Beinagrindarvöðvar Flashcards
1
Q
Beinagrindarvöðvar
A
Viljastýrðir, hreyfa um liðamót
2
Q
Sléttir vöðvar
A
Stjórnað af ósjálfráða taugakerfinu, Hol líffæri, æðar
3
Q
Hjartavöðvi
A
Stjórnað af ósjálfráða taugakerfinu
4
Q
Rákóttir vöðvar
A
Beinagrindarvöðvar og hjartavöðvar
5
Q
Beinagrindarvöðvafruma
A
10-100µm í þvermáli
Tugir cm að lengd (stundum jafnlöng vöðvanum)
Margir kjarnar
Mikið af hvatberum
6
Q
Beinagrindarvöðvar eru stýrðir af
A
sómatíska taugakerfinu (viljastýrða)
7
Q
Margar frumur saman í knippi eru umluktar af
A
Bandvef
8
Q
Beinagrindarvöðvafruma er að mestu samsett úr
A
vöðvaþræðlingum
9
Q
Vöðvaþræðlingur
A
Um 1µm þvermál
jafnlangur vöðvafrumunni
skipuleg uppröðun samdráttarpróteina
10
Q
Samdráttarprótein
A
Mýósín
Aktín
Trópómýósín
Trópónín
11
Q
Samdráttarprótein - Þykku þræðir
A
Mýósín
12
Q
Samdráttarprótein - Þunnu þræðir
A
Aktín
Trópónín
Trópómýósín
13
Q
Vöðvar eru samsettur úr ____________ sem eru samsettur úr ____________ sem eru samsettir úr
A
vöðvafrumum/vöðvaþráðum
vöðvaþræðlingum
þykkum (mýósín) og þunnum (aktín o.fl.) þráðum
14
Q
Samdráttareining / Sarcomere
A
Minnsta eining vöðvans sem getur dregist saman
15
Q
Samdráttareining / Sarcomere er á milli
A
tveggja Z-lína
16
Q
Z línur
A
Frumugrindarprótein
Tengja aktín aðlægra samdráttareininga
Tengipunktar fyrir títín
17
Q
Títín
A
Risastórt prótein
18
Q
Hvar er Títín?
A
Frá Z línu til M línu og aftur frá M línu til Z línu
19
Q
Hlutverk títíns
A
Stuðningur við mýósín og eykur teygjanleika vöðva
20
Q
Krossbrýr eru milli
A
aktíns og mýósíns
21
Q
Hver mýósín sameind
A
2 höfuð og halar
22
Q
Mýósín sameind
A
Getur svignað á 2 stöðum
ATPasi
Bindiset fyrir aktín
23
Q
Hvar er bindiset fyrir aktín?
A
Á mýósín sameind
24
Q
Aktín
A
Aðalbyggingarefni þunnu þráðanna
Mörg bindiset fyrir mýósín
25
Trópómýósín
Vefur sig utan um aktín
Lokar bindisetum fyrir mýósín
26
Trópónín
Binst við bæði aktín og trópómýósín
Losnar frá þegar Ca2+ binst
27
Hvenær losnar trópónín?
Þegar Ca2+ binst
28
Ca2+ og vöðvasamdráttur - Slakur vöðvi
Trópómýósín kemur í veg fyrir bingingu mýósíns
29
Ca2+ og vöðvasamdráttur - Vöðvasamdráttur
Ca2+ fæðir inn í umfrymi
Ca2+ binst trópónín, trópónín-trópómýósín losna frá aktín
Krossbrú tengist og mýósín togar í aktín = Samdráttur
30
Við hverju binst Ca2+ við vöðvasamdrátt?
Trópónín
31
Samdráttareiningar styttast
Vöðvasamdráttur verður þannig að mýósín „labbar" eftir aktínþráðunum
Tog mýósíns í aktín styttir samdráttareininguna (Z línurnar færast nær hvor annarri, samdráttareining)
32
Styttast aktín og mýósín við vöðvasamdrátt?
Nei - Bara meiri skörun en ("rennur yfir")
33
Hvernig togar mýósín í aktín?
