Week 1 - is de EU een politieke gemeenschap? Flashcards
Twee vragen deze colleges
De vragen lijken academisch, maar uit het advies van de Raad van State (12 september 2007) blijkt dat de de vragen uiterst praktische en verregaande implicaties hebben. Leg uit.
- In welke zin is de Europese Unie een gemeenschap?
- Is zij namelijk behalve juridische en een economische ook een politieke?
De tweede vraag richt zich op het Europese van de EU: indien er sprake zou zijn van de EU als politieke gemeenschap, welke implicaties heeft dit voor de gedachte van een Europees volk?
Let wel: wij zullen in de loop van de cursus uitsluitend hebben over wat doorgaans ‘‘de 1e pijler’’ wordt genoemd. het is dan ook in dit verband dat de vraag wordt gesteld in hoeverre de EU een politieke gemeenschap is. Dit naar aanleiding van art. 1 van het Verdrag van Lissabon, dat bepaalt dat de EU de EG opvolgt. Waar relevant wordt in het vervolg van deze en de volgende samenvattingen gesproken van de EG i.p.v. EU.
Raad van State:
Van deze vragen hangt bijvoorbeeld af of wij in staat zijn om een adequaat antwoord te geven op de vraag in hoeverre rechtstreekse werking en voorrang van Europees recht alsmede de duiding van het Verdrag als een ‘‘constitutioneel handvest’’, überhaupt te rijmen zijn met onze opvattingen over democratie.
Protest tegen ‘‘austerity measures’’
Foto’s die gemaakt zijn in Italie een paar jaar geleden, naar aanleiding van de bezuinigingsmaatregelen waaraan Italië, Portugal, Spanje en Griekenland onderworpen zijn.
Je zou zeggen dat Europa niet erg geliefd is. We hebben dergelijke taferelen vooralsnog niet meegemaakt in NL, maar stel dat komend jaar de financiële crisis uit de hand loopt en dat NL nog veel zwaarder moet gaan bezuinigen, dan zijn deze taferelen zeker niet uitgesloten in NL. Europa is geconfronteerd met protest tegen de bezuinigingsmaatregelen. Een eerste crisis waarmee Europa geconfronteerd is.
Protest tegen ‘‘Poolse loodgieter’’
Meldpunt overlast van de PVV. Het zal je niet ontgaan zijn dat de heer Wilders enkele jaren geleden een meldpunt voor overlast van Polen heeft opgesteld. Dit is net wat anders dan het logo van de PVV maar het is voldoende in de buurt dat er geen twijfel is wie hier achter zit. Te lezen: heeft u overlast van Polen? Bent u uw baan kwijtgeraakt aan een Pool? Wij willen het graag horen. Meldpunt overlast biedt u op deze website een platform om uw klachten te melden.
Christelijke identiteit van de EU?
De voormalige paus, Johannes Paulus II, wijst Europa op zijn christelijke identiteit. Te lezen: paus Johannes Paulus II heeft gisteren in Slowakije benadrukt dat Europa een christelijke identiteit en christelijke wortels heeft. De 83-jarige rooms-katholieke brengt een vierdaags bezoek aan Slowakije. je zou kunnen zeggen dat het een man is die opkomt voor het christendom en zo ook voor een christelijk Europa. Niettemin wanneer je leest wat er gaande is in onder andere Oost-Europa zoals Hongarije en Polen wat diep christelijke landen zijn en dat zijn landen die absoluut willen voorkomen dat immigranten vanuit Syrie komen. met reden: het is onmogelijk om moslims te integreren.
Het is onmogelijk om moslims te integreren in Europa, omdat ze niet onze gemeenschappelijke waarden delen.
In welke zin is de EU een gemeenschap?
Advies van de Raad van State van 12 september 2007
Een advies waarin de Raad van State op verzoek van de Nederlandse regering inging op de vraag in hoever de aanpassing van het constitutionele verdrag dat was mislukt met de referenda in NL en Frankrijk, in hoever die aanpassing (wat het verdrag van Lissabon werd) al dan niet een Grondwet was en daardoor in feite in aanmerking kwam voor een nieuw referendum.
