Rzeczpospolita w czasach nowożytnych Flashcards
1
Q
przyczyny niskiego zaludnienia Rzeczpospolitej w czasach nowożytnych
A
choroby i epidemie
w XVII i XVIII w. wojny
2
Q
jakie grupy etniczne zamieszkiwały Rzeczpospolitą
A
Polacy, Rusini (Ukraińcy i Białorusini), Litwini
Żydzi, Niemcy, Ormianie, Szkoci, Karaimi, Tatarzy, Holendrzy i Romowie
3
Q
jakie stany były w Rzeczpospolitej
A
szlachtę, duchowieństwo, mieszczaństwo i chłopów
4
Q
jakie były skutki nadawania przywilejów szlacheckich
A
szlachta zyskała duże wpływy polityczne, a także silną pozycję ekonomiczną
5
Q
w jaki sposób można było zostać szlachcicem
A
przez urodzenie w rodzinie szlacheckiej lub nobilitację (nadanie szlachectwa przez władcę)
6
Q
podział szlachty
A
Magnateria, szlachta średnia, szlachta zagrodowa (zaściankowa), szlachta gołota
7
Q
jacy przedstawiciele szlachty mieli rzeczywisty wpływ na politykę w Rzeczpospolitej
A
magnateria, która miała największe majątki
szlachta średnia, która sprawowała urzędy ziemskie i funkcje posłów na sejm
8
Q
co cechowało duchowieństwo w Rzeczpospolitej
A
duchowieństwo katolickie i prawosławne miało własne sądownictwo i cieszyło się przywilejami podatkowymi
arcybiskupi i biskupie cieszyli się wpływami politycznymi
duże zróżnicowanie majątkowe i hierarchizacja
9
Q
czy mieszczaństwo miało dużą rolę w polityce państwa
A
nie, miasta miały swoje poszczególne przywileje, a sam stan nie stanowił jednej siły politycznej. Mieszczaństwo często było pozbawiane praw na rzecz szlachty (nie mogli posiadać majątków, ograniczona nobilitacja, brak reprezentacji w sejmie i sejmikach)
10
Q
jakie zawody tworzyły mieszczaństwo
A
rzemieślnicy (pełnoprawni obywatele), pracownicy najemni, czeladnicy, służba, kupcy
11
Q
ile % stanowiły poszczególne stany
A
szlachta- 6%
duchowieństwo- 0,5%
mieszczaństwo- 15%
chłopi- ok. 80%
12
Q
na jakich majątkach pracowali chłopi
A
majątkach królewskich, szlacheckich lub kościelnych
13
Q
jak zmieniła się sytuacja chłopów w XV-XVI w.
A
zostali pozbawieni wolności osobistej, podporządkowania sądownictwu pańskiemu i obciążeni pańszczyzną
14
Q
kogo uważano za zamożnego chłopa
A
chłopów dysponujących kilkułanowymi gospodarstwami
15
Q
podział chłopów
A
kmiecie- 1 łan ziemi
zagrodnicy- mniej niż połowa łanu
chałupnicy i komornicy- praca najemna
16
Q
co było podstawą systemu gospodarczego w XVI w.
A
folwarki szlacheckie (gosp. folwarczno-pańszczyźniana)
17
Q
prawna przyczyna tworzenia się folwarków już w XV w.
A
przywilej w Warce w 1423 r., na mocy którego szlachta zaczęła odbierać ziemie sołtysom
18
Q
społeczno-polityczne przyczyny tworzenia się folwarków
A
odzyskanie Pomorza Gdańskiego w 1466 r. i zwiększenie eksportu zboża
wzrost zapotrzebowania na zboże i cen żywności na zachodzie Europy
spadek wartości pieniądza co obniżało realną wartość czynszów chłopskich
zwiększenia pańszczyzny z kilku dni w skali roku na kilka dni tygodniowo
19
Q
skutki rozwoju folwarku szlacheckiego
A
wzrost zamożności szlachty
rozwój miast znad rzek i na wybrzeżu
wzrost zamożności mieszczan i chłopów handlujących zbożem
ożywienie gospodarcze i rozwój rzemiosła
20
Q
negatywne aspekty gosp. folwarczno-pańszczyźnianej
A
osłabienie pozycji gosp. chłopów i mieszczan
zahamowanie inwestycji w inne gałęzie niż rolnictwo
niechęć do modernizacji i innowacyjnych działań gospodarczych
21
Q
największe miasta Rzeczpospolitej
A
Gdańsk (port handlowy), Kraków, Lwów, Poznań, Elbląg, Lublin, Wilno, Warszawa
22
Q
charakter mieszkańców ośrodków miejskich
A
półwiejski- zajmowali się handlem i rzemiosłem, ale też uprawą roli
23
Q
jaki system sprawowania władzy obowiązywał w miastach do XVIII w.
A
system wykształcony w średniowieczu, gdzie organami samorządu była rada i ława, a dużą rolę gospodarczą odgrywały cechy rzemieślnicze
24
Q
co hamowało rozwój gospodarczy miast
A
rywalizacja rzemiosła pozacechowego (wspierane przez duchowieństwo i szlachtę) i cechowego
niekorzystne regulacje narzucone przez szlachtę
25
co stało się kluczową drogą handlową od końca XV w.
Wisła i jej dopływy, bo to właśnie nią transportowano zboże i drewno, płótna i konopie do Gdańska
26
hodowla jakiego zwierzęcia była ważna w Rzeczpospolitej
bydło hodowane na Ukrainie a potem pędzone na Śląsk
27
z jakimi państwami handlowała Rzeczpospolita od wschodu
z Imperium Osmańskim i Cesarstwem Rosyjskim
28
jakie mniejszości narodowe prowadziły handel
Ormianie (wymiana z Persją) i Szkoci (handel obwoźny)
29
co hamowało rozwój handlu
cła wewnętrzne, opłaty za przejazd, niespójna polityka celna i różne systemy miar i wag
30
co wyznaczało rytm życia kupców
doroczne jarmarki i cotygodniowe targi
31
kto podjął się próby ujednolicenia systemu monetarnego
Zygmunt I Stary
32
jakie monety wprowadził Zygmunt I Stary
złoty polski (floren polski) o wartości 30 groszy. Była to pierwsza złota moneta w obiegu
dukat o wartości 46 groszy
33
kiedy umiera Aleksander Jagiellończyk
w 1506 r.
34
kto został królem po śmierci Aleksandra Jagiellończyka
Zygmunt I Stary
35
zmiany w kulturze, społeczeństwie i gospodarce za panowania Zygmunta I Starego
wpływy renesansu
intensywny rozwój gospodarczy (zboże)
hasła reformacji i protestantyzm
krystalizowanie się ustroju demokracji szlacheckiej
36
jakie były cele polityki wewnętrznej Zygmunta I Starego
chciał wzmocnić pozycję króla względem szlachty i aby to osiągnąć przeprowadził reformę skarbu koronnego (pomogła mu w tym Bona Sforza) i próbował wprowadzić dziedziczność tronu
37
czym jest elekcja vivente regoe
z łac. oznacza to 'za życia króla', czyli elekcja następnego władcy, kiedy poprzedni jeszcze żyje
38
czym jest elekcja vivente regoe
z łac. oznacza to 'za życia króla', czyli elekcja następnego władcy, kiedy poprzedni jeszcze żyje
39
kiedy miała miejsce elekcja vivente rege
w 1529 r. na sejmie w Piotrkowie, kiedy na tron wstąpił syn Zygmunta I, Zygmunt August
40
jaki był skutek polityki wewnętrznej Zygmunta I Starego
konflikt ze szlachtą i rokosz lwowski/wojna kokosza z 1537 r., kiedy to pospolite ruszenie na Mołdawię przekształciło się w ruch antykrólewski
41
jakie były żądania szlachty z rokoszu lwowskiego
uznanie elekcyjności tronu
wprowadzenie zakazu łączenia urzędów
zaprzestanie przez królową skupu dóbr
zwolnienia od ciężarów ponoszonych na rzecz Kościoła
42
co wykształciło się z rokoszu lwowskiego
ruch egzekucyjny, czyli ruch polityczny średniej szlachty, którego celem było ograniczenie pozycji możnowładztwa w państwie polsko-litewskim
nazwa pochodzi od postulatu egzekucji, czyli wykonania obowiązujących praw
43
czym były królewszczyzny
majątki państwowe
44
I wojna litewsko-moskiewska (brali w niej udział Tatarzy po stronie Moskwy)
1507-1508, pokój wieczysty w Moskwie
45
II wojna litewsko-moskiewska
1512-1522
46
bitwa pod Orszą
1514 r., wygrana Litwy (w tym samym roku Rzeczpospolita straciła Smoleńsk)
47
z kim Moskwa weszła w sojusz w czasie II wojny litewsko-moskiewskiej
z cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem (Niemcy) w 1514 r.
48
rozejm w 1522 r.
zawarty w Moskwie na zasadzie uti possidetis, czyli utrzymując ziemie zdobyte lub stracone w czasie wojny, przedłużany w 1526 i 1532 r., warunki potwierdzono w 1537 r.
49
zjazd wiedeński
1515 r., spotkanie między Zygmuntem Starym, cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem i Władysławem II Jagiellończykiem
50
skutki zjazdu wiedeńskiego
zerwanie współpracy między Moskwą, Krzyżakami i Habsburgami
poparcie krucjaty antytureckiej przez cesarza
zawarcie podwójnego małżeństwa: wnuki cesarza i dzieci Władysława II Jagiellończyka, przez co po wygaśnięciu linii męskiej Jagiellonów władzę na Węgrzech i w Czechach mieli przejąć Habsburgowie
51
śmierć Władysława II Jagiellończyka
1516 r.
52
kto został królem Czech i Węgier po śmierci Władysława II
Ludwik Jagiellończyk
53
śmierć Ludwika Jagiellończyka
1526 r., w bitwie pod Mohaczem przeciwko Turkom
54
skutek śmierci Ludwika Jagiellończyka
nie pozostawił po sobie żadnego potomka, więc władzę w Czechach i na Węgrzech przejęli Habsburgowie
55
kto został wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego w 1511 r.
Albrecht Hohenzollern
56
do czego dążył Albrecht Hohenzollern
do zrzucenia zależności lennej od Królestwa Polskiego, dlatego zawarł sojusz z Moskwą i Habsburgami
57
wojna polsko-krzyżacka
1519-1521 (pokój na 4 lata)
58
przekształcenie się państwa krzyżackiego w państwo świeckie
1525 r., powstanie Prus Książęcych
59
hołd pruski
1525 r., Albrecht Hohenzollern stał się pierwszym protestanckim władcą w Europie i złożył hołd królowi Zygmuntowi I Staremu
60
przyłączenie Mazowsza do Korony
1526 r., śmierć ostatnich piastowskich książąt mazowieckich
61
przyłączenie Pokucia (część Mołdawii) do Korony
1538 r.