Mýósín binst við aktín þegar bindisetið er opið (eftir að Ca2+ opnaði með því að bindast trópóníni). Haus á mýósíni sveiflast síðan þannig að tog myndast á aktínið og samdráttareiningin styttist
Í hverjum þykkum þræði eru margar mýósínsameindir og þar með margir mýósínhausar sem tengjast aktíni og toga í þaði. Samanlagt verður niðurstaðan að þykki mýósín þráðurinn togar aktínþræðina frá sitthvorri hliðinni nær hvor öðrum og samdráttareiningin styttist.
34
Hvað er það sem setur samdrátt í gang / stöðvar samdrátt?
Taugaboð og svo aukið Ca2+ í umfrymi => Samdráttur
Taugaboð stöðvuð og Ca2+ hreinsað úr umfrymi => Slökun
35
Tauga-vöðvamót
Hreyfitaugafruma tengist vöðvafrumu í tauga-vöðvamótm.
Endinn greinist á hreyfitaugafrumunni í nokkra hluta og myndar terminal button.
36
Endaplata (motor end plate)
Sá hluti frumuhimnunnar í vöðvafrumunni sem tengist taugafrumunni
37
Hvernig tauga-vöðvamót virka
- Boðspenna berst eftir hreyfitaugafrumunni og út á enda
- Afskautunin veldur því að spennustýrð Ca2+ göng opnast og Ca2+ streymir inn
- Innflæði Ca2+ kemur af stað losun boðefnis Acethylcoline
- Acetýlkólín sveimar yfir tauga-vöðvamótin og sest á viðtaka sína á vöðvafrumunni
- Opnar katjónagöng (plúsjónagöng) og við það streymir Na+ inn undan rafstyrkhalla sínum
- Vöðvafruman afskautast (því innflæði af plúshlöðnu Na+ er mikið en útflæði af K+ er lítið).
- Afskautunin dreifist um frumuhimnuna
- Afskautun í frumuhimnunni við hlið endaplötunnar opnar spennustýrð Na+ göng
- Opnun spennustýrðu Na+ ganganna veldur myndun á boðspennu
- Ensímið acetýlkólínesterasi brýtur acetýlkólín fljótt niður. Það stoppar allt ferlið
38
Af hverju flæðir meira inn af Na+ en flæðir út af K+?
hvíldarspennu vöðvafrumunnar (sem er nálægt -90mV) er K+ nálægt sínu jafnvægi og hefur ekki mikla tilhneigingu til að fara neitt. Na+ hefur hins vegar jafnvægisspennu upp á +60mV og flæðir því hratt inn undan rafstyrkhalla sínum ef plúsjónagöng opnast
39
Taugaboð berast til vöðva
Boðspennur með aðlægri hreyfitaugafrumu -> Acethylcoline losað á vöðvann, Na+ inn (og K+ út) -> Afskautun og boðspennumyndun
40
Dreifing himnuspennubreytingar um vöðvafrumu og losun Ca2+
Boðspenna dreifist um frumuhimnuna
Boðspennan nær niður í T-píplur
Spennubreyting í T-píplum ýtir undir losun Ca2+ úr frumisneti
41
T-píplur (transverse tubules)
samfelldar við frumuhimnu vöðvafrumunnar
teygja sig inn frá frumuhimnunni og að vöðvþræðlingum
Boðspenna ferðast niður þar
42
Sarcoplasmic reticulum
frymisnet vöðvafrumna
43
Hliðarsekkir (lateral sacs)
bregðast við himnuspennubreytingunni í T-píplum með því að losa Ca2+
44
Afskautun T-píplanna veldur Ca2+ losun úr frymisneti
1. Spennunæm prótein í T-píplum virkjast - dihydropyridine viðtakar á T-píplum virkjast þegar pípluhimnan afskautast
2. Ryanodine viðtakar á frymisneti opnast
3. Þegar ryanodine viðtakarnir opnast, streymir Ca2+ úr geymslu í frymisneti og inn í umfrymi vöðvafrumunnar. Þar með hækkar styrkur Ca2+ í umfryminu. Hækkaður Ca2+ styrkur veldur því að trópónín-trópómýósín losnar frá aktíni og vöðvinn dregst saman
45
Hversu mörg ATP er notað fyrir hvert skref sem mýósínhaus tekur eftir aktínþræði
1 ATP
46
Hvað þarf að vera til staðar svo mýósýn komist að?
Ca2+
47
Hvort tekur lengri tíma, Bpðspenna eða Vöðvaknippur?
