Seks en ziekte

Question 1

Waarom moeten dokters iets weten over seks?

Answer 1

• Ziekte of handicap kan seksuele disfuncties of problemen geven
• Seksuele klachten soms symptoom van ziekte
• Seksuele problemen soms met medicijnen of operaties te behandelen
• Seksuele problemen als gevolg van medisch handelen
• Een fijn seksleven is gezond: betere prognoses, goede prevalentie

Question 2

Prevalentie seksuele problemen algemeen Nederland?

Answer 2

11% van de mannen heeft 1 seksuele disfunctie
o Vooral voortijdige zaadlozing en erectiestoornis
o Risicogroep: oudere mannen > 70 jaar

15% van de vrouwen heeft 1 seksuele disfunctie
o Vooral orgasmeproblemen, lubricatieproblemen en dyspareunie
o Risicogroep: jonge vrouwen < 25 jaar
- 50% regelmatig pijn, 11% altijd

Door ziekte, medicatie en chirurgie kan het percentage van seksuele disfuncties hoger worden.

Question 3

Chronische ziekte heeft invloed op?

Answer 3

• Het seksueel functioneren (zin in seks, seksuele opwinding, orgasme)
• De seksuele beleving: wat u voelt en denkt
• De seksuele partnerrelatie
• De tevredenheid met het seksleven

Question 4

Waardoor wordt seksuele tevredenheid bepaald?

Answer 4

Seksuele tevredenheid wordt bepaald oor de duur en ernst van de ziekte, het aanpassen van het vrijpatroon aan de beperkingen, de afwezigheid van knellende normen en waarden en praten over angsten, onzekerheden en wensen.

Seksuele tevredenheid hangt niet samen met hoe vaak partners geslachtgemeenschap hebben en hangt wel samen met andere vormen van intimiteit en lichamelijkheid (zoenen, knuffelen).

Question 5

Wat is het biopsychosociale model?

Answer 5

Seksualiteit wordt beïnvloed door ongeveer alles in je leven

• Biologisch: leeftijd, gezondheid, medicatie
• Psychologisch: persoonlijk, psychische problemen, omgaan met seksualiteit , verwachtingen, normen en waarden
• Sociaal: cultuur, religie, relatie en opvoeding

Question 6

Wat moet er allemaal worden uitgevraagd in de anamnese bij een seksuele disfunctie?

Answer 6

-Libido: verminderd, tegenzin, overmatig, waarin
-Opwinding: mate, ontstaan, duur, lubricatie, waardoor
-Orgasme: niet, voortijdig, vertraagd, retrograde, anhedonisch
-Pijn: waar, wanneer, wat
-Spierspanning: hyper/ hypotonie, bekkenbodem, mictie, defecatie
-Satisfactie: tevredenheid
Repertoire: wat doen mensen qua seksualiteit, dit is ook belangrijk om te weten

Question 7

Wat zijn de meest voorkomende seksuele disfuncties?

Answer 7

• Zin: verminderd verlangen
• Opwinding: opwindingsstoornis, erectiele disfunctie, verminderde lubricatie
• Orgasme: afwezig (anejaculatie, pre-orgasmie), vertraagd, vroegtijdig, retrograde
• Dyspareunie en vaginisme

Question 8

Hoe wordt de diagnose/ behandelplan bepaald?

Answer 8

Door een combinatie van biopsychosociale factoren + responscyclus + repertoire

Question 9

Hormonen die bij seks horen?

Answer 9

Androgenen:

• Seksueel verlangen, opwindbaarheid, seksuele gedachten
• Faciliterende rol
• Man: testes
• Vrouw: ovaria + bijnieren

Oestrogenen

• Elasticiteit vaginawand (atrofie)
• Vochtigheid vaginawand (niet seksueel)
• Maakt brein ontvankelijk voor androgenen

Question 10

Werking androgenen bij mannen en vrouwen?

Answer 10

Bij mannen en vrouwen hebben androgenen een faciliterende rol: bij een seksuele prikkel is er eerder een seksuele betekenis.

Testosteron maakt brein + genitalia klaar voor seks.

Toch is het geen absolute factor! Grote misvatting: bij lage androgenen moeilijker, maar niet onmogelijk

Bij vrouwen is er nog veel onduidelijk over androgenen, lab onbetrouwbaar
Bekend: bij duidelijke oorzaak (eierstokken verwijderd, bestraling) –> dan wel negatief invloed zin/opwinding

Question 11

Klinisch bij te weinig androgenen? mannen en vrouwen

Answer 11

• Energie en vitaliteitsverlies
• Geen enkel seksueel resultaat ondanks veel stimulatie
• Stemmingsstoornissen
• Spierkrachtverlies
• Minder seksuele haargroei

Question 12

Werking van oestrogenen?

Answer 12

Kwaliteit van huid vagina: dagelijkse last

Geen invloed lubricatie (na overgang duurt wel langer)

Bij voldoende stimulatie + seksuele opwinding –> voldoende lubricatie –> geen dyspareunie

Oestrogenen maakt lijf klaar voor testosteron (trofische staat urogenitaal systeem, effect op stemming, geen direct effect seksuele responscyclus)

Question 13

Werking van neurotransmitters?