62
co utworzono w ramach obrony przeciwko Turkom w XVI w.
obrona potoczna, która liczyła 3 tys. żołnierzy i system twierdz
63
pokój wieczysty z Turcją
1533 r., obowiązywał do końca XVI w.
64
śmierć Zygmunta I Starego
1548 r.
65
kto objął tron po Zygmuncie I
Zygmunt II August
66
dlaczego Zygmunt II August był krytykowany przez szlachtę
małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną (obawa przed wzmocnieniem pozycji magnaterii)
prohabsburska polityka władcy
67
kto był przywódcą ruchu egzekucyjnego za czasów Zygmunta II
Mikołaj Sienicki, Hieronim Ossoliński i Rafał Leszczyński
68
skutki sejmów 1562-1567
egzekucja dóbr królewskich (zwrot ziem bezprawnie trzymanych przez magnatów)
zarządzono lustrację królewszczyzn
utworzono wojsko kwarciane (utrzymywane z 1/4 dochodów królewszczyzn)
wprowadzono podatek nadzwyczajny dla kmieci, Kościoła i rzemieślników
zakazano wykonywania przez starostów wyroków wydanych przez sądy kościelne
69
główny problem Zygmunta II Augusta
brak potomka i kwestia utrzymania unii polsko-litewskiej
70
kto walczył o wpływy nad wybrzeżami Morza Bałtyckiego
Szwecja, Dania i państwo moskiewskie
71
atak Iwana IV Groźnego na Inflanty
1558 r.
72
hołd lenny Gottharda Kettlera
1561 r., złożył do Zygmuntowi Augustowi w zamian za to otrzymał Kurlandię i Semigalię
73
I wojna północna
1563-1570
74
strony I wojny północnej
Szwecja, Dania, Moskwa i państwo polsko-litewskie
75
co próbował utworzyć Zygmunt August w czasie I wojny północnej
flotę kaperską, jednak doprowadziła ona tylko do konfliktu z Gdańskiem
76
ustalenia pokojowe z 1570 r.
Moskwa utrzymała Doprat i Narwę (jeszcze z 1558 r.), a Rzeczpospolita utrzymała większość Inflant
77
przeniesienie praw do lenna w Prusach na brandenburską linię Hohenzollernów
1563 r., dało to możliwość połączenia Prus i Brandenburgii
78
skąd docierały idee renesansu do Rzeczpospolitej
od drugiej połowy XV w. z Czech i Węgier oraz z Italii
79
kto odgrywał ważną rolę w rozwoju renesansu w Rzeczpospolitej w XV w.
Kallimach, właściwie Filippo Buonaccorsi, pisarz polityczny i dyplomata, który został wychowawcą synów Kazimierza Jagiellończyka
80
ośrodek polskiego renesansu
dwór królewski Zygmunta Starego i jego żony Bony Sforzy, Akademia Krakowska
81
kto prowadził przebudowę zamku królewskiego na Waweku
Franciszek Florentczyk i Bartolomeo Berrecci
82
co powstało w czasie przebudowy zamku królewskiego na Wawelu
trójpoziomowe krużganki i kaplica Zygmuntowska (mauzoleum)
83
budowa Zamościa "miasta idealnego"
1580 r.
84
kto zrobił nagrobki Zygmunta Augusta i Stefana Batorego na Wawelu
Santi Gucci
85
przykład artysty w malarstwie ściennym i książkowym w renesansie
Stanisław Samostrzelnik
86
przedstawiciele medycyny w renesansie
Józef Struś (ludzie tętno) i Wojciech Oczko (choroby weneryczne)
87
najwybitniejszy polski astrolog renesansu
Mikołaj Kopernik ("O obrotach sfer niebieskich")
88
najsłynniejszy polski alchemik
Michał Sędziwój
89
dwa dzieła, które przyczyniły się do mitu sarmackiego
Traktat o dwu Sarmacjach Macieja z Miechowa
O pochodzeniu i dziejach Polaków Macina kromera
90
kto stworzył pierwszą mapę Rzeczpospolitej
Bernard Wapowski
91
wyznania Rzeczpospolitej w XIV w.
katolicyzm, prawosławie, judaizm, islam, husytyzm
92
dlaczego nasiliła się krytyka Kościoła katolickiego w XVI w.
obciążenia na rzecz duchowieństwa- tzw. dziesięcina
niewielkie opodatkowanie duchowieństwa
wykonywanie wyroków sądów kościelnych przez władze świeckie
niski poziom moralny i intelektualny kleru
93
kiedy na ziemie polskie dotarł luteranizm
w latach 20. XVI w. za sprawą niemieckiego mieszczaństwa w Prusach Królewskich i zachodniej Wielkpolsce
94
ośrodek luteranizmu w Rzeczpospolitej
Prusy Książęce, lenno, w którym w 1525 r. luteranizm zaczął być wyznaniem panującym
95
jaka księga była podstawą dla protestantów polskich i stała się podstawą dla katolickiego przekładu Biblii
Biblia brzeska
96
jaki stan przekształcał kościoły w zbory
mieszczaństwo, które uzyskało swobodę organizacji własnego życia religijnego w połowie XVI w.
97
kiedy kalwinizm dotarł na ziemie polsko-litewskie
w latach 50. XVI w. i zyskał dużą popularność wśród szlachty
98
dlaczego to szlachta była stanem, który "przyjął" kalwinizm
ponieważ szlachta ceniła autonomię i samorządność gmin kalwińskich;
nie chciała płacić dziesięcin na Kościół;
wybiórczo traktowała nauki Kalwina
99
jaka szlachta przyjęła kalwinizm
magnackie rody litewskie i średnia szlachta małopolska
100
kiedy wyłonili się bracia polscy/arianie
w latach 60. XVI w. w skutek sporu o istnienie Trójcy Świętej (bracia polscy nie uznawali jej istnienia)
101
skąd wzięła się nazwa "arianie"
od teologa żyjącego u schyłku starożytności Ariusza, który odrzucił dogmat Trójcy Świętej, co Kościół uznał za herezję
102
jak wyglądał program społeczny braci polskich
głosili, że ludzie z natury są równi
postępiali poddaństwo chłopów
odrzucali wojny i przemoc fizyczną
opowiadali się za tolerancją wszystkich wyznań i religii
103
główny ośrodek braci polskich
Raków, gdzie od XVII w. działały zbór, drukarnia i ariańska szkoła wyższa- Akademia Rakowska
104
kim byli bracia czescy
zwolennicy husytyzmu, którzy wygnani z Czech osiedlili się w Wielkopolsce w XVI w.
105
skutki reformacji na ziemiach polsko-litewskich
rozwój polskiego piśmiennictwa i języka
wzrost liczny drukarń
rozwój szkolnictwa (Akademia Rakowska i humanistyczne gimnazjum pińczowskie)
106
do czego dążyli protestanci w Rzeczpospolitej w połowie XVI w., za rządów Zygmunta Augusta
do utworzenia kościoła narodowego z królem na czele i liturgią w języku polskim
zjednoczenia wyznań protestanckich (Jan Łaski)
107
ugoda sandomierska
1570 r., porozumienie między braćmi czeskimi, kalwinistami i luteranami, w którym deklarowali wspólną obronę swoich wyznań przed kontrreformacją
108
uchwalenie akty konfederacji warszawskiej
1573 r. w konsekwencji zjednoczenia się protestantów w czasie sejmu konwokacyjnego
109
co zapewniał akt konfederacji warszawskiej
wolność wyznania dla szlachty
równouprawnienie protestantów z katolikami
utrzymane wieczystego pokoju religijnego
brak prześladowań religijnych ze strony władz świeckich
110
czym jest sejm konwokacyjny
w I Rzeczypospolitej pierwszy sejm odbywający się w momencie nastania bezkrólewia. Był sejmem poprzedzającym wolną elekcję, podczas której ustalani byli kandydaci do władzy.
111
do jakiego dokumentu zostały włączone postanowienia akty konfederacji warszawskiej
do artykułów henrykowskich, dzięki czemu stały się filarem tolerancji religijnej
112
co dzieło się w Rzeczpospolitej na skutek soboru trydenckiego (1545-1563)
zakładano seminaria duchowne
prowadzono wizytacje parafii
wprowadzono księgi parafialne
113
kiedy sprowadzono jezuitów do Rzeczpospolitej
w 1564 r.
114
co jezuici robili w Rzeczpospolitej
zakładali kolegia (szkoły) jezuickie
prowadzili działalność wydawniczą i kaznodziejską (Jakub Wujek i Piotr Skarga)
organizowali dysputy religijne z innowiercami
115
kiedy powstała Akademia Wileńska
w 1579 r. z kolegium jezuickiego, dzięki czemu stała się 2 uniwersytetem w Rzeczpospolitej
116
jaki skutek miała działalność jezuitów w Rzeczpospolitej
kontrreformacja zwyciężyła jednak położenie protestantów pogorszyło się dopiero w połowie XVII w.
117
jakie trudności napotkało prawosławie w XVI w.
przechodzenie wiernych na inne religie
utworzenie patriarchatu w Moskwie, który rościł sobie prawo do zwierzchności nad diecezjami w Rzeczpospolitej
118
kiedy zawarto unię brzeską
w 1596 r.
119
co oznaczała unia brzeska
Kościół prawosławny w Rzeczpospolitej uznaje zwierzchność papieża, ale zachowuje obrzędy i obyczaje prawosławia
120
skutek unii brzeskiej
rosłam w Cerkwii na unitów (zwolennicy Kościoła unickiego/grekokatolickiego) i dyzunitów (wierni Kościołowi prawosławnemu)
napięcia na podłożu religijnym między prawosławnymi i katolikami
121
gdzie powstało pierwsze kolegium jezuickie
w Braniewie w 1565 r.
122
co wpłynęło na decyzję Zygmunta Augusta o zawarciu unii lubelskiej
brak potomka i ryzyko całkowitego zerwania unii polsko-litewskiej
zagrożenie ze strony Moskwy i Tatarów oraz rywalizacja o Inflanty
nacisk ze strony szlachty polskiej i szlachty litewskiej
123
kto był przeciwnikiem unii lubelskiej
magnaci litewscy którzy obawiali się utraty pozycji
124
rozpoczęcie obrad sejmu w Lublinie w sprawie unii lubelskiej
1568 r.
125
co zrobił Zygmunt August aby zmusić litewskich magnatów do powrotu na obrady sejmu z 1568 r.
jako dziedziczny władca Litwy przyłączył województwa podlaskie, wołyński , bracławskie i kijowskie do Królestwa Polskiego
126
podpisanie akty unii lubelskiej
1 lipca 1569 r.