Vöðvaknippur
48
Boðspenna
Hratt ferðalag rafspennu
49
Vöðvaknippur - Ferli
Losun Ca2+
Samspil vöðvapróteina
Yfirvinna teygja og mynda kraft
Hreinsun Ca2+ úr umfrymi
50
Samsetning beinagrindarvöðva
Margir vöðvaþræðlingar í hverri vöðvafrumu
Margar vöðvafrumur í hverjum vöðva
Bandvefur umlykur knippi vöðvafrumna og myndar sinar
51
Þegar samdráttareiningar (sarcomeres) dragast saman
styttist vöðvinn í heild sini og togar í sinarnar sem festa hann við beinin
52
Geta vöðvar styst og lengst?
Bara styst en ekki lengst - bara togað en ekki ýtt (þá þarf annan vöðva með)
53
Ef vöðvi ætlar að mynda kraft
reyna að styttast
54
Jafnkraftssamdráttur / Isotonic
Krafturinn sami
55
Jafnhraðasamdráttur / Isokinetic
Hraðinn jafn
56
Jafnlengdarsamdráttur / Isometric
Lengd vöðva breytist ekki
57
Sammiðju / Concentric
Vöðvinn styttist
58
Frámiðju / Eccentric
Vöðvinn lengist (en er samt að mynda kraft)
59
Dæmi um jafnlengdarsamdrátt (isometric)
Ef haldið á hlut í lófanum (olnbogi í t.d. 90 gráðum) þarf að beita krafti til að hald þeirri stöðu, jafnvel þótt sé ekki að færa hlutinn úr stað (heldur bara að vinna á móti þyngdarkraftinum).
60
Dæmi um frámiðju samdrátt (eccentric)
Ef leggið frá hlut (varlega) þá er hægt á falli hlutarins. Beitt er krafti þótt leyftt vöðvanum að lengjast á meðan (hann heldur bara aðeins við og hægir á hreyfingunni).
61
Beinagrindarvöðvar sem festast ekki í báða enda við bein
Tunga
Augnvöðvar
Hringvöðvar
62
Mótstaða vs. hraði - Sammiðju samdráttur
Eftir því sem mótstaðan er meiri (þyngri hlut lyft) því hægari getu samdráttur verið
63
Mótstaða vs. hraði - Frámiðju samdráttur
Eftir því sem mótstaðan er meiri, þeim mun hraðar lengist vöðvinn
64
Vinna
Kraftur * Vegalengd
65
Um 25% af orku sem vöðvi notar nýtist til vinnu - afgangurinn verður
varmi
66
Varmi frá vöðvum
Hitar okkur upp
Skjálfti
67
Er vinna í jafnlengdarsamdrætti (isometric)?
Nei, engin hreyfing þá engin vinna, öll orkan sem vöðvinn notar í varma
68
Hvað ræður krafti sem tiltekinn vöðvi myndar?
- Fjöldi vöðvafrumna sem dregst saman
- Krafturinn sem hver vöðvafruma myndar
(getur bæði breyst)
69
Hreyfieining (motor unit)
Hver hreyfitaugafruma stjórnar mörgum vöðvafrumum
70
Fjöldi og stærð virkjaðra hreyfieiningahefur áhrif á
kraft vöðvans
71
Röð virkjunar hreyfieininga
Minni einingar fyrst
Þolnari einingar fyrst
Einingar virkjaðar sitt á hvað - fá hvíld, ekki hægt að hvíla við hámarkskraft
72
Þegar kraftur vöðva er aukinn að þolnu hreyfieiningarnar eru virkjaðar á undan þeim sem eru
minna þolnar
73
Þegar samdráttur er samfelldur í einhvern tíma skiptast hreyfieiningarnar á að vera í samdrætti þannig að hægt sé að hvíla hreyfieiningar á milli - Þetta gildir ekki þegar
krafturinn er minni en hámarkskraftur vöðvans - allar hreyfieiningar í notkun
74
Meiri kraftur framleiddur af hverri vöðvafrumu
Tíðari örvun => Samdráttarkippir leggjast saman => Kraftur vex
75
Hvers vegna leggjast vöðvakippir saman?
