Week 11 - Politieke representatie en het democratisch tekort Flashcards
Terugblik week 10:
Probleemstelling: hoe verhouden de EU en de lidstaten zich tot elkaar?
Een wezenlijk verschil tussen ‘wij het Duitse volk’ en ‘wij het volk van Europa’. Je zou kunnen zeggen: niet zo’n groot verschil tussen de EU en een federatie/een bondsstaat. Maar: degelijk verschil tussen de structuur van EU als politieke gemeenschap en de EU als bondsstaat.
- Theoretisch probleem
- Praktisch probleem
Theoretisch probleem:
Op grond waarvan krijgt het Europees recht zijn bindend karakter. Vanuit standpunt van EU recht, vooral het standpunt van de EU rechter/HvJ, heeft de EU een eigen bron van gelding. Maar niet vanuit het standpunt van lidstaten.
Praktisch probleem:
Wat wanneer je constitutionele conflicten krijgt tussen de EU en lidstaten?
Terugblik week 10:
Theoretisch probleem,
Twee interne perspectieven:
Leg uit.
EEN KANT:
Costa vs. ENEL:
- Europese rechtsorde niet afgeleid van nationale rechtsordes: eigen bron van gelding, volgens het HvJ
- Nationale rechtsordes niet afgeleid van Europees recht: eigen bron van gelding, volgens nationale rechters:
> Dit vloeit voort uit Costa vs. ENEL.
ANDERE KANT:
- Europees recht heeft een nationale bron van gelding, vanuit het perspectief van nationale rechters, of in ieder geval alleen gelding in de nationale rechtsordes ZO LANG het de nationale constituties niet aantast:
> We hebben het over lidstaten, geen deelstaten (zoals in een federatie). Dus vanuit perspectief van nationale rechters, heeft het Europees recht een nationale bron van gelding. Omdat lidstaten hebben ingestemd d.m.v. verdrag met het oprichten van EU, dat dat Europees recht bindend is in het kader van nationaal recht.
Of: je zou kunnen zeggen dat Europees recht bindend is in nationaal recht, zolang (denk aan Duitse constitutioneel rechter) het EU recht in overeenstemming is met nationale grondwetten, zo niet, dan wordt het ter zijde geschoven.
Terugblik week 10:
Constitutional pluralism, Neil MacCormick
Leg uit.
‘There are two sets of constitutions, each of which is acknowledged valid, yet neither of which does, or has any compelling reason to, acknowledge the other as the source of its validity’.
Je hebt niet één grondwet, je hebt twee verschillende grondwetten, dat van EU en dat van lidstaten. Welke een eigen bron van gelding hebben.
Terugblik week 10:
Dreigende constitutionele conflict tussen Iers recht en Europees recht uit het Grogan arrest.
Wat zei Phelan hieromtrent in zijn proefschrift?
Dreigende constitutionele conflict tussen Iers recht en Europees recht.
‘National constitutional law is at a breaking point. There is going to be either a revolution in law where consistent legitimation becomes impossible or a revolt of national constitutional authorities, the focal case being courts, to avoid a revolution’.
Ofwel: in geval zoals Grogan: als een ierse rechter toestaat dat abortus plaatsvindt in Ierland/Ierse grondwet ter zijde geschoven, dan zou de Ierse grondwet ter zijde worden geschoven door een rechter, terwijl zij de grondwet moeten gehoorzamen.
Alternatief: nationale rechters komen in opstand tegen Europees recht. Hoe ga je daarmee om?
Terugblik week 10:
in geval zoals Grogan: als een ierse rechter toestaat dat abortus plaatsvindt in Ierland/Ierse grondwet ter zijde geschoven, dan zou de Ierse grondwet ter zijde worden geschoven door een rechter, terwijl zij de grondwet moeten gehoorzamen.
Alternatief: nationale rechters komen in opstand tegen Europees recht.
Hoe ga je hiermee om?
Leg uit a.d.h.v. theorie van MacCormick
Mogelijke opties ter beheersing van constitutionele conflicten:
- MacCormick:
Radical pluralism: politieke oplossing, de weg van Grogan.