127
postanowienia unii lubelskiej
powstanie jednego państwa Rzeczpospolitej Obojgu Narodów
władcy wybierani elekcyjnie przez szlachty obu państw
władcy mieli nosić tytuł króla Polski i wielkiego księcia Litwy
wspólne były sejm, polityka zagraniczna, obronna i monetarna oraz system celny
oddzielne pozostały urzędy centralne, skarb, wojsko, języki urzędowy (polski i ruski)
król zrzekł się praw dziedzicznych do ziem Litwy na rzecz polskiego sejmu
szlachcie zapewniono swobodę osiedlania się na terenie całego państwa
128
skutki unii lubelskiej
powstanie silnego państwa, które przetrwało do końca XVIII w.
otwarcie możliwości ekspansji ekonomicznej na wschód dla magnaterii polskiej
napięcia religijne i społeczne na Ukrainie
zrównanie praw i przywilejów szlachty polskiej i szlachty litewskiej
polonizacja litewskich elit
zmiana kierunku polityki zagranicznej na wschód
129
etapy kształtowania się demokracji szlacheckiej
1. przywilej Neminem captivabimus
2. przywilej cerekwicko-nieszawski
3. sejm w Piotrkowie w 1493 r.
4. Konstytucja Nihili novi
5. rokosz lwowski i działalność ruchu egzekucyjnego
6. okres bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta
130
przywilej Neminem captivabimus
"nikogo nie uwięzimy" z lat 1430-1433 za czasów panowania Władysława II Jagiełły, który zapewniał nietykalność osobistą
131
przywilej cerkwicko-nieszawski
1454 r., za panowania Kazimierza Jagiellończyka, było to uzależnienie nakładania nowych podatków, wydawania nowych praw i zwoływania pospolitego ruszenia od zgody sejmików
132
sejm walny w Piotrkowie
1493 r., pierwszy sejm walny (dwuizbowy), panowanie Jana Olbrachta
133
konstytucja Nihil novi
1505 r., "nic nowego"/"nic o nas bez nas", konstytucja z czasów Aleksandra Jagiellończyka, uchwalona na sejmie w Radomiu, na jej mocy decyzje w sprawach ogólnopaństwowych wymagają zgody wszystkich trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej
134
działalność ruchu egzekucyjnego i sejmy egzekucyjne
rokosz lwowski z 1537 r. i sejmy egzekucyjne z lat 1562-1567 za panowania Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, dzięki którym szlachta osłabiła wpływy magnaterii i wzmocniła znaczenie izby poselskie
135
unia lubelska
1569 r., za panowania Zygmunta Augusta, jej postanowienia były korzystne dla szlachty i dały także moc sprawczą szlachcie litewskiej
136
kiedy umiera Zygmunt II August
w 1572 r. tym samym kończąc panowanie dynastii Jagiellonów na tronie Rzeczpospolitej
137
Sejm konwokacyjny po śmierci Zygmunta II Augusta
1572 r. Ustalono że w czasach bezkrólewia rządzi interrex, którego pozycję przyjmuje prymas Polski, Jakub Uchański; sądownictwem zajmują się sądy kapturowe (kaptury to znak żałoby); wyznaczenidm miejsca, terminu i sposoby wybrania króla zajmuje się sejm konwokacyjny; nowy monarcha wybierany jest przez całość szlachty (elekcja viritim) na sejmie elekcyjnym pod Warszawą
138
Kiedy zostały spisane Artykuły henrykowskie
Spisane podczas pierwszej wolnej elekcji w 1573 r., Nazwa pochodzi od pierwszego króla elekcyjnego Henryka Walezego. Są to prawa ustrojowe Rzeczpospolitej których musieli przestrzegać wszyscy kolejni królowie elekcyjni
139
Postanowienia Artykułów henrykowskich
Rzeczpospolita zostaje monarchią elekcyjną
Król zwołuje sejm raz na 2 lata na nie dłużej niż 6 tyg
Nagła potrzeba=sejm nadzwyczajny
Wypowiedzenie wojny, zwołanie pospolitego ruszenia, nakładanie nowych podatków tylko za zgodą sejmu
Pol. zagraniczna i dynastyczna pod kontrolą senatu
Król nie mógł powoływać nowych urzędników centralnych
Szlachta miała prawo wypowiedzenia posłuszeństwa panującemu królowi przy złamaniu postanowień
Mają być zachowane: przywileje, wolność wyznania (konfederacja warszawska), odrębność prawa Polski i Litwy
140
Jakie są trzy stany sejmujące od XV w.
Król, senat, izba poselska (senat i król przez większość obrad debatują oddzielnie)
141
Jak nazywano nowe prawa w Rzeczpospolitej
Wszystkie nosił miano konstytucji aż do 1791 r. wraz z konstytucją 3 maja
142
Jaka zasada obowiązywała w izbie poselskiej
Zasada jednomyślności, z czasem doprowadziło to do zrywania sejmów za pomocą liberum veto
143
Jakie były kompetencje sejmu Rzeczypospolitej
Uchwalenie podatków
Podejmowanie decyzji o wojnie, pospolitym ruszeniu, ratyfikowaniu traktatów pokojowych
Kontrolę finansów państwa
144
Gdzie odbywały się obrady parlamentu od 1569 r. i unii lubelskiej
W Warszawie lub w Grodnie
145
Czym były sejmy ordynaryjne
"zwyczajne", zwoływane co 2 lata przez króla na mocy Artykułów henrykowskich
146
Czym był sejm ekstraordynaryjny
Sejm nadzwyczajny, zwoływany przez króla w razie pilnych spraw na mocy Artykułów henrykowskich
147
Jakie były kolejne sejmy zwoływane po śmierci króla
1. Konwokacyjny: ustalenie miejsca, czasu i kandydatów
2. Elekcyjny: wybór władcy (Warszawa)
3. Koronacyjny: zatwierdzenie konstytucji (l. mn) sejmów okresu bezkrólewia (Kraków)
148
Ilu dygnitarzy zasiadało w senacje
140 najwyższych dygnitarzy Rzeczpospolitej (arcybiskupów i biskupów, wojewodów i kasztanów, urzędnik centralnych)
149
Z ilu posłów ziemskich składała się izba poselska
Z ok. 170
150
Jak wybierani byli posłowie na określony sejm
Poprzez sejmiki
151
Co ograniczało działanie posłów w sejmie
Instrukcje sejmikowe
152
Z czego wykształciły się sejmiki
Ze zjazdów szlachty i dostojników ziem
153
Od kiedy sejmiki miały wpływ na podatki
Od XV w.
154
Jak nazywano uchwały sejmików
Laudy, uchwalano je większością głosów
155
Pierwszą instancję sądów szlacheckich stanowiły
1. Sąd ziemski
2. Sąd grodzki
3. Sąd podkomorski
156
Gdzie odwoływano wyroki sądów szlacheckich I instancji
Do 1578 r. do króla, ale Stefan Batory zmienił to i utworzył Trybunał Koronny
157
Siedziby Trybunału Koronnego
Piotrków (Wielkopolska), Lublin (Małopolska)
158
Utworzenie Trybunału Litewskiego
Analogiczny do Trybunału Koronnego powstał w 1581 r.
159
Jaka instytucja rozpatrywała najcięższe przestępstwa
Sąd sejmowy (obraza majestatu i zdrada stanu)
160
Typy sejmików szlacheckich
Przedsejmowy
Relacyjny
Elekcyjny
Kapturowy (od 1572 r.)
Deputancki (od 1578 r.)
Gospodarski (od XVII w.)
161
Czym zajmował się sejmik kapturowy
Wyborem władz konfederacji oraz składu sądu na czas bezkrólewia
162
Czym zajmował się sejmik deputancki
Wybór sędziów (deputantów) do Trybunału Koronnego i Trybunału Litewskiego
163
Czym zajmował się sejmik gospodarski
Wybór poborcy podatkowego i kontrola jego działalności
164
Kiedy miała odbyć się pierwsza wolna elekcja
W kwietniu 1573 r. w Warszawie
165
Kandydaci do tronu na pierwszej elekcji w 1573 r.
Ernest Habsburg
Jan III Waza
Henryk Walezjusz
Iwan IV Groźny
166
Kto popierał Ernesta Habsburga w pierwszej elekcji
Ojciec Maksymilian II cesarz, katolicy i interrex (Uchański), wielu senatorów
167
Wady Ernesta Habsburga (pierwsza elekcja)
Był zagrożeniem dla protestantów, zwolennik rządów opartych na magnaterii
168
Kto popierał Jana III Wazę w pierwszej elekcji
Król Szwecji był mężem siostry Zygmunta II Augusta, Katarzyny Jagiellonki, był popierany przez protestantów
169
Wady Jana III Wazy
Wyznanie (odrzucony przez katolików)
170
Kto wpierał Henryka Walezego w pierwszej elekcji
Ambasador Francji, król Karol IX, katolicy
171
Kto wspierał Iwana IV Groźnego w pierwszej elekcji
Szlachta litewska, osoby które chciały utrzymać pokój między katolikami i protestantami
172
Kogo wybrano na króla Rzeczpospolitej w 1573 r.
Henryka Walezjusza
173
Jakie dokumenty zostały zredagowane podczas sejmu elekcyjnego w 1573 r.
Artykuły henrykowskie i pacta conventa
174
Czym są pacta conventa
Osobiste zobowiązania wladcy
175
Co zapowiadały pacta conventa Henryka Walezego
Sojusz militarny Rzeczpospolitej i Francji
Budowa floty
Spłata długów Zygmunta II Augusta
Wysłanie na M. bałtyckie floty francuskiej
Ufundowanie studiów we Francji
Rozwój Akademii Krakowskiej
Wzmocnienie armii Rzeczpospolitej przez oddziały francuskie
Odesłanie do ojczyzny francuskich dworzan
176
Koronacja Henryka Walezjusza
Luty 1574 r. Kraków
177
Kogo poślubić miał Henryk Walezy
Annę Jagiellonkę, 30 lat starszą
178
Z kim chciał współpracować Henryk Walezy
Z magnaterią, co wzbudziło niechęć szlachty
179
Dlaczego Henryk Walezy porzucił tron Rzeczpospolitej
Ponieważ w czerwcu 1574 r. Umarł Karol IX, jego brat, i Henryk postanowił przejąć tron francuski
180
Kiedy Henryk Walezy został zdetronizowany
Po maju 1575 r., kiedy nie powrócił do Rzeczpospolitej
181
Kto był głównym kandydatem do objęcia tronu po Henryku Walezym
Cesarz Maksymiliana II Habsburg
182
Kandydaci na króla Rzeczpospolitej po detronizacji Henryka Walezego
Cesarz Maksymilian II
Carewicz (syn cara Ivana IV) Fiodor
Jan III Waza
Książę Siedmiogrodu Stefan Batory
183
Jaki konflikt powstał w czasie sejmu elekcyjnego w 1575 r.
Interrex bez zgody sejmu wybrał Maksymiliana II, natomiast szlachta opowiedziała się za Anną Jagiellonką i wydaniem jej za mąż za Stefana Batorego
184
Jakie miasto wystąpiło w obronie praw cesarza Maksymiliana II do korony polskiej kiedy ten zrezygnował na rzecz Batorego
Gdańsk, co przyczyniło się do wojny z Gdańskiem
185
Wojna z Gdańskiem
1576-1577
186
Postanowienia rozejmu z Gdańskiem z 1577 r.