Het was duidelijk als je kijkt naar het verdrag van Lissabon en het vergelijkt met het constitutionele verdrag dat niet is geslaagd vanwege de referenda in NL en Frankrijk dat je ziet dat het ongeveer dezelfde tekst is maar ze hebben een aantal symbolen zoals een bepaalde vlag, een aantal kwesties die inhoudelijk weinig voorstelde eruit gehaald.
Het was in feite dezelfde tekst minus een paar aspecten daarvan. Je begrijpt dat wanneer de Raad van State had gezegd dat dit een constitutie was er een nieuw referendum was gekomen waar het NL volk had gezegd nee, we willen dit niet en dat dan de EU in een enorme crisis verzeild was geraakt.
De Raad van State die aspecten heeft van een politiek orgaan heeft zich genoodzaakt gezien om ECHT in te gaan op de problematiek wat voor een gemeenschap de EU is en mag een gemeenschap zoals de EU überhaupt een grondwet hebben? De Raad van State zegt uiteindelijk dat de EU een democratische rechtsorde is of dient dat te zijn maar het is GEEN democratische staat.
Maar als het geen staat is, op welke manier kan het dan een autonome rechtsorde zijn met zoiets als een materiële constitutie? Dit geeft de Raad van State toe, de verdragen zijn een constitutie in materiële zin, maar hoe kan je een constitutie in materiële zin hebben en toch niet democratisch zijn, ervan uitgaande dat die constitutie tot stand is gebracht door zoiets als een Europees volk. De Raad van State heeft problemen met het duiden van de EU als gemeenschap. Het probleem met het duiden daarvan heeft niet alleen het karakter van een conceptuele deugdelijke analyse, het heeft vergaande praktische gevolgen. Als die mensen last hebben van de vraag wat voor een gemeenschap is de EU? Is dat omdat Europese juristen hetzelfde probleem hebben, ze noemen de EU een Sui Generalis; ‘‘one of a kind’’.
De mislukking van het constitutionele verdrag
64% van NL stemde tegen, nagenoeg alle partijen in de tweede kamer, incl. de SP, hadden gestemd voor Europa, ook de vakbonden, terwijl bij het referendum dus 64% tegenstemde.
Hierop volgt het verdrag van Lissabon.
Het verdrag van Lissabon
De financiële crisis en de euro;
De groeiende tweespalt tussen Noord-Europese en Zuid-Europese landen
Na aanleiding van het constitutioneel verdrag zonder het een constitutie te noemen, zijn dit soort problemen die aan de EU ten grondslag liggen niet verdwenen.
Aan de ene kant hebben we de financiële crisis van de euro meegemaakt. Sinds 2008 zitten we financieel zwaar weer en dit heeft betekent dat er 2 groeiende tweespalten bestaan. Tussen Noord- en Zuid-Europa en tussen West- en Oost-Europa.
Noord en Zuid is ongeveer economisch, wat je daar ziet is dat landen zoals Duitsland, Nederland, Finland hebben Griekenland, Spanje, Portugal, Ierland onder financiële curatele gesteld. In deze landen is een generatie van noch werkenden, noch studerenden. Je ziet een groeiende tweespalt tussen Noord- en Zuid-Europa.
De Zuid-Europese landen hebben het gevoel dat ze worden weggezet als potverteerders die alleen naar Brussel komen om geld te vangen. Om sterker te staan, komen ze samen.
