Blóðrásarkerfið Flashcards
Blóðrásarferlið
Hjarta -> Slagæðar -> Slagæðingar -> Háræðar -> Bláæðlingar -> Bláæðar -> Efri hjarta
Hlutverk blóðrásar
stjórna varmaflutningi
koltvísýringur og úrgangsefni flutt burt
boðflutningur (hormón)
Æðakerfið - Hliðtengt
blóð flæðir inn í hvert líffæri á sama tíma
(meltingarkerfið fær 21% blóð)
Blóðflæði til lungana er jafn mikið
á hverri tímaeiningu rennur ca jafnmikið blóð um lungun og rennur um öll hin líffærin samanlagt
Munurinn á krafti blóðs, hægri og vinstri helmings líkamans
Minni kraftur frá hægri helmingnum
ostyttri leið = > þarf minni kraft og mótstaða og viðnám er minni í hægri helmingi
Viðhald á blóði - Nýrun, meltingarvegurinn og húðin
þurfa ekki svona mikið blóðflæði til að lifa af, má minnka = má minnka t.d. í flight og fight
hjálpa við að viðhalda efnasamsetningu blóðs og að halda því passlega heitu
fá „umframblóðflæði”
Þrýstingsmunur skiptir máli en ekki
þrýstingurinn sjálfur
Megin stjórnun blóðflæðis
slagæðlingar geta breytt vídd
Hvað tengt blóðflæðinu hefur mest áhrif?
Vídd
Slagæðar - Hlutverk
Fyrsti hluti af flutningi frá hjarta
Geyma þrýsting
Slagæðar - Bandvefur inniheldur
elastín (teygjanleiki) og kollagen (styrkur)
Geyma þrýsting
Slagæðar
Blóðþrýstingur (þrýstingur í slagæðum)
· Meðtaltal þrýstingurinn er ekki bara hreint meðaltal af sys og dia (120/80) = 93 = toppurinn er ekki jafn og botninn - erum lengur nær neðri mörkum en efri -> neðri mörk 2falt meira vægi
Slagæðar geyma þrýsting
· Sleglar hjartans dragast saman og pumpa út blóð = þenjast slagæðarnar út (elastínið gerir þær teygjanlegar).
· Hjartað slakar á = skreppa æðarnar saman og ýta þar með á eftir blóðinu.
· = alltaf flæðir blóð í slagæðlingana (arterioles) og inn í háræðakerfið
· Stórar slagæða (t.d. ósæðin) : fær gusu af þrýstingi (blóði) frá vinstri slegli og tútnar út, svo slakar slegillinn á (fer í 0) - og þá slaknar líka á þrýstingi í ósæðinni en tæmist ekki neðar en 80 mm Hg
Púlsþrýstingur
munur á neðri og hærri mörk
Megin mótstaðan í kerfinu
Slagæðlingar
Hlutverk Slagæðlinga
- Megin mótstaðan í kerfinu
- Stýring á Blóðþrýstingi og blóðflæði
Í slagæðlingum er lítið af elastíni
meira af sléttum vöðva - ítaugaður af sympatískum taugafrumum
Hvernig stýra slagæðlingar mótstöðu/flæði ?
- Víkkun => Meira flæði
- Þrenging => Minna flæði
Radiusinn er aðalmálið
Grunntónn (tone) í slagæðlingum: (grunnspenna)
ekki alveg slakir í hvíld
þeirra 0 ástand er samdráttur
Alltaf smá spenna - dregst saman sjálfur og sympatíska kerfið (noradrenalín)
Getur breytt í báðar áttir, - slökun (auka blóðflæði) og samdráttur (minna blóðflæði)
Hvað stýrir vídd slagæðlinga?