Gdańsk musi zapłacić odszkodowania ale zniesione zostaną niekorzystne regulacje z czasów Zygmunta II Augusta
187
Ofensywa wojsk rosyjskich na Inlfanty
1577 r.
188
Postanowienia sejmu w sprawie agresji carstwa rosyjskiego na Inflanty w 1578 r.
Zgoda na pobór podatku na wojnę z Moskwą ale reforma sądownictwa-utworzenie Trybunału Koronnego; utworzenie piechoty branickiej (chłopi z królewszczyn)
189
Kampanie Stefana Batorego w wojnie o Inflanty
3 kampanie w latach 1579-1582, w ich czasie zdobył:
Twierdzę w Połocku
Wielkie Łuki
Rozpoczął oblężenie Pskowa
190
Rozejm w Jamie Zapolskim
1582 r., Rozejm z carstwem rosyjskim na 10 lat, Rosja oddała Inflanty i ziemię połocką
191
Jaką pozycję miał Jan Zamojski przed panowaniem Stefana Batorego
Był przywódcą stronnictwa szlacheckiego
192
Jaką pozycję miał Jan Zamojski w czasie panowania Stefana Batorego
Został mianowany hetmanem wielkim koronnym, przez co stał się jednym z najsilniejszych ludzi
193
Kiedy umiera Stefan Batory
W 1586 r.
194
Kandydaci do tronu Rzeczpospolitej po śmierci Stefana Batorego
Maksymilian III Habsburg (brat cesarza Rudolfa II)
Zygmunt Waza (syn Jana III i Katarzyny Jagiellonki)
Car Fiodor I (syn Iwana IV Groźnego)
195
Podwójna elekcja
1587 r., Część szlachty wybrała Maksymiliana III, a pozostali Zygmunta Wazę
196
W jaki sposób Zygmunt III Waza został królem
Zwolennicy Zygmunta zajęli Kraków i obronili się przed wojskami Maksymiliana III
197
Koronowanie Zygmunta III Wazy
1587 r. W Krakowie, początek panowania dynastii Wazów
198
Bitwa pod Byczyną
1588 r., wojska Maksymiliana III zostały pokonane przez siły Jana Zamoyskiego
199
Kiedy Habsburgowie zrzekli się praw do pretensji do korony polskiej
W 1589 r.
200
Jakie poglądy miał Zygmunt III Waza
Był żarliwym katolikiem, wspierał kontrreformację, chciał silnej władzy królewskiej
201
Z kim skonfliktował się Zygmunt III
Z Janem Zamoyskim
202
Jakie stronnictwo utworzył Zamoyski przeciwko Zygmuntowi III
Popularyści
203
Z kim Zygmunt III Waza potajemnie prowadził rokowania w sprawie polskiego tronu
Z Ernestem Habsburgiem, gdyż sam planował powrót do Szwecji
204
Kiedy miejsce miał sejm inkwizycyjny
1592 r., Kiedy to szlachta dowiedziała się o planach ucieczki Zygmunta III. Podczas sejmu król obiecał pozostać w kraju i pojednać się z Janem Zamojskim
205
Jak nazywali się zwolennicy króla Zygmunta III Wazy i wzmocnienia jego pozycji
Regaliści
206
Na małżeństwo Zygmunta Wazy z kim nie zgodziła się szlachta
Z Konstancją Habsburżanką
207
Bezpośrednia przyczyna wybuchu rokoszu Zebrzydowskiego
Próba wprowadzenia zmian ustrojowych przez Zygmunta III Wazę
208
Rokosz Zebrzydowskiego
1606 r., rokosz popularystów, których nowym przywódca został Mikołaj Zebrzydowski
209
Czego domagali się popularyści podczas rokoszu Zebrzydowskiego
Odstąpienia od reform, tolerancji wobec innowierców, ograniczenia wpływów jezuitow
210
Koniec rokoszu Zebrzydowskiego i bitwa pod Guzowem
1607 r, klęska rokoszu
211
Ugoda między popularystami i Zygmuntem III Wazą
Król nie wprowadzi reform, a szlachta się ukorzy
212
kiedy umiera Jan III Waza, król Szwecji
w 1592 r.
213
skutek śmierci ojca Zygmunta III Wazy
unia personalna Szwecji i Rzeczpospolitej
214
kto stanął na czele opozycji przeciwko Zygmuntowi III Wazie w Szewcji
Jego stryj Karol Sudermański
215
próba strumienia buntu w Szwecji przez Zygmunta III
1598 r., zakończona niepowodzeniem
216
detronizacja Zygmunta Wazę z tronu szwedzkiego
1599 r., decyzją Riksdagu, nowym władcą został Karol Sudermański
217
inkorporacja szwedzkiej Estonii do Rzeczpospolitej
1600 r., do tego zobowiązały Zygmunta jego pacta conventa
218
I wojna ze Szwecją
1600-1605 r.
219
kto stał na czele armii Rzeczpospolitej w czasie I wojny ze Szwecją od 1602 r.
hetman polny litewski Jan Karol Chodkiewicz
220
bitwa pod Białym Kamieniem
1604 r. zwycięstwo Rzeczpospolitej
221
bitwa pod Kircholmem
1605 r., zwycięstwo wojska Rzeczpospolitej, użycie husarii
222
rozejm kończący wojnę ze Szwecją
1605 r.
223
kiedy zrywano rozejm ze Szwecją po 1605 r.
w 1617 r. i 1621 r.
224
II wojna ze Szwecją
1625-1629 r.
225
kto rządził w Szwecji w 1625 r.
Gustaw II Adolf
226
bitwa pod Gniewem
1626 r., porażka Rzeczpospolitej
227
bitwa morska pod Oliwą
1627 r., zwycięstwo floty Rzeczpospolitej
228
rozejm w Starym Targu
1629 r., na jego mocy Szwedzi:
zatrzymali Inflanty i port w Prusach Królewskich i Prusach Książęcych (bez Gdańska i Pucka)
mogli pobierać cła od towarów eksportowanych z Gdańska
229
ile miał obowiązywać rozejm ze Starego Targu
6 lat
230
rozejm w Sztumskiej Wsi
1635 r., podpisany przez Władysława VI miał trwać 26,5 lat, na jego mocy Rzeczpospolita odzyskała miasta pruskie i zniesiono cła z handlu gdańskiego
231
śmierć ostatniego cara z dynastii Rurykowiczów, Fiodora I
1598 r.
232
kto przejął władzę po Fiodorze I Rurykowiczu
Borys Godunow
233
jak określa się okres anarchii i walki o tron carskich
wielka smuta
234
kogo popierała szlachta polska
Dymitra, który podawał się za ocalałego syna Iwana IV Groźnego
235
kiedy zorganizowano wyprawę na Moskwę tzw. dymitriadę
w 1604 r., celem było osadzenie Dymitra Samozwańca na tronie
236
kiedy koronowano Dymitra Samozwańca na cara
w 1605 r., wyszedł za córkę Jerzego Mniszcha (wojewody sandomierskiego)
237
wybuch antypolskiego powstania w Carstwie Rosyjskim
1606 r., władzę przejął Wasyl Szujski
238
kolejna wyprawa magnató na Moskwę
1607 r., bez powodzenia
239
sojusz szwedzko-rosyjski przeciwko Rzeczpospolitej
1609 r.
240
kto dowodził wojskami Rzeczpospolitej przeciwko siłom szwedzko-rosyjskim
Stanisław Zółkiewski
241
bitwa pod Kłuszynem
1610 r., wygrana Rzeczpospolitej
242
ponowne zdobycie Moskwy przez Rzeczpospolitą
1610 r., pod dowództwem Żółkiewskiego, część bojarów planowała przekazać tron synowi Zygmunta III Wazy, jednak ten nie zgodził się na to
243
kapitulacja polskiej załogi Kremla
1612 r., w wyniku powstania antypolskiego
244
kto został wybrany na cara w 1613 r.
Michał Romanow, jest to koniec wielkiej smuty
245
rozejm w Dywilinie
1619 r., na jego mocy Rzeczpospolita uzyskała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską
246
atak Michała Romanowa na twierdzę w Smoleńsku
1632 r., wykorzystał okres bezkrólewia
247
kto poprowadził odsiecz na Smoleńsk
Władysław IV Waza w 1634 r.
248
pokój w Polanowie
1634 r., podpisany przez Władysława IV, wedle postanowień do Moskwy zwrócone zostały wschodnie części ziemi siewierskiej i smoleńskiej, a Władysław IV zrzekł się praw do tronu carskiego
249
przyczyny wzrostu napięć między Rzeczpospolitą i Turcją
rywalizacja o księstwa naddunajskie
prywatne wyprawy magnatów na Mołdawię i Wołoszczyznę
wyprawy łupieżcze Kozaków na tereny Imperium Osmańskiego i na ziemie Rzeczpospolitej
250
w jaki sposób Zygmunt III wsparł Węgrów w walce z Turkami podczas I etapu wojny trzydziestoletniej
poprzez wysłanie oddziałów lisowczyków do Siedmiogrodu
251
bitwa pod Cecorą
1620 r., porażka Zółkiewskiego
252
bitwa pod Chocimiem (Zygmunt III Waza)
1621 r., armia Imperium Osmańskiego została zatrzymana przez Jana Karola Chodkiewicza, choć sam poległ
253
pokój hetmański między Imperium Osmańskim i Rzeczpospolitą
pokój który zakładał że obie strony podejmą próby ograniczenia najazdów tatarskich i kozackich
254
jak jest oceniana polityka zagraniczna Zygmunta III Wazy
negatywnie, bo wplątał Rzeczpospolitą w wojny ze Szwecją i Moskwą, ale przynajmniej nie brał udziału w wojnie trzydziestoletniej i powiększył terytorium
255
kiedy umiera Zygmunt III Waza
w 1632 r.
256
kto obejmuje władzę po Zygmuncie III
Władysław IV Waza
257
jakim człowiekiem był Władysław IV Waza
był człowiekiem wykształconym, interesował się sztuką i nauką, miał talenty wojskowe
258
jakich zmian w Rzeczpospolitej dokonał Władysław IV Waza
budowa floty Rzeczpospolitej, unowocześnienie artylerii, wzniesienie Arsenału Królewskiego w Warszawie
259
z kim Władysław IV Waza planował rozpocząć wojnę
z Turcją, aby zakończyć najazdy tatarskie
260
kto był żoną Władysława IV Wazy
pierwsze z Cecylią Renatą Habsburżanką drugie z Ludwiką Marią Gonzagą
261
kiedy umiera Władysław IV Waza
w 1648 r.