Het verdrag van Lissabon
De financiële crisis en de euro;
De groeiende tweespalt tussen West-Europese en Oost-Europese landen
Naar aanleiding van de immigratiecrisis, zo mogelijk is deze tweespalt nog ernstiger dan de eerste. Het is een tweespalt die de fundamentele waarden raakt waarop deze samenleving stoelt. Wanneer je luistert naar de soort argumenten die worden gehanteerd in Polen en Hongarije om geen mensen toe te laten van Syrie, Marokko, Algerije etc. Dan is het vanuit de stellige overtuiging dat Europa Christelijk is, niet moslim. Terwijl wanneer je kijkt naar wat een liberaal uitgangspunt is die nog steeds veiliggesteld is in Europa dan is de stelling hier we zijn een multiculturele groep staten, we moeten in staat zijn om Moslims, Joden, Protestanten, Katholieken, Boeddhisten met elkaar vreedzaam te leven en mensen te weren vanwege hun religie is in te gaan tegen de kern van wat Europa tot een ideële gemeenschap maakt.
Beiden tweespalten stellen de vraag aan de orde: in hoeverre is de EU een gemeenschap?
In welke zin is de EU Europees?
- Grenzen van Europa
- Beeld van vroeger
- Romano Prodi’s probleem
- Grenzen van Europa:
We hebben allemaal geleerd dat Europa een continent is. Europa is een continent zonder geografische buitengrenzen. - Beeld van vroeger:
Werd gehanteerd door de Europese Commissie als een soort beeld van Europa. Het geeft een misleidend beeld van een geografisch afgegrensd geheel. Op een sluwe manier, maar ook op een manier die verraad dat Europa te worstelen heeft met het probleem dat het geen geografische buitengrenzen heeft.
Kijk eens naar Rusland, zo langzamerhand wordt het donkerder aan de rand. En uiteindelijk is het dusdanig donker omdat er geen onderscheidingen daar te maken zijn als je naar het beeld kijkt komen je ogen vanzelf terug naar het centrum. Met het van licht naar donkerblauw schep je de gedachte dat Europa niet meer zover gaat als Rusland, maar tegelijkertijd wanneer je gaat proberen om heel scherp de grens te trekken volgens onze geografische wijsheden zou de grens moeten gaan tot het Oeral gebergte, daarna kom je in Azië. Voor Rusland is het natuurlijk zo dat zij tot en met het Oeral gebergte Europees is en zij ook mogen toetreden tot de Europese Unie. Als Rusland dat dan mag, waarom zou Noord-Korea dan niet mogen? Dit beeld probeert dat lastige probleem weg te moffelen.
Kijk eens onder Spanje, Spanje en Portugal zijn in een helder licht en daar je kunt amper het noorden van Afrika zien. Spanje heeft twee encalves in Marokko, Seouta en Melilla, die zijn niet belicht.
Kijk naar Turkije, die is amper te zien. Als er een vraagstuk is in de agenda van de EU is het de vraag of Turkije mag toetreden tot de EU. Christelijke partijen in Europa hebben zich hier altijd tegen gesproken. Alleen nu met de immigratiecrisis heeft mevrouw Merkel een ommekeer gemaakt en gezegd dat het voor haar weer bespreekbaar is dat Turkije wel toetreedt.
Kijk naar de sterren, uiteindelijk als je ziet wat ongeveer het middelpunt is van de sterren, kom je uit in Berlijn. Willen de Duitsers zich voelen als het centrum van Europa en wil Spanje, Portugal en Ierland dat zo hebben? Waarom zou IJsland in principe deel uit mogen maken van Europa, maar niet Groenland? Als Groenland dat mag, waarom niet andere landen?
Elke poging om Europa als een eenheid af te bakenen op grond van geografische criteria is onzin. Dat gaat niet! Het laat ons niet onverschillig of Turkije toetreedt tot Europa of niet, het laat onzeker niet onverschillig of Noord-Korea zou toetreden tot de EU of niet, de grenzen van de Europese Unie zijn grenzen die er toe doen in termen van wie wij menen te zijn als Europeanen. Keuzes zijn nooit volledig te rechtvaardigen.
Romano Prodi’s probleem:
‘‘Waar eindigt Europa?’’ We weten het niet. We hebben een proces van uitbreiding gezien van Europa, ergens moet dat uitbreidingsproces ophouden maar waar en waarom? Europa moet ophouden bij de grens met Polen > Rusland en Turkije kunnen dit argument inzetten. Trekken van grenzen is een politiek proces waaraan een maat van willekeur kleeft die niet ongedaan te maken is. Denk aan referendum over . Oekraïne associatieverdrag > nee gestemd.
