Hormón Flashcards
Stýrikerfi líkamans
Taugastjórnun
Homónastýrikerfi
Local stjórnun
Annað helsta stýrikerfi líkamans
Hormónakerfið (hormón og innkirtlar)
Hormón og innkirtlar samanstanda af
kirtlum og líffærum sem seyta hormónum
Hormón
kemísk efni sem seytuð af frumum út í utanfrumuvökva og berast með blóði (bundin/óbundin) til markfruma
Autocrine
efni sem hafa áhrif á sömu frumur og seyta þeim
Paracrine
efni sem hafa áhrif svæðisbundið, hafa áhrif á nærliggjandi frumur
Teljast Autocrine og Paracrine sem hormón?
Nei - hormón ferðast langar leiðir til að hafa áhrif á markfrumur/liffæri.
Hormón - hafa áhrif
- Stjórnun efnaskipta annarra fruma
- Virkni þeirra getur gert vart við sig eftir nokkrar mínútur til klst
- Hafa langvarandi áhrif
Útkirtlar
losa afurð sína á yfirborð líkamans (t.d. sviti) eða inn í annað líffæri (meltingarkerfið) gegnum sérstök göng
Innkirtlar
seyta hormónum beint inn í blóðrásina
hafa ekki göng
Einn Innkirtill getur í sumum tilfellum losað fleiri en eitt hormón - Bris
Glúkagon og Insúlín
Hormón losuð frá ákveðnum innkirtli getur verið losað frá öðrum frumum - kallast
taugaboðefni
Taugaboðefni - Hormón losuð frá ákveðnum innkirtli getur verið losað frá öðrum frumum: Dæmi
Somatostatin
Efnaflokkar hormóna
- Amine
- Peptíð
- Stera
Amine hormón
Thyroid hormón - T4 og T3
Catecholamine
Thyroid hormón T4 og T3
Innihalda joð (I)
Catecholamine
seytt frá nýrnahettumergi Adrenalín, og undirstúku, Noradrenalín og Dópamín
Peptíð hormón
Langflest hormón tilheyra þessum flokki
Stera hormón
Fituefni myndaðir af kólesteról í nýrnahettuberki, kynkirtlum og legköku á meðgöngu
Nýrnahetturbörkur framleiðir: Aldosterone, Cortisol, DHEA og androstenedione
Eggjastokkar framleiða estradiol og progesterone og eistun testosterone
Nýrnahetturbörkur framleiðir
Aldosterone
Cortisol
DHEA
Androstenedione
Eggjastokkar framleiða
estradiol og progesterone
Stera hormón - Nýrnahettubörkur myndar
- Aldosterone (mineralocorticoid)
- Cortisol (glucocorticoid)
- Corticosterone (glucocorticoid)
- Dehydrepiandrosterone og androstenedione
Aldosterone
meðhöndlun nýrna á Na+. K+, H+
Cortisol
glúkósaaefnaskipti og streituviðbrögð
Corticosterone
glúkósaefnaskipti
Dehydroepiandrosterone og androstenedione
eru androgen
Androgen
kynhormon
Nýrnahettumergurinn framleiðir
adrenalín
Nýrnahettubörkur hefur 3 lög
- Zona glomerulosa
- Zona fasciculata
- Zona reticularis
Zona glomerulosa - mineralocorticoids
aldosterone
Zona fasciculata - glucocortocoids
cortisol
Zona reticualris - gonadocortocoids
kynhormón
Flutningur hormóna í blóði
- Peptíð og katekólamín
- Steranir + thyroid hormón
- Frítt hormón + pl. prót. horm-prot. complex
Peptíð og katekólamín
vatnsleysnaleg og berast uppleyst
Sterarnir + thyroid hormón
illeysanlegir í plasma - ferðast bundir við plasmaprótein - jafnvægi
Frítt hormón + plasma prótein hormón-prótein complex (eff plasma conc «< total plasma)
Þessi hormón sem eru bundin, oft ákveðin og sérhæfð prótein
Thyroid getur haft áhrif á niðurbrot og útskilnað
Ef með stera og skjaldkirtilshormón sem eru bundið plasma prótein þá tekur það lengri tíma að ferðast og skiljast út og brjóta niður (heldur en þau sem eru vatnsleysanleg
Thyroid getur haft áhrif á
niðurbrot og útskilnað
Ef með stera og skjaldkirtilshormón sem eru bundið plasma prótein
þá tekur það lengri tíma að ferðast og skiljast út og brjóta niður (heldur en þau sem eru vatnsleysanleg
Verkan hormóna - Viðtakar
- Flestir viðtakar fyrir stera og thyroid hormónin eru inn í frumunni alveg inn í kjarna frumunnar
- Viðtakar fyrir peptíð hormón og katekólamíð eru á frumuhimnunni
Flestir viðtakar fyrir stera og thyroid hormónin eru
inn í frumunni alveg inn í kjarna frumunnar
Viðtakar fyrir peptíð hormón og katekólamíð eru
á frumuhimnunni
Hormón geta einnig haft áhrif á viðtaka fyrir sig sjálf svo og fyrir önnur hormón
progesteron -> estrógen viðtökum í legi fækkar -> minnka áhrif estrógens á leg
Thyroid hormón -> fleiri viðtakar fyrir Adrenalini í hjarta (β1) (Ofvirkni í skjaldkirtli => aukið næmi fyrir Adrenalín)
Plasmastyrkur hormóna háður
seytun og hraða niðurbrots og útskilnaðar
Lifur og nýru
sjá um að fjarlægja hormóna úr plasma
Niðurbrot um - Lifur eða nýra?