- Innri stýring
- Ytri stýring
Innri stýring slagæðlinga
dreifing blóðflæðis
Ytri stýring slagæðlinga
stjórn blóðþrýstings
Slagæðlingar - Innri stýring: Stýring hvað fer mikið í hvaða líffæri
(Slagæðar geta stýrt mótstöðunni) - geta stýrt hversu mikið blóðflæði
Ef vöðvi vinnur mikið - slagæðlingar víkka æðar = meira blóðflæði
Innri stýring - Þrenging á slagæðlingi vegna
- Myogenic stjórn
- O2
-CO2
- Endothelin
- Kuldi
Innri stýring - Víkkun á slagæðlinga vegna
- Myogenic stjórn
- O2
- CO2
- NO
- Histamín
- Hiti
Innri stýring á vídd slagæðlinga: Breyting á efnaumhverfi
- Aukin virkni vefs/aukin efnaskipti => víkkun slagæðlinga
- O2 - LÆKKAR (við meiri efnaskipti minnkar O2)
- CO2 - HÆKKAR
- Sýra (HCO3 og mjólkursýra) - HÆKKAR (vegna loftfirrða efnaskipta)
- K+ utan frumu - HÆKKAR (því Na/K ATPasi pumpar K aftur inn þegar er mikið að gera)
- Osmólar styrkur - Hækkar
- Adenósínlosun - HÆKKA (sérstaklega mikilvægt í hjarta og víkkar kransæðar hjartans þegar vinnuálag hjartans eykst)
Innri stjórn slagæðlinga - Æðaþekja
- Milliliður
- NO (víkkar)
- Endothelin (þrengir)
- VEGF -> ýtir undir nýmyndun æða
Slagæðlingar - Milliliður
breytingar á styrk efna => Æðaþekja losar efni => Áhrif á sléttar vöðvafrumur í æð
Histamín: hluti af innri stjórn slagæðlinga
Losun: áverkar, ofnæmisviðbragð, úr sérstökum frumum í bandvef/sumum hvítum blóðkornum
Verkun - víkkar slagæðlinga (roði)
Myogenic stjórnun : innri stjórnun - vídd slagæðlinga : Breyting á þrýstingi
Ef meiri BÞ inn í eh slagæðlingi (þá vill hann strekkjast í sundur) => Meiri strekkt á slagæðlingi => Slagæðlingur streitist á móti
-> ef strekkt á slagæðlingi = þá strekkja þeir á móti
ef þrýstingur eykst þá aukum við viðnámið aftur
Ef þrýstingur hækkar þá veldur það hækkun á flæði = slagæðlingar streitast á móti og minnka blóðflæðið, staðbundið
Sjálfvirk stjórnun („autoregulation”)
· Blóðflæði haldið passlegu - samspil myogenic og metabolic (efna) stjórnunar
· Mjög gott í heila (er engin ytri stjórnun í heila)
Skerspenna (shear stress)
blóðið nuddist í vegginn í æðinni - losnar NO sem víkkar æðina
Staðbundinn hiti/kuldi : partur af innri stjórnun
· Hiti víkkar slagæðlingar
· Kuldi þrengir
Ytri stjórnun á vídd slagæðlinga: um allan líkamann (staðin fyrir staðbundið)
- Taugar -> sympatíska kerfið mikilvægast
- Hormón
- Víðtæk áhrif -> áhrif á slagæðlinga víða í líkamanum á sama tíma
- Stjórnun á blóðþrýstingi
- Ytri stjórn hefur áhrif á slagæðlinga víðar í einu (mörgum líffærum) og breytir þannig BÞ meira í kerfinu í heild.
- BÞ í slagæðum (frá hjarta) ræðst af stórum hluta af mótstöðunni í æðakerfinu og sú mótstaða stjórnast að stórum hluta af ytri stjórnuns
TPR = heildarviðnám í æðakerfinu - Stýrt með
ytri stjórnun á vídd slagæðlinga , sú stýring stýrir MAP
MAP = CO*TPR
Meðaltalsslagæðaþrýstingur = Útflæði hjartans * Heildarviðnám í æðakerfinu
Af hverju að búa til mótstöðu og þrýsting ?
Getum skúrfað frá ef þrýstingur í slagæðakerfinu eftir þörfum
Grunntónn í slagæðlingum
· Samdráttur vegna sympatískra áhrifa (ekki í heila)
· Myndar mótstöðu
· Myndar þrýstingsmun yfir kerfið í heild
Ytri stjórn á vídd slagæðlinga
- Taugakerfið og hormón
- Noradrenalín frá sympatískum taugafrumum
- Noradrenalín og adrenalín frá nýrnahettum
- Vasopressín og angíótensín 2
Noradrenalín frá sympatískum taugafrumum
Alpha-1 adrenergir viðtakar á slagæðlingum - ef noradrenalín tengist alpha 1 =verður samdráttur
Noradrenalín og adrenalín frá nýrnahettum
- Noradrenalín + alpha 1 = samdráttur (þrengir)
- Adrenalín + beta 2 = víkkun
Alpha-1
meltingarfærum eða fleirum stöðum
Beta 2
í vöðvum (og í berkjum)
Vasopressín og angíótensín 2
hormón - þrengja æðar (meira til lang tíma):
- Hormón
- Vökva og saltbúskapur (nýru)
- Æðasamdráttur (t.d. við blæðingu)
Slagæðlingar í heila ekki með alpha 1 viðtaka
· Noradrenalín frá sympatískum taugum dregur slagæðlinga ekki saman - ekki ytri stjórnun
· Fellur þá ekki bþ til heilans og blóðflæðið með? = Nei
Stærsti hluti flutnings milli blóðs og vefs
Háræðar
Háræðar eru sérhæfðar
til að auðvelda flutning efna úr blóði yfir í vef (og öfugt). - Háræðakerfið er miklu afkastameira heldur en hinar æðagerðinar með flutning.
Af hverju virkar háræðakerfið svona vel ?
- Efni flutt með að mestu leyti með sveimi/dreifing
- Sveimalengdin er lítið
- Mjög mikið yfirborðsflatarmál
- Blóð flæðir hægt - mikill tími
Hvers vegna flæðir blóð hægt um háræðar ?