- Theologische interpretatie van het verdrag van Rome
2 arresten
Twee arresten zijn een verworvenheid geworden in termen van rechtspraak, rechtsprincipes en begrijpelijke kader van rechtsdogmatiek in Europa. Je zou zeggen dat niemand meer discussie heeft over rechtstreekse werking en de voorrang van gemeenschapsrecht, en toch is dat precies wat aan de orde is bij bijvoorbeeld het migratie thema.
- Van Gend & Loos
- Costa vs. Enel
3.1. Van Gend & Loos
- Rechtstreekse werking
- Autonome rechtsorde
- Van Gend & Loos was een NL vervoersbedrijf en er was een vraag over belastingen die zouden betaalt worden over de grenzen en weer terug. Destijds was het de bedoeling dat de Europese gemeenschap zoals het toen heette, probeerde te integreren door de schotten tussen de internationale markten weg te halen.
4 vrijheden:
- Vrijheid van verkeer van personen
- Vrijheid van verkeer van kapitaal
- Vrijheid van diensten
- Vrijheid van goederen
Wat gebeurde er? De lidstaten vinden het prima om te integreren in een Europese markt zolang dat geen pijn doet voor mensen in de internationale markt.
Wanneer bijv. een implicatie van integratie is dat bepaalde gebieden, branches in de economie in Nederland het moeilijk hebben omdat mensen het goedkoper elders kunnen kopen/doen in Europa kost dat een partij die aan de macht is stemmen. Die partij wil haar stemmen niet verliezen. Al zeiden de lidstaten dat zij graag wilde integreren in een gemeenschappelijke markt, het proces van omzetten van Europees recht in nationaal recht was een proces dat langzaam/stroef ging. De belofte van het tot stand brengen van een gemeenschappelijke markt kwam amper van de grond. We zien dat het HvJEU toen heeft ingegrepen door wat ze noemen rechtstreekse werking in te voeren en op deze manier was het mogelijk dat NL burgers hun eigen staat aanspraken wanneer die staat niet werk maakte van het omzetten van Europees- in Nationaal recht. Niet perfect omdat wij een eenheidsbeginsel in NL hebben.
Belgie en Duitsland hebben een sterk dualistisch begrip van de verhouding tussen internationaal- en nationaal recht en daar was het dus ook een lastige zaak om Euriopees recht om te zetten in nationaal recht. De kern van rechtstreekse werking politiek gesproken apart van de juridische nuance is dat de Europese rechter heeft gezegd aan burgers in de lidstaten: jullie zijn degene die ons moeten helpen door aan de bel te trekken met betrekking tot proces van integratie. Hoe doen jullie dat wanneer jullie lidstaten niet werk maken van het omzetten van Europees recht in nationaal recht of wanneer zij het niet toepassen, ook als omzetting nodig is dan kunnen jullie in feite bepaalde rechten en plichten ontlenen rechtstreeks aan deverdragen. Langs deze weg kunnen jullie via de prejudiciele procedure de toepassing van het Europees recht in jullie geval afdwingen door middel van nationale rechters. Nationale rechters zullen dan wanneer er een vraag komt over de reikwijdte van Europees recht bij het HvJEU de vraag stellen wat is geldend Europees recht in deze casus, wat moet er gebeuren?
Dan kan het HvJEU een uitspraak doen die bindend is voor alle lidstaten. Doordat marktburgers bepaalde rechten en plichten onder voorwaarden rechtstreeks ontlenen aan het EU verdrag, worden ze onderdeel van dat proces van integratie, het is niet meer alleen een statelijke aangelegenheid, het is ook zaak van de individuen die de EU uitmaken en kunnen ze ervoor zorgen dat dat proces weer op gang komt.
