Søvn:Artar Flashcards
Adaptiv inaktivitet hjå dyr
Ein hensiksmessig tilstand for organsimen.
Redusert energiforbruk når aktivitet ikkje er gunstig og effektivitsering av deira våken tid.
Tre fysiologiske tilstandar
Dvale (torpor), vinterdvale (hibernation) og søvn
Vinterdavle (hibernation)
Dyr som lev i tempererte soner som ikkje kan migrere over lange distansar går vinterdvale.
Redusert kroppstemperatur ( heilt ned til -3 grader), energiforbruket sterkt redusert, redusert nevoral aktivitet, sterkt redusert reaktivitet til stimuli
Dyr går i dvale gjennom søvn
Dvale (torpor)
Dvale dagleg- redusert reaktivitet til stimuli
Søvn
Aktiv regulert prosess, ikkje det same som å vere bevisstlaus
NREM og REM-søvn
Redusert metabolsk aktivitet, metabolisme og repsons til stimuli frå omgivnadane, reversibel prosess, rask oppvåking ved tilstrekkeleg stimuli
For å sovne
Må vere behov for søvn (søvntrykk), ingen farer, avslappa og redusert stimuli rundt oss.
Maladaptivt?
Er det ikkje farleg å sove?
Fare for å bli drept/spist
Dyr søkjer trygge soveplassar og positurar, men predatorar søv lenger og djupare enn andre dyr
Kvifor søv vi?
Synaptisk plastisitet og hukommelsesfunksjonar
Fjerning av giftige stoff og metaboslk avfall
Cellulært vedlikhold
Emosjonell regulering
Metabolske funksjonar og energibalanse
Produksjon av næringsstoff
Immunsystemet og inflammsjon
Energisparande prosess
Hjerne 2% av vekt, men brukar 20% av energien. Forbruk av energi produsera avfallstoff, når desse hopar seg opp kommunisera hjernecellene dårlegare
Er søvn den pris vi må betale for å lære? ja truleg
Søvn er like viktig som
Kosthold og trening, og dei påverkar og kvarandre.
Trening kan gi betre søvn, og beire søvn kan gi betre treningsresultat. Kosthold påverkar og trening og korleis vi søv. Søvn kan og andre vegen påverke kor svoltne vi er og kva vi har lyst på
Kva fysiologiske prosessar skjer under NREM
Temp ned
Blodtrykk ned
Repirasjon ned
Puls ned
Frigjering av homon ned
Kva fysiologiske prosessar skjer under REM
Temp ned og opp
Blodtrykk ned og opp
Repirasjon ned og opp
Puls ned og opp
Frigjering av homon opp
Respirasjon NREM
Langsom, regelmessig, O2 bruk ned, CO2 produskjon ned, CO2 sensivitet ned og setpoint opp
Respriasjon REM
Uregelmessig, apnè periodar opp, CO2 sensitivitet ned, lav O2 og høg CO2 gir oppvåking
Temperatur NREM
Hometatisk regulering (generell reduksjon i kroppstemp under søvn)
Temperatur REM
Polikilotermi= temperatur stillast inn etter omgivnadane
Optimal temp mellom kropp og dyne
24-28 grader
Korleis er søvn regulert
Homeostatisk faktor, døgnrytme og åtferd
Homestatisk faktor
Auka søvnbehov= søvnigheit. Jo lenger vi e våkne jo større søvnbehov bygg vi opp, men kurven er ikkje like bratt
Døgnrytme
Fallande kroppstemepratur= søvnigheit
Åtferd
Deaktiviering= indusera søvn
Kan overstyre både døgnrytme og homeostatisk faktor
Søvnlengde
Avhenger av kor på aktiveringskurven du legg deg
23=8t 03=6,5t 07=4,5t
Vanskeleg å sove på ein stigande kurve
Blir ikkje trøttare jo lenger ein er våken, trøttheit avhenger av aktiveringsrytmen
Lengste våkenheitsperiode
Rekord satt i 1965: våken i 264t 12 min
Rebound søvn på 14t
Auking i djup søvn, men lite i totalsøvntid. REM søvn aukar etter den djupe søvnen er “tatt igjen”
Søvndybde
Avhenger av kor stort søvntrykk du har
Spanskesjuka i 1917
Sovesjuka= mangel på celler i posterior hypothalamus og midbrain reticular formation
To hovudaktiveringssytem indusera våkenheit
Monoaminerge= dopamin, seratonin, noradrenalin
Cholinerge= en betegnelse på nervefibre som utløser transmittersubstansen acetylkolin, eller legemiddel som har samme effekt som man oppnår ved tilførsel av acetylkolin.