262
kto przejął tron po Władysławie IV
Jan II Kazimierz Waza, brat Władysława
263
kiedy rozpoczęło się powstanie Chmielnickiego
w 1648 r., jeszcze za życia Władysława IV Wazy
264
jakie konflikty militarne wybuchły w czasie panowania Jana II Kazimierza Wazy
powstanie Chmielnickiego
wojna z Moskwą
potop szwedzki
265
jakie reformy chciał wprowadzić Jan II Kazimierz w latach 60 XVII w.
ograniczyć liberum veto i wprowadzenie głosowania 2/3 głosów
stałe podatki pośrednie
częstsze obrady sejmu (co rok)
zasadę elekcji vivente rege
266
jaka była reakcja szlachty na możliwe reformy Jana II Kazimierza
w 1665 r. wybuchł rokosz Lubomirskiego (marszałek wielki koronny Jerzy Sebastian Lubomirski)
267
bitwa pod Mątwami
1666 r., rokoszanie rozbili siły królewskie i dokonali rzezi jeńców
268
kiedy Jan II Kazimierz abdykował
w 1668 r. i wyjechał do Francji
269
powstanie Chmielnickiego
1648-1654
270
od kiedy Ukraina stała się częścią Korony
od 1569 r. i unii lubelskiej
271
jaka wspólnota rozwinęła się na stepach ukraińskich
Kozacy- ludzie woli którzy posiadali własną organizację i prawa, a żyli głównie z łupiestwa i służby wojskowej
272
co wprowadził Zygmunt August aby kontrolować oddziały kozackiej piechoty
rejestr, czyli spis imienny Kozaków, którzy pozostawali na żołdzie polsko-litewskim
273
dlaczego na Ukrainie wybuchały postania kozackie od schyłku XVI w.
ponieważ wielkość rejestru (spisu żołdaków kozackich) zmieniała się, a jej zmniejszanie sprawiało, że kozacynie mieli pracy
274
co robili Kozacy, kiedy nie walczyli dla Rzeczpospolitej
zajmowali się wyprawami rabunkowymi tzw. chadzkami, które prawie doprowadziły do konfliktu między Imperium Osmańskim i Rzeczpospolitą
275
z używania czego w czasie walki słynęli Kozacy
Taborów, czyli wozów w których mogli się skutecznie kryć przed jazdą Tatarów i Rzeczpospolitej
276
czemu na początku XVII w. nasiliły się napięcia etniczne na Ukrainie
z powodów konfliktów między spolonizowaną szlachtą w Rusinami, którym narzucano pańszczyznę, a także z powodu religii i unii brzeskiej z 1596 r.
277
co wzmożyło niechęć Kozaków do Polaków
odrzucenie pomysłu nadania starszyźnie kozackiej przywilejów w latach 30., a także odrzucenie planu wojny z Turcją w 1646 r.
278
kto doprowadził do powstania w 1648 r.
Bohdan Chmielnicki, który wcześniej walczył po stronie Rzeczpospolitej np. w bitwie pod Cecorą
279
jak do powstania przygotował się Chmielnicki
zawarł sojusz z chanem krymskim i uzyskał wsparcie Tatarów pod wodzą Tuhaj-beja
zbudował poparcie ludności Ukrainy hasłami walki o prawosławie
280
bitwa pod Żółtymi Wodami
kwiecień-maj 1648 r.
281
bitwa pod Korsuniem
maj 1648 r.
282
bitwa pod Piławcami
wrzesień 1648 r.
283
dokąd doszli Kozacy jeszcze na początku powstania Chmielnickiego
aż do Lwowa i Zamościa, jednak nie zdobyli tych miast
284
jakie były dwa podejścia do rozwiązania konfliktu z Chmielnickim i Kozakami
Ossoliński i wojewoda bracławski Adam Kisiel dążyli do porozumienia, natomiast Jeremi Wiśniowiecki chciał stłumić powstanie. Jan II Kazimierz opowiedział się za ugodą, ale Chmielnicki nie przyjął warunków
285
oblężenie Zbaraża,
1649 r., Jan II Kazimierz ruszył z odsieczą do miasta które bronił Jeremi Wiśniowiecki
286
ugoda zborowska
1649 r. po nierozstrzygniętej bitwie pod Zborowem
287
co zakładała ugoda zborowska
Chmielnicki otrzymał oficjalnie tytuł hetmana wojsk zaporoskich
rejestr kozacki zwiększono do 40 tys. żołnierzy
Kozakom przywrócono prawa i przywileje
urzędy na wschodniej Ukrainie miała sprawować szlachta prawosławna, Kościół unicki miał zostać zlikwidowany, a prawosławni biskupi mieli zasiadać w senacie
288
wznowienie walk między Rzeczpospolitą i Kozakami
1651 r.
289
bitwa pod Beresteczkiem
czerwiec-lipiec 1651 r., zwycięstwo Rzeczpospolitej
290
bitwa pod Białą Cerkwią i ugoda
wrzesień 1651 r. przegrana Rzeczpospolitej i ugoda, która zmniejszała rejestr kozacki do 20 tys. żołnierzy
291
bitwa pod Białą Cerkwią i ugoda
wrzesień 1651 r. przegrana Rzeczpospolitej i ugoda, która zmniejszała rejestr kozacki do 20 tys. żołnierzy
292
bitwa pod Batohem
czerwiec 1652 r., klęska wojsk polsko-litewskich, rzeź Tatarów na jeńcach
293
bitwa pod Żwańcem
1653 r., porażka wojsk Rzeczpospolitej, król zgodził się na przywrócenie warunków ugody zborowskiej
294
ugoda perejasławska
1654 r., ugoda między Kozakami i Moskwą, wedle której Ukraina miała stać się częścią Carstwa, a Kozacy mieli zachować przywileje i administrację
295
co oznaczała ugoda perejasławska
wypowiedzenie przez Moskwę wojny Rzeczpospolitej
296
kiedy umiera Chmielnicki
w 1657 r.
297
kto został przywódcą Kozaków po śmierci Chmielnickiego
Iwan Wyhowski, który był zwolennikiem rozmów z królem Rzeczpospolitej
298
kiedy powstała unia w Hadziaczy i co przewidywała
w 1658 r., przewidywała utworzenie Rzeczpospolitej Trojga Narodów, szeroką autonomię Ukrainy jako Wielkie Księstwo Ruskie, uprzywilejowanie prawosławia na Ukrainie
299
dlaczego unia w Hadziaczu nigdy nie weszła w życie
ponieważ na przeszkodzie stanęły spory wśród Kozaków, ciągnąca się do 1667 r. wojna z Moskwą i utrata ziem zadnieprzańskich na mocy rozejmu w Andruszowie
300
skutki powstania Chmielnickiego
podział Ukrainy między Rzeczpospolitą i Cesarstwo Rosyjskie
ogromne zniszczenia i wyludnienie Ukrainy
osłabienie i obnażenie słabości militarnej Rzeczpospolitej, w konsekwencji wojna z Moskwą i potop szwedzki
301
skutki powstania Chmielnickiego
podział Ukrainy między Rzeczpospolitą i Cesarstwo Rosyjskie
ogromne zniszczenia i wyludnienie Ukrainy
osłabienie i obnażenie słabości militarnej Rzeczpospolitej, w konsekwencji wojna z Moskwą i potop szwedzki
302
wojna z Moskwą
1654-1667
303
jakie tereny zajęły wojska rosyjskie po ugodzie w Perejasławiu
zajęły Ukrainę do Kijowa, i Litwę do Smoleńska
304
dlaczego Aleksy I Romanow wstrzyma l działania wojenne w 1655 r.
ponieważ rozpoczął się potop szwedzki a car nie chciał wspierać Szwecji w agresji na Rzeczpospolitą
305
dlaczego działania wojenne z Moskwą wznowiono w 1658 r.
przez unię w Hadziaczu, która była sprzeczna z interesami Moskwy
306
bitwy pod Połonką i Cudnowem
1600 r., wygrana Rzeczpospolitej przeciwko Rosji
307
rozejm w Andruszowie
1667 r., Moskwa przejmuje ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską, a Ukraina podzielona zostaje na 2 części
308
co potwierdziło rozejm w Andruszowie
pokój Grzymułtowskiego w 1686 r., podpisany przez Jana III Sobieskiego
309
potop szwedzki
1655-1660 r.
310
przyczyny potopu szwedzkiego
Szwecja chciała panować nad Bałtykiem (dominium Maris Baltici) po tym jak stała się potęgą po wojnie trzydziestoletniej
311
kto został królem w 1654 r. po abdykacji Krystyny Wazowny
Karol X Gustaw
312
do czego dążył Karol X Gustaw
do wojny z Carstwem Rosyjskim lub Rzeczpospolitą
313
dlaczego Szwecja zaatakowała Rzeczpospolitą w 1655 r.
z powodu osłabienia po powstaniu Chmielnickiego i wojnie z Moskwą
spory pomiędzy szlachtą i Janem Kazimierzem
pretensje do tronu polskiego z uwagi na kuzynostwa z Janem II Kazimierzem
314
gdzie wkroczyły wojska szwedzkie w 1655 r.
na Litwę i do Wielkopolski, gdzie nie napotkały żadnego oporu pod Ujściem w Wielkopolsce, a Janusz Radziwiłł zawarł ze Szwedami traktat w Kiejdanach, w którym oddał Litwę pod protektorat Szwecji
315
jak zareagował Jan Kazimierz na agresję Karola X
uciekł na Śląsk, poza granice państwa, przez co kolejne miasta i oddziały poddawały się Szwedom
316
obrona klasztory paulinów na Jasnej Górze (obrona Częstochowy)
koniec 1655 r.
317
konfederacja w Tyszowicach
konfederacja szlachty założona w 1655 r. w celu walki ze Szwedami
318
kto stanłą na czele armii Jana Kazimierza powstałej w 1666 r.
Stefan Czarnecki, który prowadził wojnę podjazdową
319
śluby lwowskie Jana II Kazimierza
kwiecień 1656 r., Jan II Kazimierz oddał państwo w opiekę Matki Boskiej, deklarując, że po zwycięstwie poprawi sytuację chłopów i mieszczan
320
co udało się osiągnąć Rzeczpospolitej do końca 1656 r.
odzyskać większość kraju spod panowania Szwedów
321
traktat rozbiorowy w Radnot
traktat dzielący Rzeczpospolitą między Szwecję, Siedmiogród, Brandenburgię, Kozaków Chmielnickiego i Bogusława Radziwiłła
322
najazd Rakoczego
najazd wojsk Siedmiogrodu na Rzeczpospolitą w 1657 r., na mocy traktatu rozbiorowego w Radnot
323
kto stanął po stronie Rzeczpospolitej od 1657 r.
Habsburgowie i Duńczycy, przez co Szwedzi opuścili ziemie Rzeczpospolitej
324
traktaty welawsko-bydgoskie
1657 r., Fryderyk Wilhelm Hohenzollern opowiedział się po stornie Rzeczpospolitej w zamian za zniesienie zależności lennej Prus Książęcych; koniec zależności lennej Prus
325
pokój w Oliwie
1660 r., na jego mocy:
Jan Kazimierz zrzekł się praw do korony szwedzkiej
Rzeczpospolita zrzekła się praw do Inflant
potwierdzono traktaty welawsko-bydgoskie
Szwecja zagwarantowała wolność handlu na Bałtyjku
Rzeczpospolita zagwarantowała wolność wyznania dla mieszkańców Prus Królewskich
326
skutki potopu szwedzkiego
utrata zwierzchności nad Prusami Książęcymi
wyniszczenie gospodarcze (przemarsze wojsk, rabunki, epidemie)
wzrost napięć religijnych i wygnanie arian
upadek kultury politycznej i kryzys ustrojowy
straty w kulturze materialnej
327
wygnanie arian z Rzeczpospolitej
1658 r.
