarborgen voor de burger dan te weinig; burgers en verdachten worden beter beschermd dan ooit.
Hebben we een institutionele crisis? Kijkend naar de sociaalwetenschappelijke hoofdkleur: wat is het probleem?
- De rechtsstaat is geen normatieve institutionele orde in onze samenleving (hier zie je ook het verankeringstekort terug)
- Legaliteit, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid worden niet gedeeld in de maatschappij.
o Zie bijv. afname publieke steun, rechtsvervreemding etc.
Dit leidt tot een afname van vertrouwen (bijv. toeslagenaffaire) - De leefwereld van de mens is vervreemd van de rechtstaat. De rechtsstaat is in de leefwereld van mensen niet relevant.
Hebben we een institutionele crisis? Kijkend naar de sociaalwetenschappelijke hoofdkleur: hoe kunnen we dit probleem oplossen?
Meer responsiviteit, meer nabijheid: de rechtsstaat moet dichter bij de burger gebracht worden, luisteren naar elkaar, aandacht hebben voor mensen die meer aansluiten op de personensamenleving die we hebben
Is er uit de sociologische wetenschappelijke hoofdkleur een institutionele crisis af te leiden?
eigenlijk niet,
* Er is in Nederland nog steeds moral majority: rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en legaliteit worden juist breed gedeeld in onze samenleving. Over het algemeen hebben we een vrij liberale consensus.
* Niet iedere verontwaardiging leidt tot het niet eens zijn met de waardenset.
* Legaliteit, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid dragen juist bij aan het gezag van de rechtsstaat in de samenleving genereert vertrouwen bij burgers we zien dus juist een toename aan vertrouwen in bestuurlijke instituties in de samenleving.
-> Dus: geen conflict tussen waarden in de samenleving en waarden in de rechtsstaat, gezag van de rechtsstaat en vertrouwen in de rechtsstaat is juist toegenomen.
-> Uitdaging ligt in het herstel van de verbinding tussen rechtsstaat en burger.