- Ca2+ styrkur helst hár eða vex (Meiri tengingar mýósíns við aktín, meiri kraftur)
- Teygjan í vöðvanum er yfirunnin
76
Þegar boðspennur eru sendar títt til vöðvafrumu tekst ekki að hreinsa Ca2+ úr umfrymi vöðvafrumunnar áður en næsta boðspenna kemur (Ca2+ pumpur eru stöðugt að reyna að pumpa Ca2+ úr umfrymi)
Þetta þýðir að Ca2+ styrkur er hár í lengri tíma. Gefur mýósín tækifæri til að toga lengur og meira í aktín og auka kraftinn sem vöðvafruman framleiðir
77
Kraftur í vöðva eykst með því að
Fleiri hreyfieiningar eru virkjaðar
Fleiri og tíðari boðspennur => hver vöðvafruma dregst kröftugra saman
78
Hvenær er er mesti mögulegi krafturinn?
þegar aktín og mýósín skarast "vel"
79
Hvað hefur líka áhrif á kraft?
Lengd vöðvans
80
ATP framleiðsla í vöðvum
- Kreatínfosfat + ADP <-> Kreatín + ATP
- Glýkólýsa (loftfirrt)
- Lofthað orkuvinnsla
81
Kreatínfosfat + ADP <-> Kreatín + ATP
smá forði í vöðvum
hratt og stutt
82
Glýkólýsa (loftfirrt)
niðurbrot glúkósa án súrefnis
mikið ATP á tímaeiningu en lítið per glúkósa
frekar hratt og frakar stutt
83
Loftháð orkuvinnsla
súrefni notað til að oxa glúkósa / fitu
mikið ATP per glúkósa / fitusýru
hægt og lengi
84
Kreatínfosfat
er forði í vöðvum sem dugir mjög skammt, bara fyrstu sekúndurnar af átökum
85
Glýkólýsa getur líka framleitt ATP frekar hratt
virkar innan við 2mín
86
Afleiðing af glýkólýsu
uppsöfnun laktats / mjólkursýru
klárar glúkósa (glýkógen) birgðir í vöðvum hratt því glúkósinn er illa nýttur
Aðeins 2 ATP fást úr hverri glúkósasameind með glýkólýsu á móti 30-32 ATP per glúkósa með loftháðri orkuvinnslu
87
Aðal leiðin til að mynda ATP í vöðva við flestar aðstæður
Loftháða orkuvinnslan
88
Ástæður þreytu
Hafa með vöðva að gera
Hafa með MTK að gera
89
Þreyta og vöðvar
Uppsöfnun fosfats vegna niðurbrots ATP
Leki Ca2+ úr umfrymi
Glýkógen birgðir klárast
90
Þreyta og MTK
•Sálfræðilegt
•Óþægindi
•Vilji.....
91
Aukin súrefnisnotkun eftir áreynslu
- „Lán tekið" og þarf að borga til baka
- Hækkað hitastig við / eftir áreynslu
- Meira adrenalín í blóði við / eftir áreynslu
-- aukin súrefnisnotkun
92
„Lán tekið" og þarf að borga til baka
Kreatín fosfat endurnýjað
Laktat endurunnið
Fyllt á glýkógen (glúkósa) forða
93
3 tegundir beinagrindarvöðva
Hægir oxidatívir (gerð 1)
Hraðir oxidatívir (gerð 2a)
Hraðir glýkólýtískir (gerð 2x)
94
Hraðir vöðvar
meira af mýósín ATPasa => hraður samdráttur
95
Oxidatívir
geta framleitt meira ATP súrefnisháð => betri nýting á orkubirgðum og meira þol
96
Hægir oxidatívir
mikið þol en kannski ekki mikinn kraft, notar meira súrefni
97
Hraðir glýkólýtískir
nota meira glýkólýsu heldur en súrefni
98
Hraðir oxidatívir
hraðir og góðir að nýta orku
99
Viðbrögð vöðva við álagi
aðlögun
100
Meiri hæfileiki til að nota súrefni
með þolþjálfun
fjölgun hvatbera og háræða
101
Stærri og sterkari
eftir styrktarþjálfun
meira mýósín og aktín og þykknun vöðvafrumna
102
Týpa 2a getur breyst í
2x (og öfugt)
103
Áhrif testósteróns
ýtir undir framleiðslu mýósíns og aktíns