328
epidemia dżumy w Rzeczpopolitej
1659-1663
329
skutki wojen i epidemii w XVII w.
wyludnienie (ok. 25% mieszkańców)
obniżenie potencjału wytwórczego miast (grabieże, wysiedlenia)
załamanie produkcji rolnej
330
dlaczego doszło do załamania produkcji rolnej w XVII w.
zniszczeniu uległo ok. 30 % wsi
połowa ziem uprawnych leżała odłogiem
zmalała efektywność upraw z powodu spadku produkcji bydła i nawozu, a także z powodu ochłodzenia klimatu (mała epoka lodowcowa)
331
co utrudniało odbudowę Rzeczpospolitej w XVII w.
kryzys gosp. w Europie (kruszce z kolonii)
spadek cen żywności
obniżenie popytu na zboże (wyludnienie przez wojnę 30-sto letnią, nowe technologie w produkcji rolnej)
332
co zrobiła szlachta aby utrzymać swoją pozycję majątkową w XVII w.
zwiększyła wymiar pańszczyzn
poszerzała własne folwarki
stosowała przymus propinacyjny (chłopi musieli kupować określoną ilość alkoholu od szlachcica)
333
do czego doprowadziły gosp. działania szlachty w XVII w.
ubożenia chłopstwa (rosła liczba zagrodników)
utrudnienia w odbudowie miast (nikt nie kupował wyrobów rzemieślniczych)
tylko ośrodki położone na szlaku wiślany i pograniczu ze Śląskiem się podniosły
334
kto najmniej ucierpiał z powodu kryzysu gosp. i demograficznego w XVII w.
magnaci, którzy ze swoich rozległych majątków ziemskich czerpali duże zyski
335
czym były latyfindia magnackie
ogromne posiadłości faktycznie niezależnie gospodarczo i administracyjnie od państwa
336
do czego doprowadziły ogromne różnice w stanie szlacheckim w XVII w.
do powstania systemu klientalnego, czyli zależności w której magnat (patron) skupiał wokół siebie zubożałą szlachtę (klientów), która była od niego zależna i robiła to co każe np. na sejmach i sejmikach
337
w co przekształcił się system demokracji szlacheckiej w XVII w.
w oligarchię magnacką, gdzie izba poselska była kontrolowana przez magnatów (system klientalny)
338
pierwsze zerwanie sejmu przez jednego posła (liberum veto)
1652 r., zrobił to Władysław Siciński z Upity)
339
czym były magnackie fakcje
stronnictwa magnatów (spokrewnionych lub zaprzyjaźnionych rodzin itp)
340
co było głównym narzędziem politycznym magnatów w XVII w.
liberum veto
341
jak określa się system zarządzania państwem z drugiej połowy XVII w.
rządy sejmikowe, ponieważ to sejmiki szlacheckie zyskały na znaczeniu w obliczu nadużywania liberum veto i to na nich ustalano np. podatki
342
jakie rozwiązania podatkowe wprowadzono w XVII w.
w 1629 r. wprowadzono podymne, czyli podatek od zamieszkanych budynków
w II poł. XVII w. wprowadzono pogłówne, czyli podatek opłacany przez osoby powyżej 10 r. ż.
343
czy Rzeczpospolita miała środki na utrzymanie stałej armii w II poł. XVII w.
nie i przez to była narażona na najazdy innych państw
344
kto starał się o koronę Rzeczpospolitej po abdykacji Jana Kazimierza
Filip Wilhelm (Francja)
Karol Lotaryński (Habsburgowie)
345
kto został wybrany na króla podczas sejmu elekcyjnego w 1669 r.
Michał Korybut Wiśniowiecki, głównie z powodu jego ojca, Jeremiego i dlatego że był Polakiem, a szlachta chciała mieć króla "Piasta" na tronie
346
kto sprzeciwiał się elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego
malkontenci, stronnictwo profrancuskie, do którego należał marszałek i hetman Jan Sobieski
347
czyje losy były źródłem napięć w Rzeczpospolitej w II poł. XVII w.
egzulantów, czyli szlachciców, których majątki były na ziemiach utraconych przez Rzeczpospolitą, za co oczekiwali odszkodowań
348
dlaczego nie wybuchła wojna domowa za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego
ponieważ zaczęła się wojna z Turcją i sam król zmarł 10 listopada 1673 r.
349
kto uzyskał największe poparcie podczas sejmu elekcyjnego w 1674 r.
hetman Jan Sobieski
350
kiedy Jan III Sobieski koronował się na króla
w 1676 r. z powodu wojny z Turcją
351
traktat z Francją w Jaworowie
zawarty 1675 r. przez Jana III Sobieskiego, miał uderzyć w Brandenburgię i odzyskanie Prus Książęcych (na tronie miał zasiąść Jakub, syn Jana)
352
czy traktat w Jaworowie przyniósł Sobieskiemu skutki
nie, sejm nie zgodził się na wojnę z Brandenburgią
353
z kim sprzymierzył się Sobieski aby walczyć z Turcją
z Habsburgami
354
sojusz Sobieskiego z Habsburgami
1683 r., na mocy sojuszu Rzeczpospolita i cesarstwo miały udzielić sobie pomocy wojskowe w razie zagrożenia ich stolic i oba państwa zobowiązały się do wystawienia wojsk i niezawierania z Turkami niezależnych traktatów
355
gdzie Jan Sobieski chciał osadzić swojego syna
w Prusach Książęcych i w Mołdawii, żaden plan nie wyszedł
356
jakie sukcesy w kwestii polityki wewnętrznej osiągnął Jan Sobieski
utrzymał stałe siły zbrojne w czasie pokoju, rozwinął formacje piechoty, artylerii i lekkiej jazdy
357
kiedy Turcja uderzyła na Rzeczpospolitą (Wiśniowiecki)
1672 r.
358
jakie miasta zajęli Turcy w 1672 r.
Kamieniec Podolski i doszli do Lwowa
359
pokój w Buczaczu
1672 r., Rzeczpospolita utraciła Podole, Bracłwaszczyznę i część Kijowszczyzny, król miał opłacać haracz sułtanowi, co stawiało go na równi z lennikami Imperium
360
skutek pokoju w Buczaczu
sejm nie zgodził się na warunki i ustanowił podatki na wojnę w 1673 r.
361
bitwa pod Chocimiem (po Wiśniowieckim)
1673 r. wygrana hetmana Sobieskiego nad Turkami
362
rozejm w Zyrawnie
1676 r., Turcja oddała ziemie zyskane w 1672 r., zniesiony został haracz
363
kto dowodził wojska osmańskie idące na Wiedeń
wezyr Kara Mustafa
364
bitwa pod Wiedniem
12 września 1683 r.
365
bitwy pod Parkanami
październik 1683 r., wojska polskie vs wojska tureckie
366
utworzenie Ligi Świętej
1684 r., Rzeczpospolita, Święte Cesarstwo Rzymskie, papiestwo, Wenecja. Celem była walka z Turcją
367
kto dołączył się do Ligi Świętej w 1686 r.
Carstwo Rosyjskie, Piotr I Wielki
368
pokój w Karłowicach
1699 r., koniec wojny z Imperium Osmańskim, na jego mocy Rzeczpospolita odzyskała zimie z 1672 r.
369
kiedy w Rzeczpospolitej rozwijał się barok
od schyłku XVI w. do połowy XVIII w.
370
dlaczego barok rozwijał się w Rzeczpospolitej do połowy XVII w.
ponieważ były środki na mecenat artystycznych monarchów i magnatów, ludzie wyjeżdżali do Europy dzięki magnatom, sprowadzano dzieła sztuki z Włoch i Niderlandów
371
w jakim kierunku zwróciła się sztuka Rzeczpospolitej w II poł XVII w.
na wschód (orient), ale wzmocnieniu uległa też rodzima sztuka i sarmatyzm
372
jakie zakony wpłynęły na rozwój architektury barokowej
jezuitów i karmelitów
373
pierwsza budowla barokowa w Rzeczpospolitej
kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie
374
czym były kalwarie
zespoły kaplic lub kościołów, których układ imitował Drogę Krzyżową
375
pierwsza kalwaria na ziemiach polskich
Kalwaria Zebrzydowska, ufundowana przez Michała Zebrzydowskiego w 1600 r.
376
kiedy zamek w Warszawie stał się główną siedzibą króla
w 1569 r., za czasów Zygmunta III Wazy
377
co jest uznawane za najdoskonalszą budowlę barokową w Rzeczpospolitej
pałac w Wilanowie wzniesiony przez Jana III Sobieskiego w latach 1677-1696
378
artyści sprowadzeni do Rzeczpospolitej przez Wazów
Tomasz Dolabella, Peeter Danckers de Rij i Daniel Schultz
379
kiedy ufundowano pomnik Zygmunta III Wazy
w 1644 r., ufundował go Władysław IV
380
jak wyglądało szkolnictwo pod koniec XVI w.
gęsta sieć szkół parafialnych, rozwinięte szkolnictwo średnie: jezuickie (kolegia) i protestanckie (gimnazja)
381
jak wyglądało szkolnictwo w II poł. XVII w.
było mniej szkół i nauczycieli, dominowały kolegia jezuickie, których poziom także uległ zmniejszeniu
382
skutek kontrreformacji i zubożenia kraju w szkolnictwie wyższym
szkolnictwo wyższe upadło, Akademia Krakowska utrzymała poziom w dziedzinie Matematyki, Akademia Wileńska stała się szkołą wyznaniową, Akademia Zamojska stała się filią Akademi Krakowskiej
383
uczeni okresu baroku
Jan Brożek- matematyk
Jan Heweliusz- astronom, matematyk i wynalazca przyrządów pomiarowych
384
najważniejsi literaci baroku po XVI w.
Maciej Kazimierz Sarbiewski, Daniel Naborowski, Samuel Twardowski
385
jak zmieniła się literatura w XVII w.
zerwanie z Zachodem, upadek drukarstwa, zachwianie norm językowych wskutek stosowania makaronizmów (wtrętów z łaciny)
386
na co rozwinęła się moda wśród szlachty II poł. XVII w.
silva rerum, łac. las rzeczy, czyli prywatne księgi, w których zapisywano utwory literackie, pisma polityczne własne wspomnienia itp.
387
kto jest przykładem pamiętnikarstwa w Rzeczpopolitej
Jan Chryzostom Pasek
388
najważniejsi artyści i historycy II poł. XVII w.