Het is een politieke oplossing. Daarmee bedoelt hij dat er geen bij voorbaat vastgelegde regel is hoe je omgaat met het conflict. Je moet er als rechter zelf mee omgaan, als een soort dialoog. Zonder voorgeschreven regel. - Pluralism under international law: juridische oplossing. Internationale arbitrage.
Hier heb je wel een regel, wanneer er een conflict is, leg je het voor aan internationaal tribunaal, arbitrage. Het constitutioneel geschil wordt door arbiter beslecht.
Volgens Lindahl: hij kon beter blijven bij radical pluralism.
Terugblik week 10:
M-C vraag m.b.t. HC10
In zijn analyse van het Grogan-arrest stelt D. Rossa Phelan dat ‘The [European] Court [of Justice] characterised the [Irish] argument that abortion was not a service under European Community law as simply ‘moral’ and therefore irrelevant’.
Wat bekritiseert Rossa Phelan met deze stelling?
a) Dat het morele karakter van het verbod op abortus wel degelijk relevant is voor Ierland.
b) Dat het EHvJ abortus als dienst in het kader van Europees recht heeft geduid.
c) Dat het EHvJ de legaliteit van het Europees recht de voorrang geeft over de moraliteit van het Ierse recht.
d) Dat het EHvJ de politieke relevantie van het verbod op abortus miskent i.v.m. Ierland.
a) Dat het morele karakter van het verbod op abortus wel degelijk relevant is voor Ierland.
x
b) Dat het EHvJ abortus als dienst in het kader van Europees recht heeft geduid.
x
c) Dat het EHvJ de legaliteit van het Europees recht de voorrang geeft over de moraliteit van het Ierse recht.
x
d) Dat het EHvJ de politieke relevantie van het verbod op abortus miskent i.v.m. Ierland.
> Waaraan dhr. Phelan aanstoot neemt, is dat in het arrest Grogan het HvJ stelt dat het vraagstuk over abortus een morele vraag is, terwijl het aan de rechter is om een juridisch te beslechten.
Elk land heeft zijn eigen moraliteit. Maar eerst en vooral is het een politiek vraagstuk. Het is namelijk opgenomen in onze grondwet. Het is iets dat de identiteit van Ierland aangaat. Europa dient de identiteit van lidstaten in bescherming te nemen.
Doordat het HvJ het behandeld als een moreel vraagstuk, worden echte vraagstukken van tafel geveegd. Zoals: moeten we het in Europa hebben over poen of over het beschermen van een mensenleven?
We brengen de cursus terug naar twee vragen.
- In welke zin een Unie?
- In welke zin Europees?
Is Europa al dan niet een politieke gemeenschap? De Duitse rechter heeft grote twijfels, omdat er geen Europees volk zou bestaan.
Lindahl heeft laten zien dat dat quatsch is. Er is wel een Europees volk, als je een adequate analyse geeft van politieke representatie. Dus problematiek van democratie in Europees verband is georiënteerd aan de hand van wat politieke representatie in de kern is.
Dit is relevant voor wat voor de meeste mensen het echte probleem is in Europa: democratisch tekort.
Wat Lindahl deelt met de Duitse rechter: hoe ga je om met representatie in Europees verband?
Er zijn twee manieren om et democratisch tekort op te vatten.
- Welke twee?
- Leg eerste uit.
Twee opvattingen van democratisch tekort:
- Radicaal democratisch tekort:
Hoe verhouden democratie en representatie zich?
We zijn gewend om te spreken van onderscheid directe en indirecte democratie. Democratie van representatie EN democratie van burgerparticipatie. Eigenlijk is dat onderscheid bullshit. Enige vorm van democratie is representatie democratie. Want: ‘we the people’ dat ‘we’ dat grondwet tot stand brengt, moet sowieso vertegenwoordigt worden.
‘Wij’ kan niet ‘wij’ zeggen, iemand moet wij voor wij zeggen.
Eenheid van het volk is altijd afwezig. Burgerparticipatie is een vorm van representatie. Dit is niet een pleidooi voor aanhouden van een parlement, maar je kunt je voorstellen dat er andere vormen zijn van representatie zijn, die niet parlementair van aard zijn. Wat je je niet kan voorstellen, is dat het niet representatie is in een democratie, en in welke politieke gemeenschap dan ook.