De kern is de politieke insteek geweest van het HvJEU. De juridische insteek is te vinden in een overweging die de belangrijkste overweging is in de hele geschiedenis van het HvJEU.
P. 20 van de syllabus. Eerste overweging op de rechterkolom:
'’Overwegende dat het oogmerk van het EEG verdrag, namelijk de instelling van een gemeenschappelijke markt weer werkzaam heet de ingezetenen de gemeenschap rechtstreeks betreft meebrengt dat dit verdrag meer is dan een overeenkomst welke slechts wederzijdse verplichtingen tussen de verdragsluitende mogendheden schept.’’
Het hof zegt hier dat gelet op het feit dat het EEG verdrag meer is dan een gewoon internationaal verdrag dan gelden de normale regels van internationaal recht niet, dat wil zeggen dat staten alleen verplichtingen en rechten onderling hebben. Omdat het oprichten van een gemeenschappelijke markt op het spel staat, ontlenen ook individuen in de staten rechten en plichten aan het verdrag. Kernstelling van het HvJEU!
Wanneer je deze overweging ontleend in termen van logische opbouw (premissen, conclusie etc) blijkt het een cirkelredenering te zijn. Met deze overweging heeft de rechter een geweldige impuls gegeven aan de EU.
Wat wij nu kennen was niet denkbaar zonder deze overweging. Implicatie van rechtstreekse werking: het is meer dan alleen een kwestie van een oeroud beginsel van internationaal recht paca sunt servanda, er is nu sprake van een autonome rechtsorde. Dat wil zeggen dat de EU/EEG weliswaar toen tot stand is gekomen als het resultaat van een verdrag, maar vanwege rechtstreekse werking is het niet een gewoon internationaal verdrag. De EU is een autonome rechtsorde. Het is in feite een eigen rechtsorde is waarvan het HvJEU de constitutionele rechter is geworden.
3.2. Costa vs. Enel
- Voorrang van gemeenschaprecht
- Tweede leer invoeren, sluitstuk. Voorrang van gemeenschapsrecht. Ook als je rechtstreekse werking hebt ingevoerd, kunnen de lidstaten altijd zeggen; wacht even, Europees recht komt in conflict met mijn nationaal recht/constitutioneel recht dus ook als er rechtstreekse werking is, dan toch prevaleert mijn constitutie boven Europees recht. In dat opzicht is Europees recht niet van toepassing in ons land. Het arrest Costa vs. Enel neemt dat verweer mechanisme weg. Het arrest zegt dat in alle gevallen Europees recht voorrang heeft over nationaal recht. Dat wil zeggen dat niet alleen de verdragen voorrang hebben over constitutioneel recht van een staat, maar zelfs secundair recht (verordening of richtlijn) staat boven de Nederlandse Grondwet wanneer er een conflict is tussen Grondwet en verordening of richtlijn. Europees recht moet worden toegepast, niet de grondwet.
Centrale overweging: ‘‘Overwegende dat deze opneming in het recht der lidstaten vanuit gemeenschapsrechtelijke bron voortkomende rechtsregels en meer in het algemeen de geest en de inhoud van het verdrag tot gevolg hebben dat de staten tegen de rechtsorde die zij op basis van wederkerigheid hebben aanvaard, niet kunnen ingaan met een later eenzijdig afgekondigd wettelijk voorschrift dat een dergelijk voorschrift derhalve niet boven de rechtsorde van de gemeenschap kan worden gesteld.’’
‘‘Overwegende dat uit het bovenstaande volgt dat het verdragsrecht dat uit een autonome bron voortvloeit op grond van zijn bijzonder karakter niet door enig voorschrift van nationaal recht opzij kan worden deze zonder zijn gemeenschapsrechtelijke karakter te verliezen en zonder dat e rechtsgrond van de gemeenschap zelf daardoor wordt aangetast.’’