Lifur
Útskilnaðir um - Lifur eða nýra?
Nýra
Peptíð hormón og katekólamíð eru fjarlægð
hratt úr blóði
Sterar og Thyroid hormón koma hægt vegna
bindingar við plasma prótein
Útskilnaður nýrna
oft í beinu hlutfalli við seytun
Styrkur hormóna í þvagi er oft notaður sem
mælikvarði á losun
(Efnaskipti) Metabolismi hormóna ekki bara inactivering (óvirkjun) heldur einnig
activering (virkjun)
metabolismi hormóna ekki bara inactivering heldur einnig activering:
a) T4 -> T3
b) testósteróne -> dihydrotestósteróne
Einnig:
Hormón1 hefur sín áhrif, síðan klofið í:
brot a -> áhrif
brot b -> önnur áhrif
Allt eru áhrif hormóns 1 (háð)
Sveiflur í þéttni ýmissa hormóna eru/geta verið vegna
- Dægursveiflna
- Púlsatífar framleiðslu
- Mánaðarsveiflna
Sveiflur oft tengt svefni
d. vaxtarhormón
Sveiflur tengt dægursveiflum í taugavirkni sem hefur áhrif á
seytun
Jákvæð afturvirkni (positive feedback) - Tíðahringurinn
estrogen losað frá eggjastokkum - eykur losun GnRH magn - eykur losun LH - eykur losun estrogen frá eggjastokkum þar til egglos verður
Jákvæð afturvirkni (positive feedback) - Hríðir og Fæðing
þrýstingur barns á legháls veldur örvun tauga sem auka losun oxytocin - legið dregst saman - barnið nær leghálsi, meiri þrýstingur - eykur losun oxytocin - ferlið heldur áfram þar til barnið er fætt
Jákvæð afturvirkni (positive feedback) - Melting
fæða kemur í maga - pepsinogen umbreytt í pepsin - fæða melting hefst - meira pepsinogen umbreytt í pepsin þar til fæðan er full melt
Neikvæð afturvirkni (Negative feed-back) - Humoral
magn hormóns eða næringarefnis í plasma sem hormónið stjórnar
Neikvæð afturvirkni (Negative feed-back) - Hormónal
eitt eða fleiri hormón stjórna seytun ákveðins hormóns
Neikvæð afturvirkni (Negative feed-back) - Neuronal
Taugaboð frá ósjálfráða taugakerfinu á innkirtla ákvarða seytun margra hormóna
Humoral feed-back
Minna kalk í blóði => hækkun á parathyroid hormón => hækkun kalks í blóði
Hormóna feed-back
Undirstúka - framhluti heiladinguls - önnur innkirtla líffæri
Neuronal feed-back
Akút streita => Hækkun á SNS virkni (preganglíóniska) sem fer beint að hafa áhrif á nýrnahettumerg => meiri seytun noradrenalin og adrenalíni
(gerist þegar við erum stressuð)
Undirstúka (Hypothalamus) er hluti af taugakerfinu og telst því vera neuroendokrint liffæri
Heiladingull (Pituitary)
Skjaldkirtill (Thyroid)
Nýrnahettur (Adrenal glands)
Heilaköngull (Pineal)
Thymus (T-frumur)
Bris (Pancreas)
Kynkirtlar (Gonads)
Undirstúka - Stjórnar (Reglerar)
- Sympatískum og parasympatískum taugakjörnum í mænukylfu og mænu
- Hormónaseytingu frá undirstúku
Undirstúka - stjórnar starfsemi
Hjarta og æðakerfi
öndun
hitastjórnun
inntöku fæðu og vökva
Undirstúkan
er yfirstjórn og sambandsmiðstöð streitu, það er vegna stjórnunar undirstúku á ósjálfráða taugakerfinu og hormónakerfinu sem einkenni streitu koma fram…
Heiladingull
hangir neðan úr heilanum umlukinn beini
tengist hypothalamus með stilk
Heiladingull skiptist í 2
- Framhluta
- Afturhluta
Framhluti heiladinguls
Adenohyophysis (Kirtildingull).