Answer 13

• Dopamine: romantische liefde, verliefdheid
• Oxytocine: hechting
• Vasopressine: hechting
• Serotonine: lust, orgasme

Question 14

Wat zijn medicatie die een seksuele bijwerking hebben

Answer 14

• Antihypertensiva
• Prostaatmiddelen
• Antidepressiva

Question 15

Hoe omgaan met medicatie en seksuele dysfunctie?

Answer 15

• Voorlichting
• Informed decision
• Bespreken seksualiteit
• Management: kies middel met minste bijwerkingen en seksuele bijwerkingen bespreken
• Behandelen seksuele klachten: wijzigen dosis of middel, adjuvante therapie (erectieprik)

Question 16

Schade van chirurgie, radiotherapie en chemotherapie?

Answer 16

• Anatomische veranderingen: lichaamsbeeld, functiebeperking
• Zenuwschade: hormonale schade, sensibiliteit

Radiotherapie heeft ook late schade, dit kan wel 1 of 2 jaar later zijn

Question 17

Prostaatkanker en seks?

Answer 17

-Direct gevolg van ziekte: vergrootte prostaat –> erectieklachten door verdrukking bloedvaten
-Indirect: moe, depressie –> minder zin
-Gevolg van behandeling: verwijdering prostaat –> retrogade ejaculatie
oZenuwbeschadiging –> erectieproblemen
oChemo –> hormonale veranderingen, minder zin
oRadiatie –> late schade, ED

Question 18

Peniskanker en seks?

Answer 18

• Direct gevolg van ziekte: voorhuidproblemen –> pijn –> erectieproblemen
• Indirect gevolg van ziekte: voelt zich geen man en negatief lichaamsbeeld –> minder zin
• Gevolg van de behandeling: anatomische veranderingen –> erectieklachten, coitus niet meer mogelijk

Question 19

Gevolg katherisatie?

Answer 19

• Veranderd lichaamsbeeld: functioneel, niet meer intiem, schaamte, van tevoren legen, vast tapen, alternatieven bijvoorbeeld als orale seks belangrijk was
• Neurologische schade: ook zenuwbanen seks (ED, lubricatie, org)

Question 20

Soorten verblijfskatheters?

Answer 20

• Suprapubisch: hoeft geen problemen te geven

- Transurethraal: afdoppen, langs penis omhoog opslaan: condoom hierover, coitus mogelijk

Question 21

Nierziekten en seks?

Answer 21

• Direct gevolg van ziekte: zenuwschade –> lubricatie, dyspareunie
• Indirect gevolg van ziekte: moe, depressief –> minder zin
• Gevolg van behandeling: dialyse –> minder testosteron, sociale impact –> minder zin

Question 22

MS en seks?

Answer 22

• Direct gevolg van ziekte: zenuwschade –> gevoelsstoornis
• Indirect gevolg van ziekte: moe, depressief –> minder zin
• Gevolg van behandeling: bijwerkingen medicatie

Question 23

HVZ en seks?

Answer 23

• Direct gevolg van ziekte: slechte vaten –> lubricatieprobleem
• Indirect gevolg van ziekte: angst herhaling –> minder zin, lagere frequentie
• Gevolg van behandeling: bijwerkingen medicatie –> ED, lubricatie

Question 24

diabetes en seks?

Answer 24

• Direct gevolg van ziekte: zenuwschade, slechte vaten –> lubricatie, ED, retrograde ejaculatie
• Indirect gevolg van ziekte: depressie –> zin
• Gevolg van behandeling: bijwerkingen medicatie

Question 25

Dwarslaesie en seks?

Answer 25

• Direct gevolg van ziekte: zenuwschade –> ED, orgasme
• Indirect gevolg van ziekte –> zelfbeeld, afhankelijkheid –> zin, niet meer zien als seksueel wezen
• Gevolg van behandeling: bijwerkingen medicatie

Question 26

PLISSIT?

Answer 26

P= permission
oVraag in anamnese naar seksualiteit (toestemming)
oAangeven dat vragen gesteld kunnen worden (bijvoorbeeld omdat medicatiegebruik invloed op seksualiteit heeft)

LI = limited information
oInformatie geven over invloed van ziekte/ medicatie/ behandeling op seksualiteit

SS= specific suggestions: aanwijzingen geven hoe om te gaan met de klacht
oTiming (ochtend/ middag in plaats van avond)
oDirectere en langdurige stimulatie
oGebruik hulpmiddelen (vibrator)
oPraktische tips
oMedicatie aanpassen
oAdjuvante therapie

IT = intensive therapy
oSeksuoloog
oHaptotherapeut
oPsychotherapie
oRelatietherapie

Question 27

Wat zijn de behandelmogelijkheden?

Answer 27

-Sekstherapie –> tips, adviezen
 Alternatieven
 Aanpassen aan
 Sensate focus

Cognitieve therapie
Relatietherapie
 Kortdurend, klachtgericht

Question 28

Wat is het weegschaalmodel?

Answer 28

• Stimulerende factoren: gemotiveerd, communicatie met partner
• Belemmerende factoren: negatief lichaamsbeeld, hormonen, weinig ervaring