3.3. Vergelijking met federale rechsorde
- Advies 1/91
- Vanaf p. 43 syllaabus.Het HvJEU zegt hier dat de EU in feite zoiets is als een federale rechtsorde. Denk aan Duitsland dat een Bondsrepuliek is, denk aan Amerika dat een Federal Republic is, denk aan Brazilie die ook een federatie is. Het HvJEU zegt: omdat wij rechtsreekse werking en de voorrang van gemeenschapsrecht hebben aanvaard, hebben we ook aanvaard dat de Europese gemeenschap zoiets is als een federale rechtsorde. Wat staat achter deze bewegingen?
Een teleologische interpretatie van het Verdrag van Rome, komt van het woord Telos wat betekent doeleind. Het Hof heeft met de invoering van Van Gend & Loos/Costa vs Enel willen zeggen dat wie de doelstellingen wil bereiken, in feite akkoord is gegaan met de middelen die hiervoor nodig zijn. Wie A zegt, moet B zeggen. We willen een gemeenschappelijke markt in het leven roepen die effectief en competitief is, als je dat wil moet je ook B zeggen > rechtstreekse werking en voorrang van het gemeenschapsrecht. Via latere verdragen zijn de lidstaten akkoord gegaan met rechtstreekse werking en voorrang van gemeenschapsrecht.
3.4. Autonomie van het gemeenschapsrecht
- Nieuwe rechtsorde (Van Geld & Loos)
- '’Eigen’’ rechtsorde (Costa vs Enel)
Een rechtsorde die wel tot stand is gekomen door de lidstaten, maar dat in bepaalde opzichten niet daarvan afhankelijk is. Heeft een eigen doeleind, dat is het oprichten van een gemeenschappelijke markt dat simpelweg niet de optelsom is van de belangen van de lidstaten met hun nationale markten, dat bepaalde rechten en plichten daaruit voortvloeien zelfs tegen de lidstaten in. - Teleologische interpretatie: middel tot doeleind. Wat zijn de juiste en nodige middelen om een doeleind te bereiken?
- De Eu als ‘‘constitutionele’’ gemeenschap
- De EU als rechtsgemeenschap
- Les Verts arrest, belangrijkste overweging
- Verticale bevoegdheidsverdeling
- Horizontale bevoegdheidsverdeling
- De EU als rechtsgemeenschap
Les Verts arrest van het EHvJ.
De belangrijkste overweging van dit arrest is:
'’In dit verband dient allereerst te worden beklemtoond dat de Europese Economische gemeenschap een rechtsgemeenschap is in die zin, dat noch haar lidstaten noch haar instellingen ontkomen aan het toezicht op de verenigbaarheid van hun handelen met het constitutionele handvest waarop de gemeenschap is gegrond, namelijk het Verdrag. In het bijzonder bij de artikelen 173 en 184 enerzijds en art. 177 anderzijds, heeft het Verdrag een volledig stelsel van rechtsmiddelen en procedures in het leven geroepen, waarbij het Hof het toezicht op de wettigheid in de handelingen van de instellingen is opgedragen’’.
Wat zegt het EHvJ hier wanneer zij zegt dat er een volwaardige legaliteitscontrole is in termen als horizontale bevoegdheidsverdeling en als verticale bevoegdheidsverdeling?
Wanneer sprake is van conflicten over wie een bevoegdheid heeft binnen Europese instellingen betekent dit - volgens het EHvJ - dat het EHvJ bevoegd is in te grijpen (horizontale bevoegdheidsverdeling). Maar het zegt ook dat wanneer er een conflict is over bevoegdheid tussen lidstaten, dat het EHvJ dan bevoegd is het geschil te beslechten (verticale bevoegdheidsverdeling). Het EHvJ zegt hier dat zij een constitutionele rechter is van een federatie, omdat zij middels het Verdrag - dat is in wezen een constitutioneel Handvest, is toebedeelt erop toe te zien dat er een legaliteitscontrole bestaat. Deze houdt in dat het EHvJ zorgt voor horizontale bevoegdheidsverdeling en verticale bevoegdheidsverdeling wanneer er een conflict is.