Jan Andrzej Morsztyn, Zbigniew Morsztyn
Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski
389
jaki mit powstał wśród szlachty XVII w.
mit sarmacki, czyli mit o pochodzeniu szlachty od legendarnej rasy Sarmatów. Dzięki temu uzasadniali swoją pozycję społeczną i złączył szlachtę polską, litewską i ruską
390
jakie przekonania umocniły się w XVII w. wśród szlachty
ksenofobia, głównie względem państw Zachodu
przekonaniu o byciu przedmurzem chrześcijaństwa
wiara w doskonałości ustroju złotej wolności szlacheckiej niechęć do reform
391
jakie przekonania umocniły się w XVII w. wśród szlachty
ksenofobia, głównie względem państw Zachodu
przekonaniu o byciu przedmurzem chrześcijaństwa
wiara w doskonałości ustroju złotej wolności szlacheckiej niechęć do reform
392
z czego składał się strój szlachcica barokowego
z żupana- sukni z wąskimi rękawami
kontusza- szata wierzchnia z rozciętymi ramionami
pasu kontuszowego i szabli (orientalna)
393
w jakie sprawy zaczęła ingerować szlachta w XVII w.
na skutek upadku gospodarczego szlachta zaczęła interesować się bardziej polityką niżeli walką, gloryfikowął ażycie wiejskie i relacje rodzinno-sąsiedzkie
394
kiedy umiera Jan III Sobieski
w 1696 r.
395
kandydaci do tronu po Janie III Sobieskim
Ludwik Conti- francuski książę
Jakub Sobieski- syn Jana
Fryderyk August Wettin- elektor saski popierany przez Habsburgów
396
jakie było rozstrzygnięcie sejmu elekcyjnego po śmierci JAna III Sobieskiego
podwójna elekcja w 1697 r., Ludwik Conti (większa grupa) i Fryderyk August Wettin (mniejsza grupa)
397
w jaki sposób Fryderyk August Wettin wygrał tron Rzeczpospolitej
szybko przeszedł na katolicyzm i przyjechał do Krakowa, gdzie został koronowany jako August II
398
skutek koronacji Augusta II
unia personalna z Saksonią
399
dlaczego rzeczpospolita nie mogła w pełni wykorzystać korzyści płynących z unii personalnej z Saksonią
z powodu braku wspólnych interesów, nieznajomości realiów Rzeczpospolitej, brak wspólnych granic, różnice ustrojowe, społeczne i wyznaniowe
400
jakie korzyści z koronacji na króla uzyskał Fryderyk August Wettin
awansował w hierarchii władców Rzeszy niemieckiej
401
Wielka wojna północna
1700-1721
402
koalicja antyszwedzka przed wielką wojna północną
Dania, Saksonia, Rosja
403
bitwa pod Kliszowem
1702 r., Szwedzi rozbili wojska polsko-saskie
404
jakie konfederacje zawiąząły się w 1704 r.
konfederacja warszawska- przeciwnicy Augusta II Mocnego
konfederacja sandomierska- zwolennicy Augusta II Mocnego
405
kto został wybrany na króla Rzeczpospolitej pod naciskiem Szwedów w 1704 r.
Stanisław Leszczyński (wojewoda poznański)
406
skutek panowania dwóch królów w 1704 r.
wojna domowa i zawarcie sojuszu z carem Piotrem I przez Augusta II w imieniu Rzeczpospolitej
407
wkroczenie wojsk Szwecji do Saksonii, kapitulacja Augusta II, pokój w Altranstädt
1706 r., August II zrzekł się korony polskiej
408
bitwa pod Połtawą
1709 r., wojska rosyjskie rozbiły wojska Karola XII (Szwecja)
409
skutki bitwy pod Połtawą
Szwedzi utracili kontrolę nad Rzeczpospolitą
Stanisław Leszczyński uciekł z Polski
na tron powrócił August II
410
pokój w Nystad
1721 r., nie przyniósł spustoszonej przez przemarsze obcych i własnych wojsk Rzeczpospolitej żadnych korzyści
411
zawiązanie konfederacji tarnogrodzkiej
1715 r., konfederacja związana przeciwko Augustowi II, który wprowadził wojsko Saksonii do Rzeczpospolitej
412
Sejm Niemy
sejm z 1717 r., na którym żadne poseł ani senator nie mógł się wypowiedzieć, na nim przyjęto układ zaproponowany przez Piotra I
413
układ Piotra I z Sejmu Niemego
-władca miał przebywać w Rzeczpospolitej przez 3/4 roku i tylko tu mógł podejmować dotyczące jej decyzje
-saskim ministrom zakazano ingerencji w sprawy Rzeczpospolitej, a saskie wojska miały opuścić jej terytorium
-zmniejszeniu uległ uprawnienia hetmanów oraz sejmików
-wprowadzono stałe podarki na utrzymanie wojsk Rzeczpospolitej i ograniczono ich wielkości do 24 tys. żołnierzy
414
kiedy mogło dojść do kolejnej interwencji państw w politykę wewnętrzną Rzeczpospolitej
w 1724 r. WB, Rosja i Prusy miały interweniować po zamieszkach religijnych w Toruniu, gdzie sędzia skazał na śmierć kilku protestantów, ale umarł Piotr I
415
stronnictwa polityczne pod koniec panowania Augusta II
Familia, przewodniczyli Czartoryscy, dążyła do reform ustroju Rzeczpospolitej
republikanci, przewodniczyli Potoccy, opowiadali się przeciwko reformom
416
rezydencija Wettinów w Rzeczpospolitej
Pałac Saski w Warszawie, teraz pozostała po nim jedynie kolumnada, w której mieści się Grób Nieznanego Żołnierza
417
jaki order ustanowił August II Mocny
Order Orła Białego (oznaczył nim sam siebie w 1705 r.)
418
śmierć Augusta II Mocnego
1733 r.
419
kogo wybrano na króla w 1733 r.
Stanisława Leszczyńskiego, który jako teść króla Francji cieszył się poparciem francuzów
420
kandydat Austrii i Rosji na króla Rzeczpospolitej w 1733 r.
Fryderyk August
421
skutek wybrania na króla Stanisława Leszczyńskiego w 1733 r.
wkroczenie wojsk rosyjskich i przeprowadzenie drugiej elekcji w której wygrał Fryderyk August, syn Augusta II
422
kiedy Leszczyński ucieka z kraju na skutek walki między jego zwolennikami i zwolennikami Augusta III
w 1734, najpierw do Gdańska a stamtąd dalej
423
konfederacja w Dzikowie
1734 r., chciała walczyć z Rosją, ale była zbyt słaba
424
wojna o sukcesję polską
spór między Francją i Hiszpanią a Austrią, zakończony zwycięstwem Francji w 1735 r., ale nie miało to większego znaczenia
425
koronacja Fryderyka Augusta na króla Polski
1734 r., przyjął tytuł Augusta III
426
decyzja sejmu pacyfikacyjnego w 1736 r.
August III jest jedynym legalnym królem
427
jakie ziemie otrzymał Leszczyński od króla Francji
Lotaryngię, którą rządził aż do śmierci w 1766 r.
428
dlaczego za panowania Augusta III pogłębił się kryzys ustrojowy Rzeczpospolitej
ponieważ rywalizowały ze sobą stronnictwa Potockich i Czartoryskich oraz Rosja i Austria dążyły do zablokowania głębszych reform ustrojowych
429
jak traktowano Rzeczpospolitą na arenie międzynarodowej za panowania Augusta III
jako państwo neutralne, wręcz nieliczące się
430
"Głos wolny wolność ubezpieczający" Stanisław Leszczyński
1743 r., w traktacie proponowano nadanie wolności osobistej chłopom i zmianę pańszczyzny na czynsz, znaczne zwiększenie armii, umocnienie władz centralnych i uporządkowanie zasad stosowania liberum veto
431
"O skutecznym rad sposobie" Stanisław Konarski
1761-1763, w traktacie przedstawił wady polskiego ustroju i zalety rozwiązań stosowanych w innych europejskich państwach oraz postulował odejście od liberum veto na rzecz głosowania większością głosów
432
skutki stagnacji politycznej za czasów Augusta III
zwiększenie zaludnienia, odbudowa miast i wsi, ożywienie ruchu budowlanego, tworzenie manufaktur
433
kiedy do Rzeczpospolitej zaczęły docierać idee oświeceniowe
w latach 30. XVIII w., jednak oddziały wały głównie na mieszkańców większych miast jak Gdańsk czy Toruń
434
założenie Collegium Nobilium przez Stanisława Konarskiego
1740 r. w Warszawie powstała szkoła średnia oparta na oświeceniowych koncepcjach edukacji
435
oświeceniowe koncepcje edukacji
nacisk położono na przedmioty praktyczne (języki nowożytne, matematykę, przyrodę) i wychowanie obywatelskie
436
kim byli pijarzy
zakon pijarów to zakonnicy którzy często nauczali w szkołach w Rzeczpospolitej w XVIII w.
437
Biblioteka Załuskich
1747 r. w Warszawie
438
kiedy nastał zenit myśli oświeceniowej w Rzeczpospolitej
za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, okres ten nazywa się oświeceniem stanisławowskim
439
początek oświecenia stanisławowskiego
1764 r., Stanisław August Poniatowski został królem
440
co powołał do życia Stanisław August zaraz po objęciu tronu
czasopismo "Monitor" 1765 r.
Teatr Narodowy 1765 r.
tygodnik "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1770 r.
441
czemu służyły powołane do życia miejsca kultury i czasopisma
szerzenia idei oświeceniowych i pozbycia się sarmatyzmu
442
przykłady architektury klasycystycznej w Rzeczpospolitej
przebudowa wnętrz Zamku Królewskiego w Warszawie
budowa rezydencji monarchy- Łazienek Królewskich
443
czym były obiady czwartkowe
wzorowane na paryskich salonach spotkania króla, szlachty, artystów i myślicieli na których debatowali na różne tematy
444
uczestnicy obiadów czwartkowych
Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, Hugo Kołłątaj, Jan i Jędrzej Śniadeccy, Grzegorz Piramowicz
445
jacy artyści zostali sprowadzeni do Rzeczpospolitej przez Stanisława Augusta
Marcello Bacciarelli, Bernard Belotto (Canaletti), Domenico Merlini
446
założenie Szkoły Rycerstwa
1765 r., pierwsza świecka uczelnia na której kształcono wojskowych i urzędników. Wielu uczniów pochodziło z biednej szlachty, wpajano im nowoczesny patriotyzm
447
kto uczęszczał do Szkoły Rycerstwa
Tadeusz Kościuszko i Józef Wybicki
448
powołanie Komisji Edukacji Narodowej po kasacji zakonu jezuitów
1773 r., działała pod protektoratem króla, jej celem była całościowa reforma szkolnictwa w Rzeczpospolitej
449
co utworzyła Komisja Edukacji Narodowej
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, który miał opracowywać nowoczesne podręczniki, na jego czele stanął Grzegorz Piramowicz
450
jak wyglądał system nauczania za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego
szkoły parafialne (podstawowe) podlegały szkołom wydziałowym (średnim), a te zaś Szkołom Głównym (uniwersytetom) w Krakowie i Wilnie
451
z czego zasłynął Marcello Bacciarelli
portrety Stanisława Augusta, obrazy ukazujące wydarzenia z historii Polski
452
z czego zasłynął Bernadro Belotto (Canaletto)
ze szczegółowych widoków Warszawy i jej życia
453
z czego zasłynął Jan Piotr Norblin
z rysunków przedstawiających codzienne życie szlachty, mieszczan, Żydów
454
główne ośrodki sztuki oświeceniowej
Wilno, Puławy, Warszawa
455
główny nurt w literaturze oświeceniowej
klasycyzm stanisławowski
456
reprezentanci nurtu klasycyzmu stanisławowskiego
Ignacy Krasicki, Franciszek Zabłocki, Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Naruszewicz
457
co stworzył Adam Naruszewicz
"Historię narodu polskiego", którą dorpowadził do 1386 r.