Reidun Ursin
Første søvnlaboratorie innan søvn i Norge
Orexin
Stabilisera våkenaktive system
Innsovning
GABA, adenosin, glycin og immunsystem markørar som prostagladin D2 og cytokiner
Koffein
Verkar som antagonist for adenosin
Aka. motverkar binding av adenosin til reseotorar
Søvn og våkenheit…
Forekommer som eit resultat av sensorisk stimulering og ein konsert av synaptiske kontaktar mellom nevron i mange system
Søvn hjå ulike artar er modifisert av?
Miljøfaktorar= unikheit innan søvnmengde, søvnakritektur og døgnrytme i søvn og våkenheit
Viktig å studere i deira naturlege habitat og ikkje i fangenskap
Når det ikkje er mogeleg å måle nevral aktivitet i form av= EEG, EMG, EOG aka PSG så måler man..
- Sleep like states
- Redusert aktivitet
- Respons til stimuli frå omgivnadane
Åtferdskriterie for søvn
- Besteme periodar med inaktivitet i laupet av dagen
- Bestemt kvilestad og åtferdsspesifikk positur
- Auka terskel for aktivering
- Homeostatisk regulering
Eincella organismar
Ikkje bevis, men fleire artar viser døgnrytme i aktivitet t.d. Plankton
Insekt
Ca 700.000 artar. Søvn studert hjå nokon få
Fleire artar viser kvileåtferd med auka terksel for aktivering, og ein døgnrytmevariasjon (Bier, Skorpoin, Kakelakkar, Bananfluge søv 157 minutt om gongen med bestem kvilestad)
Fisk
Over 30.000 artar. Søvn/kvileåtferd studert hjå ca 10, laboratoriestudie
Zebrafisk
- Døgnvariasjon i aktivitet og reaktivitet til stimuli (dagaktive)
- Ein finn typisk søvnpositur hjå zebrafisk larvar (flyter med hovudet ned eller ligg roleg horisonalt ved botnen)
- Dersom deprivert for kvile= redusert reakivitet til stimuli
- Melatonin indusera søvnigheit slik som hos andre dagaktive artar, men hypokretin/orexin mangel gir ikkje søvnigheit slik som hos pattedyr
Abbor, gullfisk
Auka kvile etter deprivasjon som indikera homeostatisk regulering
Har døgnrytmevariasjon i aktivite tog aktivering med lys= kviledeprivasjon
Amfibiar
Ladnlevande virveldyr, har utvikling i vant, over 6000 artar og søvn studert hjå nokon få
Oksefrosk
- Døgnvariasjon i aktivitet (dagaktive)
- Reaktivitet til stimuli høgare under periodar med kvile (kanskje på grunn av stor fare og er det då søvn?)