Representatie: een noodzakelijke maar niet voldoende voorwaarde voor de democratie.
Totalitarisme en democratie:
Delen representatie.
Hoe verschillen de heer Rutte en de heer Hitler?
Waarin zijn zij wezenlijk hetzelfde? Waarin de heer Rutte en de heer Hitler het roerend eens zijn, is dat je het volk moet vertegenwoordigen. EIN VOLK. De State-Generaal vertegenwoordigen het gehele NL volk (art. 1 grondwet).
Dus én een dictator én een minister-president worden geacht het volk als geheel te vertegenwoordigen.
Ook een totalitair regime kan zich dus niet anders voorstellen dan als een vertegenwoordigend stelsel. Vertegenwoordiger van het volk.
Het verschil tussen totalitaire staat en een democratie zit hem dus niet in representatie!
Wat eigen is aan de democratie is niet zozeer representatie, maar wat ik zou willen noemen:
Institutionalisering van wantrouwen omtrent politieke representatie, samen met institutionalisering van politieke representatie.
Je hebt dus representatie, maar institutionalisering van wantrouwen omtrent politieke representatie.
Wat bedoelt hij daarmee?
Om te zeggen dat politieke representatie de concretisering is van het algemeen belang, is te zeggen dat je keuzes moeten maken om wat algemeen belang is. Als je geen keuzes maakt van waarvoor het algemeen belang staat, is een partij die nog niet begonnen is aan politiek. Je moet dus zeggen het ‘algemeen belang is dit’ dan zeg je dus ‘algemeen belang is niet dat’.
Het is dus onmogelijk om het geheel te vertegenwoordigen, want je sluit in en je sluit uit.
Wat ik noem institutionalisering van wantrouwen omtrent politieke representatie:
We moeten opkomen voor het geheel, tegelijkertijd is het onmogelijk om op te komen voor het geheel. Er vindt uitsluiting en insluiting plaats. Degene die worden uitgesloten geef je een kans om bij de eerstvolgende verkiezingen of andere vormen van representatie om zijn belangen mee te laten tellen. DAT heb je in een totalitaire regime NIET.
We brengen de cursus terug naar twee vragen.
- In welke zin een Unie?
- In welke zin Europees?
Is Europa al dan niet een politieke gemeenschap? De Duitse rechter heeft grote twijfels, omdat er geen Europees volk zou bestaan.
Lindahl heeft laten zien dat dat quatsch is. Er is wel een Europees volk, als je een adequate analyse geeft van politieke representatie. Dus problematiek van democratie in Europees verband is georiënteerd aan de hand van wat politieke representatie in de kern is.
Dit is relevant voor wat voor de meeste mensen het echte probleem is in Europa: democratisch tekort.
Wat Lindahl deelt met de Duitse rechter: hoe ga je om met representatie in Europees verband?
Er zijn twee manieren om et democratisch tekort op te vatten.
- Welke twee?
- Leg de tweede uit.
- Representatie als concretisering van het algemeen belang:
Dat gepaard gaat met georganiseerde tegenspraak van het geheel. Dat treft de lidstaten, dat treft Europa.
‘Concretisering’ als in- en uitsluiting
‘Another Europe is possible’
Was de leuze in de European social forum, dat plaats vond in Zweden in 2009. Gedachte was: Europa die geconcretiseerd wordt door middel van de Europese Unie is niet Europa die we willen.
‘Another world is possible’
De EU zegt een concretisering te zijn van wat ons samen bindt, maar de EU sluit in en uit. Niet alleen dat, maar het sluit ook een zekere opvatting van de wereld in, namelijk wereld als globale markt, en sluit andere opties van de wereld uit.
Zie filmpje, protesten in GEnova tegen de G8 (één persoon gestorven door politiegeweld): http://www.youtube.com/watch?v=5h3AAOPzVXU
Geweld tegen Europese Unie en wereldbeeld van Europees Unie.
Europa biedt saamhorigheid aan, die niet mogelijk zou zijn zonder representatie. Maar representatie maakt het ook mogelijk dat er beelden zijn zoals dit.