Hann er af ectodermal uppruna og er undir áhrifum örvandi og bælandi hormóna frá undirstúku (áhrifinum er miðlað um portal æðakerfið í heiladingli)
Afturhluti heiladinguls
Neurohypophysis (Taugadingull).
Er af taugavefsuppruna og fær boð sín frá taugaendum sem koma frá undirstúku.
Myndast 6 hormón í framhluta heiladinguls
ACTH
FSH
LH
TSH
Vaxtarhormón (GH)
Prólaktín
ACTH
FSH
LH
TSH
hafa áhrif á önnur innkirtla líffæri
Vaxtarhormón (GH) og Prólaktín
hafa áhrif beint á frumur ýmissa líffæra
TRH
örvar TSH => Skjaldkirtill
CRH
örvar ACTH => Nýrnahettubörkur
GnRH
örvar LH og FSH => Kynkirtlar
GHRH
örvar GH => lifur og aðrir vefir
Dópamín
minnkar Prólaktín => Brjóst og aðrir vefir
Afturhluti heiladinguls er uppbyggður af
taugafrumum
Afturhluti heiladinguls - 2 hormón framleidd sem fara beint úr taugaendum út í blóðrásina
- Arginin-Vasopressin (antidiuretic hormone = ADH)
- Oxytocin
Arginin-Vasopressin (antidiuretic hormone = ADH) og Oxytocin
bæði peptíð sem eru 9 amínósýrur að lengd og er aðeins munur á tveimur amínósýrum á milli þeirra.
Þættir sem örva seytun ADH
Hækkað osmólalitet
Minnkað blóðrúmmál
Stress, ógleði
(Seytun í sjúkdómnum diabetes insipidus)
Áhrif Oxytocins
- Vöðvasamdrætti legs (fæðingu t.d.)
- Örvar mjólkurtæmingu úr brjósti með því að hafa áhrif á vöðvafrumur brjóstganga við brjóstagjöf
Seytun losunarhormóna frá undirstúku er undir áhrifum
tauga og hormóna sem stjórna framleiðslu þeirra
Í hverju þriggja hormóna kerfi getur
a. Þriðja hormónið haft neikvæða afturvirkni á annaðhvort seytun undirstúku / heiladinguls.
Löng keðja
b. Framhluta heiladingulshormónið getur haft neikvæða afturvirkni á seytun síns losunarhormíns frá undirstúku.
Stutt keðja
c. Hormín sem eru utan þriggja hormónakerfisins geta líka haft áhrif á losun undirstúku og heiladinguls hormóna í kerfinu
T4
forhormón og seytir skjaldkirtillinn aðallega T4
T3
virka from hormónsins, en það myndast við að frumur breyta T4 í T3, en seyting T3 í blóð er frá lifur og nýrum
Seyting T3 í blóð er frá
lifur og nýrum
T3 myndast við að
frumur breyta T4 í T3
Thyroid stimulating hormone (TSH) frá framhlua heiladinguls stjórnar seytun
skjaldkirtilshormóna
TSH seytun er örvuð af
thyrotrophin releasing hormone (TRH) frá undirstúku
Þegar T4 og T3 eykst þá
hefur það neikvæða afturvirkni á framhluta heiladinguls og undirstúku, svo að minni seytun verður á TRH og TSH.
Þegar T4 og T3 eykst þá hefur það neikvæða afturvirkni á framhluta heiladinguls og undirstúku, svo að minni seytun verður á
TRH og TSH
TSH seytun er hindruð af
- somatostatini
- hækkandi styrk glucocorticoíða
- hækkandi styrk kynhormóna (estrogen og prógesterón)
- mjög mikið hækkuðum joðstyrki í blóði
Vanvirkur skjaldkirtill
-Máttleysi og þreyta
-Kuldaóþol
-Þyngdaraukning
-Þurr og gróf húð og hár
-Hás rödd
-Hæg slökun á vöðvum og reflexum
-Hægðaregða, depurð
Ofvirkur skjaldkirtill
-Þyndartap þrátt fyrir ríkulega fæðuneyslu
-Sviti og hitaóþol
-Þreyta
-Hraður hjartsláttur, palpitationir og atrial fibrillation
-Óróleiki og tremor
-Vöðvaslappleiki
-Angina og hjartabilun
-Niðurgangur
-Oligomenorrhea og minnkuð frjósemi
-Skjaldkirtilsstækku
