Stjórn Líkamshita

Question 1

Hver er eðlilegur líkamshiti? Hvað hefur áhrif á hann?

Answer 1

Ekki ein rétt tala, mismunandi eftir mælistað (kjarni/skel) og mismunandi eftir tíma (dægursveifla, áreynsla ofl)

Kjarni: kviðarhol, brjósthol, MTK, beinagrindarvöðvar
Skel: allt sem er fyrir utan kjarnann

í munni: meðaltal 36,7° (um hálfri °C hærri í endaþarmi)
húðhiti: 20-40°án skemmda

Question 2

Hvar er stjórnstöð líkamshita?

Answer 2

Undirstúku

Question 3

Hvaða leiðir höfum við til að losna við varma / halda í varma?

Answer 3

Losna við: víkka æðar í húð, auka svitamyndun, breytt hegðun.
- í skugga, úr fötum, viftur, kalt vatn o.s.frv

Halda í: þrengja æðar í húð og loka fyrir svitamyndun, breytt hegðun
- í föt, hnipra sig saman, sækja í varma o.s.frv

Question 4

Hvaða leiðir höfum við til að framleiða minni / meiri varma?

Answer 4

Skjálfti, hreyfa sig meira

Question 5

Hvað er sérstakt við brúna fitu?

Answer 5

Brún fita getur myndað varma með sérstöku afbrigði af efnsaksiptum. Ungbörn hafa mikið af þessari fitu (en geta hins vegar ekki nýtt sér skjálfta). Fullorðnir eru með mjög lítið af þessari brúnu fitu og það er óljóst hversu mikilvæg brúna fitan er hjá þeim.

Question 6

Hvað er ,,thermoneutral zone’’?

Answer 6

Svið umhverfishita þar sem líkaminn getur haldið kjarnhita sínum eingöngu með því að stjórna þurrhitatapinu, þ.e blóðflæði húðarinnar.
Lifandi líkami getur aðeins haldið kjarnhita sínum þegar hitaframleiðsla og hitatap eru í jafnvægi.

Question 7

Hvað er átt við með aðlögun að háu hitastigi?

Answer 7

Nokkrum dögum eftir að einstaklingur kemur í mun heitara umhverfi: svitamyndun er orðin meiri (og byrjar fyrr) og svitinn er minna saltur.

Fyrst eftir að meðal Íslendingurinn lendir í sólarlöndum finnst honum allt of heitt. Næstu daga á eftir aðlagast hann að einhverju leyti, t.d. vegna þess að svitamyndun verður skilvirkari.

Question 8

Hvers vegna hækkar líkamshiti (oft) við sýkingu?

Answer 8

Sýklar örva losun ,,pyrogen’’ efna frá frumum ónæmiskerfis.
Prostaglandin losun –> hækkun viðmiðunarhitastig (í undirstúku)
Raunhitastig < viðmiðunarhitastig –> viðbrögð –> hiti hækkar

Question 9

Hvernig líður okkur m.t.t hitastjórnunar þegar sótthiti hefst / lýkur?

Answer 9

Hefst: Okkur finnst vera kalt, við skjálfum, skríðum undir sæng o.s.frv

Lýkur: Okkur finnst vera of heitt, komum undan sænginni, svitnum o.s.frv

Question 10

Til hvers er sótthiti?

Answer 10

• Hraðar (mögulega) viðbrögðum ónæmiskerfis
• Truflar (suma) sýkla
• Ekki alltaf gagnlegur - má ekki verða of mikill!

Question 11

Hvað gerist með líkamshita við hreyfingu?

Answer 11

• Líkamshiti vex vegna hreyfingar
• Mótvægisaðgerðir: auka varmalosun, nýi viðmiðunarhitinn samt aðeins hærri

Question 12

Hver er helsti munurinn á hitaörmögnun og hitaslagi?

Answer 12

Hitaörmögnun:
- T.d við áreynslu í heitu (og röku) lofti
- Vökvatap
- KJarnhiti 37,5-39°
- Fall í BÞ
- Möguleg einkenni: vöðvakrampar, ógleði, höfuðverkur

Hitaslag:
- Alvarlegra ástand en hitaörmögnun (há dánartíðni)
- Hærri kjarnhiti (hitastjórnunin ræður ekki við ástandið og bilar)
- þarf að kæla hratt (prótín byrja að eðlissviptast við háan hita)

Question 13

Með hvaða 4 leiðum losar líkaminn sig við varma (eðlisfræðin)?

Answer 13

• Geislun
• Leiðni
• Streymi
• Uppgufun

Question 14

Hvað er geislun ?

Answer 14

Allir hlutir geisla frá sér varma, frá heitari hlut til kaldari. Yfirleitt erum við heitari en umhverfið og töpum því varma með þessu en við getum líka fengið varma með geislun frá heitari hlutum, sérstaklega þá sólinni.

Question 15

Hvað er leiðni?

Answer 15

þetta er varmaflutningur frá heitari hlut sem snertir kaldari hlut.
Dæmi: okkur verður fljótt kalt ef við setjumst beint á kalda jörð.
Hitapúði er dæmi um varmaflutning til líkamans.

Question 16

Hvað er streymi?

Answer 16

Loftið við yfirborð líkamans hitnar og stígur upp og þá kemur kaldara loft í staðin. þessi áhrif margfaldast auðvitað ef þið eruð í vindi. Hluti af ástæðunni fyrir því að föt virka til einangrunar er að þau hægja á brottflutningi heita loftsins. Athugið að leiðni spilar saman við streymi: Loftið sem er í snertingu við húðina hitnar vegna leiðni en svo streymir loftið burt (og hita þarf nýtt loft með leiðni). Ástæðan fyrir því að köld sundlaug kælir okkur mun hraðar en álíka „kalt“ loft er að vatnið leiðir varman miklu betur en loftið (vatnið streymir svo frá líkamanum á svipaðan átt og loftið).

Question 17

Hvað er uppgufun?

Answer 17

það kostar orku að breyta vatni á vökvaformi yfir í gufu. Vatnið sem gufar upp gæti verið sviti en það er líka eðlilegur raki sem gufar upp af húðinni auk þess sem við öndum frá okkur vatnsgufu. Varminn til þess að breyta vökva í gufu kemur frá líkamanum sem þá kólnar. Athguið að sviti sem rennur af okkur en gufar ekki upp af húðinni virkar ekki til kælingar. Athugið líka að ef loftið er rakt gufar svitinn hægar upp og kælingin verður minni.