Uiteindelijk: de foto’s en beelden die je hebt gezien van politiegeweld, denk eens na:
‘overwegende dat het oogmerk van het EEG verdrag, namelijk instelling van gemeenschappelijke markt, wier werkzaamheid de ingezetenen der Gemeenschap rechtstreeks betreft (…)’
Van Gend en Loos
De belangrijkste overweging van alle talloze arresten.
Wat zegt deze overweging?
Dat het totstandbrengen van een gemeenschappelijke markt, datgene is wat ons gemeenschappelijk is.
Wanneer de EU rechter dat zegt, geeft dat een beeld van wat Europa is. Maar er worden hiermee belangen ingesloten en uitgesloten.
Allerlei vormen van protesten tegen Europa, staan in deze overweging.
Wat hij probeert te zeggen: wat hier plaatsvindt is een geweldige in- en uitsluiting van belangen. Recht heeft dus sociale gevolgen. Mensen zijn aan het protesteren tegen de EU, mede in het licht van dit soort overwegingen.
Een dubbele aanvechtbaarheid:
a) in hoeverre is de markt een GEMEENSCHAPPELIJKE markt?
b) in hoeverre is de MARKT wat ons gemeenschappelijk is?
Volgens Lindahl is de EU een politieke gemeenschap. Als het klopt dat het oogmerk van het EEG verdrag de instelling van een gemeenschappelijke markt is die ons allen treft, dan vindt hier een dubbele proces van concretisering van het algemeen belang plaats.
a) wat fascinerend is aan de notie van gemeenschappelijke markt, is dat met ‘gemeenschappelijk’ wordt verwezen naar een ‘geheel’. Dus de markt is ingericht op een manier dat deze de juiste mensen helpt om verder met hun leven te gaan. Dus de Unie is steeds meer bezig met een soort finetuning van wat de markt tot een gemeenschappelijke maakt.
Een markt waar we achter kunnen staan als geheel.
b) als je kijkt naar spanningen met polen, dan zie je dat daar duidelijk is dat voor Poolse regering, behalve dat we een markt zijn, er ook kwesties zijn als ‘de centrale rol van christendom’ die onvoldoende uit de verf komen bij het Europees verband. Voor Polen is in de kern Europa niet een economisch project, maar een religieus project. Als wij een gemeenschappelijke markt willen, is het om willen van het behoud van het christendom. Zo heb je ook Hongarije, president zij dat immigratiestroom uit Syrië een geweldige kans is voor Europa, niet vanwege feit om mensen te ontvangen, MAAR: om op te komen voor onze christelijke wortels. Dit zijn de twee politieke vragen waarmee Europa worstelt.
Waarom het tekort radicaal is? Zelfs mensenrechten ontsnappen niet aan in en uitsluiting.
- Geen insluiting zonder uitsluiting
- Het tekort als het niet te overbruggen verschil tussen het algemeen belang en zijn vermeende concretiseringen
- De kern van grondeloosheid van wie zegt: ‘Wij de Europese volkeren’.
- ‘Juridische uitdrukking geven aan politieke eenheid’. Winst en verlies.
Re-presentatie en de-presenatie van het volk
- Geen insluiting zonder uitsluiting
> Zelfs mensenrechten. Kijk naar het voorbeeld van het recht op leven. Je zou zeggen dat iedereen daar recht op heeft. Maar wat gebeurt er met abortus en euthanasie? Op het moment dat je gaat aangeven wat een mensenleven is, moet je keuzes maken tussen in- en uitsluiting. - Het tekort als het niet te overbruggen verschil tussen het algemeen belang en zijn vermeende concretiseringen
> Het tekort is radicaal. Of de markt gemeenschappelijk is of niet, in feite regelgeving die al bestaat, staat altijd in een gespannen verhouding met de gemeenschappelijke markt. Het lukt nooit volledig om een gemeenschappelijke markt op de been te brengen. Maar het lukt ook nooit volledig om datgene wat Europa is, samen te vatten in de genotie van de markt. Dus er een niet te overbruggen verschil van datgene wat gerepresenteerd wordt en de representaties.