Þverskurðarflatarmálið er gríðarlegt
Viðnámið er mest í
Slagæðlingum
Mismunandi gegndræpi háræða
- Þétttengsli (tight junctions) í háræðum heila
- „Venjulegt” gegndræpi
- Gluggar á æðaþekjufrumum
- Ósamfelldar háræðar
Blóðflæði stýrt um
háræðar
Tvenns konar stjórnun á staðbundnu blóðflæði
- vídd slagæðlinga
- Hlutfall opinna/lokaðra háræða
Efni úr blóði -> í millifrumuvökva (fara ekki beint inn í frumuna) -> inn í frumur
Oftast auðvelt fyrir efni að komast úr blóði og yfir í millifrumuvökvann. - Oftast passívur flutningur (sveim)
Hvað vantar í millifrumuvökvann sem er í blóðvökvanum? - Plasma prótein
Þegar förum inn í frumurnar þá getur verið meiri stjórnun á því - Annaðhvort passívur eða aktívur flutningur (sveim) - Meiri stjornun frá millifrumuvökva og inn í frumurnar
Sveim
- Glúkósi inn í blóðvökvanum - sveimar út úr blóðvökvi inn í frumuna - meiri glúkósi fyrir utan
- Mikið súrefni í blóðvökvanum - sveimur inn í frumuna
- Öfugt með CO2 - verið að búa til CO2 í vefnum - sveimar í gegnum millifrumuvökvann og inn í blóðvökva/plasma
Hlutverk vökvaflæðis yfir háræðaveggi
Ef blóðþrýstingurinn fellur sem fer inn = vökva og osmótískur fellur = millifrumuvökvinn er að fara í blóðið
Ef Blóðþrýstingur vex = Blóðvökvi fer í millifrumuvökva. síast blóðið, meira í millifrumuvökva
Blóðvökvi <-> Millifrumuvökva
Vökvaflæði sér um lítinn hluta af flutningi uppleystra efna - mestallt flutt með sveimi
Sogæðar
- Skila vökva í blóðið
- Varnir gegn sjúkdómum
- Flutningur fitu frá meltingarvegi
- Skila prótínum aftur í blóðið
Hlutverk bláæða
- Blóð til baka til hjarta
- Geyma blóð
Bláæðar
Víðar æðar, mikið rúmmál, teygjast án þess að streitast mikið á móti (ólíkt slagæðum)
64% blóð í bláæðum
Hvað hefur áhrif á bláæðaflæði til hjarta?
- Sympatísk örvun sléttra vöðvafrumna í bláæðum
- Beinagrindarvöðvar í nágrenni bláæða
- Bláæðarlokur
- Undirþrýstingur vegna öndunarhreyfingar
- Undirþrýstingur í hjarta
Of lágur BÞ
Ekki nóg blóðflæði til heila
Of hágur BÞ
•Of mikil vinna fyrir hjartað
•Hætta á skemmdum á æðakerfi
Stjórnun blóðþrýstings - Bláæðar
- Þrýstingsnemar
- Skammtímastilling
- Langtímastilling
Þrýstingsnemar
nema þrýsting
Skammtímastilling
•Tekur sekúndur að virka
•Stilling á CO og TPR
•Miðlað með áhrifum sjálfvirka taugakerfisins á hjarta og æðakerfi
Langtímastilling
•Tekur mínútur og upp í daga að virka
•Blóðrúmmál stillt (áhrif á CO)
•Salt og vatnsbúskapur
•Þorsti og þvaglát
Viðbragðsbogi fyrir blóðþrýstingsstjórnun (baroreceptor reflex)
- Þrýstingsnemi nemur breytingu á þrýstingi (baroreceptor reflex)
- Boð til heilastofns (medulla)
- Úrvinnsla og boð send út með sjálfvirka taugakerfinu
- Hlutfall sympatískra/parasympatískra örvunar breytist
Unnið á móti upphaflegu blóðþrýstingsbreytingunni
Ef það er hækkaður BÞ , hvað viljum við gera ?
senda meira af parasympatísk boð, myndi minnka hjartsláttartíðnina, útflæði minnkar og minnkar slagrúmmálið, ytri stjórn = víkkun á æðum
Viðbragð við lækkuðum bþ
sympatísk auka, draga saman æðar, eykur allt nema lækka parasympatíksa kerfið
Parasympatísk áhrif á bþ
hefur áhrif á hjartað eða hjartsláttartíðnina , það er SA hnúturinn, hefur áhrif á gáttirnar. Lækkar hjartslátt (heart rate), sem lækkar cardiac output sem lækkar bþ
Aðrir viðbragðsbogar / ferli sem hafa áhrif á blóðþrýsting
•Rúmmálsnemar og osmónemar
•Efnanemar fyrir lágan súrefnisþrýsting / lágt pH
•Ákveðin hegðun / tilfinningar sem stjórnað er af heilaberki og hypothalamus
•Stjórnun undirstúku á slagæðlingum
•Viðbrögð við áreynslu