- Hjerneaktivitet langsommare under kvile
Trefrosk
- Søv, men har ikkje REM
- Hjerneaktivitet langsommare under kvile
Krypdyr
Over 8000 artar, få studert, Manglande bevis på at dei har REM-søvn
Nokon studier hevdar dei har REM-søvn utan augebevegelsar og muskeltonus, men vanskeleg å skilje frå søvn då
Carolinaskilpadde
- Har N-REM søvn, men ikkje REM
- Kvileåtrferd assosiert med redusert respons til stimuli
- Generelt redusert hjerneaktivitiet
Australsk øgle
Teikn til REM-søvn
Krokodiller
- Teikn til både NREM og REM
- Unihemisfærisk søvn (kan sove med ein hjernehalvdel om gongen)
- Søv då med eit auge opent slik at den kan oppdage fare, mat? Er jo ein predator
- Ser på mennesker heller enn andre krokodiller som kan indikere at dei ser etter mat
- Hadde mest unihemisfærisk søvn når msk var i nærheita
Fuglar
Over 10.000 artar, Søvn studert hjå nokon få,
Nokon studier viser at dei har både NREM og REM og at REM spøvnperiodane er kortare enn hjå pattedyr, andre studier er usikre om fuglar har REM-søvn
Stabil døgnrytme
Stort sett dagaktive, men nokon nattaktive artar
Fulgar migrera
Døgnrytmen endrast, flyr om natta, men fortsatt aktive ila dagen, dramatisk reduksjon i søvnmengde 75%, men det påverkar ikkje prestasjon
Bevis for at fuglar søv mens dei flyr= Fregattfuglar flyr over sjøen i opptil 10 daga, søv unihemisfærisk eller med begge, fortsatt mykje mindre søvn enn på land
Stær
Studie i fangeskap= Dagaktive, mest NREM, veldig lite REM 1-2%, viser homeostatisk søvnegulering etter søvndeprivasjon
Studie i semi-naturalistisk habitat= sesongvariasjon i søvnlegnde og søvn homeostase
Vinteren= 5t meir NREM
Sommare= Tar kortare tid å redusere søvntrykket
Kvitkinngås
Mest NREM, 11% REM, sesongvariasjon i søvnlengde, homeostatisk regulering. Vinteren= 1,5 t lenger søvn og meir tydeleg døgnrytme
Påverkast av månefase (2t mindre søvn ved fullmåne)
Pattedyr
Ca 4000 artar, søvn studert hos ca 10, men i fangenskap
Forskjellar mellom land-og sjøpattedyr
Monotremer
Pattedyr som legg egg= Platypus viser teikn til NREM og REM og rytmisk aktivitet som augebevegelsar og rykningar i muskulatur
Landpattedyr
Rotter, mus, kattar, elefantar osv.
Har NREM og REM. Alle artar som har blitt studert har REM
Rotter og mus
Nattakative, polyfasisk søvn (søv mykje totalt)
Like fysiologisk som msk
Homeostatisk regulering
Bruk mykje i forsking
Kattar
Polyfasisk søvn 12-16t ila døgnet
Den store brune flaggermusa
Aktive frå solnegong til tidleg kveld. Våken ca 4t kvar dag synkronisert med når flugene er aktive. Søv generelt masse, men store artsforskjellar
Giraff
- Søv liggande og ståande, ca 4,6t søvn pr natt
- Lite REM-søvn
- Studert i fangenskap, men store pattedyr migrera ofte over lange avstandar i fleire veker, kor mykje søv dei då?
Elefant
Feltstudie= ca 2t søvn
Fangenskap= 4-6,5t søvn (13-30 minutt ståande)
Lite REM under liggande positur
Dovendyr
Langsovera, søv meir i fangenskap enn ute i naturalistiske omgivnadar (15 vs 9).
Har REM
Sjøpattedyr
Delfinar og sel m.m
Delfinar
Unihemisfærisk søvn
Sel
Søv forskjelleg på land og i sjøen
På land= søv som alle andre landpattedyr
I sjøen= unihemisfærisk søvn
Fins det samanhengar mellom størrelse på dyr og søvnlengde?
Kva dyregruppe søv lengst?
Det er samanheng mellom størrelse på dyr og søvnlegnde hjå planteetarar, men ikkje hjå kjøttetarar og altetande dyr.
Kjøttetarar/predatorar søv lengst og djupast
Total søvnmengde avhenger av miljøfaktorar
Lange periodar med søvndeprivasjon påverkar?
Kvalrossen og fleire fuglar viser at det ikkje påverkar prestasjonar i særleg grad.