Dat geldt ook voor een schilderij. Schilderij sterrennacht van Van Gogh, Gogan zou anderen dingen naar voren halen en anderen dingen achterwege laten. Die schilderijen zijn essentieel om iets naar voren te halen, wat we anders niet zouden zien. Dus essentieel verschil tussen volk als geheel, en zijn representaties. - De kern van grondeloosheid van wie zegt: ‘Wij de Europese volkeren’.
> Elke keer dat je zegt wij, en aangeeft wat het inhoudt, verlies je een deel van wat het volk is in het proces.
Dat wil zeggen: representatie is juridisch uitdrukking geven aan politieke eenheid. - ‘Juridische uitdrukking geven aan politieke eenheid’. Winst en verlies.
> Representatie, het opnieuw aanwezig stellen van het volk, is tegelijkertijd zoiets als de-presentatie. Een verzwakking van het volk, en iets wat mensen tot een volk maakt.
Re-presentatie en de-presenatie van het volk.
Het is iets heel eenvoudigs, maar iets dat van gigantisch belang is voor de politiek.
De gedachte is:
Het volk moet gerepresenteerd worden.
Representatie is de concretisering van het algemeen belang.
Concretisering betekent in- en uitsluiting van belangen. D.w.z. geen volk dat zich te kennen geeft zonder representatie. Tegelijkertijd leidt elke representatie op zekere hoogte onrecht doet aan het volk.
Dat is een niet op te heffen spanningsverhouding tussen de representatie, het recht het volk het gerepresenteerde.
Lezen.
Politieke representatie én geïnstitutionaliseerde wantrouwen omtrent politieke representatie.
- Concretisering van het algemeen belang als aanvechtbare claim
- De democratie heft dit tekort niet op. zij gaat ermee om door het zichtbaar te maken en elke concretisering van het algemeen belang min of meer voorlopig te maken.
- De betekenis van ‘checks and balances’
- Geïnstitutionaliseerde tegenspraak op claims van politieke representatie
Politieke representatie én geïnstitutionaliseerde wantrouwen omtrent politieke representatie:
- Concretisering van het algemeen belang als aanvechtbare claim
> Verschil tussen democratie en totalitairisme: essentieel voor democratie is de gedachte dat als je claimt namens het volk te spreken, (dat kan niet zonder in- en uitsluiten), blijft de claim altijd aanvechtbaar. - De democratie heft dit tekort niet op. zij gaat ermee om door het zichtbaar te maken en elke concretisering van het algemeen belang min of meer voorlopig te maken.
> Er is een niet weg te werken verschil tussen het volk dat gerepresenteerd wordt en zijn representaties. Democratie probeert dat tekort zichtbaar te maken. En elke claim min of meer voorlopig te maken. - Bijv. verkiezingen: na 4 jaar hebben we opnieuw verkiezingen. Het is een manier om burgers een kans te geven om aan te geven of zij nog steeds met deze representatie kunnen leven. Dus je geeft bepaalde personen de kans om ons te vertegenwoordigen, maar slechts voor 4 jaar.
- Bijv. behalve vrije verkiezingen, willen we ook meerdere partijen hebben. WANT verschillende belangen in 1 samenleving. Door meerdere partijen, laat je dit zo goed mogelijk tot zijn recht komen. Dus verliezers tellen op die manier ook een beetje.
- De betekenis van ‘checks and balances’
> de trias politica in een staatsbestel, vanuit gedachte dat wat machten onderling doen is aanspraak op representatie controleren en toetsen. - Geïnstitutionaliseerde tegenspraak op claims van politieke representatie
> Wat een rechter doet: wacht even regering, u komt te prominent op voor de belangen van de meerderheid, ten koste van belangen minderheid. Maar minderheid is ook onderdeel van het geheel. Dus ik breek deze wet als ongrondwettelijk, want het druist in tegen bepaalde beschermingen voor de minderheid.
!!Dit is de kern van democratie!! Dus georganiseerde tegenspraak is ook democratie.
Afgeleid (institutioneel) tekort en nieuwe vormen van politieke representatie:
- Van RADICAAL tekort naar een AFGELEID of institutioneel tekort
- Onvoldoende representativiteit van Europese rechtsvorming
- Roep om meer bevoegdheden voor het Europees Parlement (Koopmans)
- Maar is het staatsmodel van politieke representatie geschikt voor de EU?