458
kto wpłynął na teatr Rzeczpospolitej w oświeceniu
Franciszek Zabłocki, komediopisarz
459
drugi nurt w literaturze polskiego oświecenia
sentymentalizm
460
przedstawiciel polksiego sentymentalizmu
Franciszek Karpiński "Laura i Filon", "Bóg się rodzi"
461
jakie hasło przyświecało edukacji oświeceniowej
nauka poprzez śmiech
462
kto najbardziej wpłynął na rozwój Teatru Narodowego
Wojciech Bogusławski
463
wybitni naukowcy oświecenia
Jan Śniadecki i Marcin Poczobutt-Odlanicki- astronomowie i matematycy
Jędrzej Śniadecki- chemik
Samuel Chróścikowski- fizyk
Stanisław Staszic- geolog
Jan Krzysztof Kluk- nauki przyrodnicze
464
śmierć Augusta III
1763 r.
465
jaką politykę prowadziła Familia chcąc zdobyć władzę w Rzeczpospolitej po śmierci Augusta III
weszli w sojusz z Katarzyną II i wezwali na pomoc wojska rosyjskie w czasie elekji
466
sejm konwokacyjny po smierci Augusta III
1764 r.
467
reformy ustrojowe podczas sejmu konwokacyjnego z 1764 r.
- włączono możliwość stosowania liberum veto w sprawach skarbowych
- zakazano przysięgi na instrukcje sejmikowe dla posłów
- powołano Komisje Skarbowe i Komisje Wojskowe
- wprowadzenie generalnego cła na granicach państwa
- zarządzono lustrację dóbr królewskich
468
kto był kandydatem na króla podczas sejmu konwokacyjnego w 1764 r.
stolnik litewski Stanisław Poniatowski (przedstawiciel Familii wskazany przez Katarzynę II)
469
gdzie był koronowany Stanisław Poniatowski
w Warszawie (wbrew tradycji)
470
do czego dążył Stanisław August Poniatowski
chciał odsunąć zagrożenie ze strony Prus i unowocześnic polskie społeczeństwo
471
co wprowadził SAP
przeprowadził reformę systemu monetarnego i utworzył mennicę królewską
reforma systemu miar i wag
zaczął zakładać manufaktury
rozpoczął prace nad modernizacją miast
472
czym była sprawa dysydentów
konflikt między szlachtą protestancką i prawosławną, która domagała się przywrócenia praw (odebrane w 1733 r.), czemu przeciwna był szlachta katolicka
473
konfederacje w Słucku i Toruniu
1767 r., konfederacja dysydentów
474
konfederacja w Radomiu
1767 r., konfederacja katolików (pomógł im ambasador rosyjski w Polsce Mikołaj Repnin)
475
sejm repninowski
sejm od 1767 do 1768 r., którego obrady przeprowadzono pod dyktando rosyjskiego ambasadora
uchwalił on prawa kardynalne- nienaruszalne prawa, których gwarantką stała się Katarzyna II
476
co zapewniały prawa kardynalne
wolną elekcję
liberum veto
prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi
wyłączność szlachty w sprawowaniu urzędów i posiadaniu ziemi
477
co oznaczało przyjęcie praw kardynalnych w 1768 r.
Rzeczpospolita nie była państwem suwerennym, bo nie mogła decydować o swoim ustroju
478
kiedy istniała konfederacja barska
1768-1772
479
jakie hasła cieszyły się poparciem w konfederacji barskiej
obrona wiary katolickiej i wolności
480
kto przyłączył się do konfederacji barskiej
część armii koronnej, prywatne wojska niektórych magnatów
481
czym była koliszczyzna
zryw chłopów na Ukrainie, którzy mordowali szlachtę, Żydów i grekokatolików wzniecony przez wojska rosyjskie
482
największy sukces konfederatów barskich
zdobycie Częstochowy
483
ogłoszenie detronizacji SAP przez konfederatów barskich
1770 r., a w 1771 r. podjęli nieudaną próbę porwania monarchy
484
I rozbiór Rzeczpospolitej
1772 r., pomiędzy Rosją, Prusami i Austrią podpisano traktaty rozbiorowe
485
jakie tereny zajęła Rosję na mocy traktatów rozbiorowych
ziemie wschodnie Rzeczpospolitej
486
akie tereny zajęła Austria na mocy traktatów rozbiorowych
Małopolskę z Lwowem i Przemyślem
487
akie tereny zajęły Prusy na mocy traktatów rozbiorowych
ziemie Pomorza Gdańskiego (bez Gdańska)
488
kiedy trwał sejm rozbiorowy
1773-1775
489
co zatwierdził sejm rozbiorowy
traktaty rozbiorowe (pomimo protestów m. in. Tadeusza Rejtana)
powołał d ożycia Komisję Edukacji Narodowej
w 1775 r. zawiązał Radę Nieustającą
490
czym była Rada Nieustająca
najwyższa władza wykonawcza w państwie, jej członkiem był tez król, ale Rada miała kontrolować i ograniczać działania monarchy ale w rzeczywistości działała sprawnie
491
okres rządów królewsko- ambasadorskich
od 1775 r. do 1788 r.
492
od czego odchodziła szlachta w czasach rządów królewsko-ambasadorskich
od pańszczyzny, przeniosła się na czynsz
493
trzy stronnictwa polityczne po sejmie rozbiorowym
stronnictwo dworskie- współpracownicy króla
Familia- Adam Kazimierz Czartoryski i Ignacy Potocki
obóz hetmański- Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski
494
jakie stronnictwa po sejmie rozbiorowym były za ustawami
stronnictwo dworskie i Familia
495
przymierze Augusta Poniatowskiego i Katarzyny II
przed VII wojną rosyjsko-turecką SAP zaproponował pomoc wojsk polskich w wojnie w zamian za aukcję (powiększenie) wojska i skonfederowanie sejmu
496
obrady Sejmu Wielkiego
1788-1792 r.
497
marszałkowie Sejmu Wielkiego
Stanisław Małachowski dla Korony
Kazimierz Nestor Sapieha dla Litwy
498
co miało wpływ na posłów podczas Sejmu Wielkiego
"Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" Stanisława Staszica
pisma Hugo Kołłątaja (Kuźnica Kołłątajowska)
499
pierwsze reformy Sejmu Wielkiego (I kadencja 1788-1790)
aukcja wojska do 100 tys.
zlikwidowanie Rady Nieustającej
stały podatek na majątki ziemskie szlachty
zawiązanie sojuszu z Prusami
500
drugie reformy Sejmu Wielkiego (II kadencja 1790-1792)
ustawa o sejmikach- wykluczono gołotę, zniesiono liberum veto i instrukcje sejmikowe
prawo o miastach królewskich- nadano prawa mieszkańcom tych miast
501
czarna procesja, czyli manifestacja przedstawicieli miast królewskich
1789 r.
502
kto pracował nad ustawą zasadniczą (konstytucja) podczas Sejmu Wielkiego
Stanisław August, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Scipione Piattoli
503
odczytanie konstytucji w sejmie przyjęcie jej przez aklamację
3 maja 1792 r.
504
co wprowadzała konstytucja 3 maja
Rzeczpospolita stała się monarchią konstytucyjną
rozwiązano unię polsko-litewską
zniesiono elekcyjność tronu (dziedziczność)
wprowadzono trójpodział władzy
zlikwidowano liberum veto i konfederacje
505
podpisanie aktu konfederacji targowickiej
27 kwietnia 1792 r.
506
kto należał do konfederatów targowickich
Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski
507
kto dowodził wojskami polskimi w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r
książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko
508
bitwa pod Zieleńcami (wojna w obronie konstytucji)
1792 r., po niej Stanisław August ustanowił Order Virtuti Militari
509
skutek wojny w obronie konstytucji
przejęcie władzy przez targowiczan (król przystąpił do konfederacji)
zwolennicy reform udali się na emigrację
Rzeczpospolita była pod okupacją rosyjską
510
II układ rozbiorowy (między Rosją i Prusami)
23 stycznia 1793 r. na jego mocy:
Rosja zagarnęła Ukrainę i ziemie białoruskie
Prusy zagarnęły Wielkopolskę i część Mazowsza
511
zatwierdzenie II rozbioru Polski
1793 r., sejm w Grodnie
512
przyczyny powstania kościuszkowskiego
przekonanie o słuszności walki zbrojnej
przedwczesna kapitulacja w wojnie w 1792 r.
chęć ocalenia wojska
nadzieje na wybuch wojny rosyjsko-tureckiej
513
ogłoszenie aktu insurekcji kościuszkowskiej
24 marca 1794 r. na krakowskim rynku i złożenie przysięgi Kościuszki na dyktatora powstania
514
bitwa pod Racławicami (powstanie kościuszkowskie)
kwiecień 1794 r.
515
ogłoszenie Uniwersału połanieckiego
7 maja 1794 r., nadanie wolności osobistej. zmniejszenia pańszczyzny i prawa do uprawianej ziemi chłopom
516
bitwa pod Szczekocinami (powstanie kościuszkowskie)
czerwiec 1794 r., porażka powstańców
517
bitwa pod Maciejowicami
październik 1794 r., klęska powstańców, a Kościuszko dostał się do niewoli
518
Rzeź Pragi (powstanie kościuszkowskie) i koniec powstania
listopad 1794 r.
519
jakie znaczenie miało wieszanie zdrajców z 1794 r.
było to symboliczne wiesz\nie na szubienicy portretów targowiczan
520
skutki powstania kościuszkowskiego
III rozbiór Polski 3 stycznia 1795 r.
abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego
521
przyczyny wewnętrzne upadku Rzeczpospolitej
załamanie gospodarcze. i demograficzne przez wojny XVII i XVIII w.
słabość władz centralnych i narastający od połowy XVIII w. prac sejmu
niechęć szlachty do reform
522
przyczyny zewnętrzne upadku Rzeczpospolitej
zaborcza polityka sąsiadów Rzeczpospolitej (Prusy i Rosja)
alienacja polityczna (od XVIII w. Polska nie prowadziła polityki zagranicznej)