- Geen sprake van een Trias Politica
Afgeleid (institutioneel) tekort en nieuwe vormen van politieke representatie:
- Van RADICAAL tekort naar een AFGELEID of institutioneel tekort
> hij heeft aantal instituties genoemd, verkiezingen, trias politica, checks and balances, mensenrechten, etc. instituties waarmee gestalte wordt gegeven aan democratie in de zin van representatie en georganiseerde tegenspraak op representatie. In Europees verband is net zoals in NL en elke politieke samenleving een radicaal niet op te heffen tekort tussen het gerepresenteerde en representatie. - Onvoldoende representativiteit van Europese rechtsvorming
> hoe zit het met de instituties in EU verband die niet alleen representatie mogelijk maken, maar ook geïnstitutionaliseerde tegenspraak op representatie. Zit dat lekker of niet? HIER zit de grote uitdaging voor Europa. Het model van representatie voor lidstaten: verkiezingen, parlement, helpt
alleen tot zekere hoogte om recht te doen aan de complexiteit van de EU als een politieke gemeenschap. We zijn op zoek naar nieuwe vormen van representatie die niet alleen het algemeen belang van EU concretiseren, maar ook goede vormen van tegenspraak bieden. - Roep om meer bevoegdheden voor het Europees Parlement (Koopmans)
> Eigenlijk heeft het EU parlement al behoorlijk wat bevoegdheden erbij gekregen vanaf moment van ontstaan. - Maar is het staatsmodel van politieke representatie geschikt voor de EU?
> is het staatsmodel van politieke representatie waarin het parlement centraal staat, denk aan een lidstaat, de beste manier om representatie gestalte te geven in de EU. Niet per se. Wie zegt dat bij voorbaat een Europarlement de oplossing is voor problemen van politieke representatie in Europees verband. - Geen sprake van een Trias Politica
> Het is geen macro trias politica. De verhoudingen tussen EC en EP, zijn niet te vergelijken met regering en parlement. Hoe doe je recht aan Europa als institutie, tegelijkertijd vormen van politieke representatie teweeg brengen, die EN algemeen belang concretiseren EN tegenspraak bieden.
Roep om meer bevoegdheden voor nationale parlementen (BVerfG)
Maar is politieke representatie in de lidstaten voldoende om problemen bij politieke representatie in de EU op te vangen?
De twee vragen:
- Is de markt GEMEENSCHAPPELIJK ingericht?
- Is de markt wat ons GEMEENSCHAPPELIJK is?
Roep om meer bevoegdheden voor nationale parlementen (BVerfG)
> nog geen politieke partijen voor Europa, daarom:
Je hebt in NL de PvdA, Groenlinks, CDA etc. Allemaal nationale partijen. In Duitsland heb je hetzelfde, Frankrijk ook. In het Europarlement zijn de partijen ongeveer in dezelfde lijnen verdeeld. Je hebt dus een soort spreiding die ongeveer overeen komt met nationaal niveau. Maar we hebben geen Europese politieke partij, geen GroenLinks Europa. Het lukt ons nog niets om partijenpolitiek te voeren op EU niveau. Is dat een zwaktepunt voor Europa?
Maar is politieke representatie in de lidstaten voldoende om problemen bij politieke representatie in de EU op te vangen?
> BverfG: als je meer bevoegdheden geeft aan nationale parlementen, is het de vraag of nationale parlementen voldoende oog hebben voor de EU als geheel. Omdat natuurlijk nationale partijen eerst het belang van NL hebben. Een van de problemen met immigratiebeleid is dat het ons niet lukt vanuit nationaal perspectief om tot een coherent Europees beleid te komen inzake immigratie. Dus wie zegt dat de problemen van politieke representatie worden verholpen door meer bevoegdheden aan nationaal parlement?
De twee vragen:
- Is de markt GEMEENSCHAPPELIJK ingericht?
- Is de markt wat ons GEMEENSCHAPPELIJK is?
Wat Europa volgens Lindahl nodig heeft, is structuren van representatie die deze twee vragen in het vizier hebben, en die niet per se afdoende zijn, maar die beiden vragen meenemen en zowel in termen van concretisering van algemeen belang, als georganiseerde tegenspraak.
