Hoorcollege 12 - MS en Parkinson Flashcards
Multipele sclerose
Ziekte van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggengraat). Symptomen kunnen dooor heel het lichaam te voelen zijn. Het is een chronische auto immuun ziekte.
Myelineschede is beschadigd.
Myelineschede
Zit rond de zenuwen, dit raakt bij MS beschadigd, wordt laesies en plaques genoemd. Zorgt ervoor dat de prikkeloverdracht niet meer goed geleid wordt, het wordt moeilijk voor mensen om te kunnen bewegen.
Verklaring MS 2022
Veroorzaakt door een infectie met het Epstein-Barr virus (EBV). Begin symptomen begint ongeveer 10 jaar na een EBV infectie.
Genetica speelt nog steeds een rol, maar virus zorgt voor verhoging risico.
Waarom meer MS in gematigd klimaat en goede gezondheidszorg?
- Sommige virussen overleven beter in bepaalde klimaten
- Door betere gezondheidszorg meer diagnoses gesteld
Prevalentie MS
- 25-45 jaar
- 1 op 500 volwassenen
- 1 op 4000 kinderen
- 73% is vrouw
Centrale symptomen MS
- Vermoeidheid
- Cognitieve beperking
- Depressie
- Stemmingswisselingen
Visuele problemen MS
Problemen met zicht, doordat de oogzenuw is aangetast
Keel problemen met MS
- Moeite met slikken
- Moeite met praten
Musculoskeletale problemen met MS
- Krachtverlies
- Spasmen
- Ataxie (verstoring coördinatie)
Sensatie problemen met MS
- Pijn
- Numbness in lichaam
- Tintelingen
Darm problemen met MS
- Incontinentie
- Diarree of constipatie
Goedaardig beloop MS
- 10-15%
- Symptomen zijn redelijk mild, weinig ziekte activiteit
- Het kan zich wel ontwikkelen tot een ernstiger beloop
Relapsing-remitting beloop
- 65-70%
- Goede periodes wisselen zich af met slechte periodes. Van te voren heel moeilijk te voorspellen wanneer welke periodes komen.
Secundair progressief beloop
- Eerst sprake van een andere vorm
- Nu progressief beloop van de ziekte, het wordt alleen maar erger
Primair progressief beloop
- 10-15%
- Vanaf het begin van de diagnose al verslechtering van de symptomen
Relapsing-progressief beloop
Continu achteruitgang, soms een periode dat het heel hard achteruitgaat en soms gaat het weer stabieler achteruit.
Kwaadaardig beloop
- Zeldzaam
- Snelle achteruitgang
- Kan leiden tot overlijden
Behandelingen MS zijn gericht op:
- Ms beïnvloeden (geneesmiddelen)
- Onder controle houden van de symptomen
Stamceltransplantatie
Stamcellen van de patiënt worden geoogst en vervangen met nieuwe donor stamcellen.
Nieuwe aanvallen voorkomen en achteruigang vertragen maar schade die er al is kan niet ongedaan worden gemaakt.
Cognitieve problemen bij MS
- Vasthouden informatie
- Hebben van herinneringen
- Verwerkingssnelheid
- Aandacht
- Woordvindproblemen
- Visuele problemen
- Redeneren en problemen oplossen
Hoe kan je MS patiënten laten blijven werken:
- Aanpssing werkomgeving of functieomschrijving
- Minder werken
- Minder uitdagend werk
Waarom komt depressie vaak voor bij MS? - Psychologische effecten
- Functieverlies is onvoorspelbaar
- Variabiliteit in ziekte
- Invloed op dagelijks leven
- Potentieel verlies van onafhankelijkheid
- Weinig therapeutische opties
- Verlies van sociale steun
- Onzekere toekomst
Waarom komt depressie vaak voor bij MS? - Biologische effecten
- Depressie gerelateerd aan MS ziekteprocessen
- Depressie gerelateerd aan specifiek gelokaliseerde hersenletsels
Waarom komt depressie vaak voor bij MS? - Andere effecten
MS vaak behandeld met steroïden, dit kan stemming beïnvloeden
Waarom depressie vaak moeilijk vast te stellen bij MS?
Er is veel overlap in symptomen. Als je een standaard vragenlijst zou gebruiken kan het zijn dat iemand die niet depressief is heel hoog scoort. Wel belangrijk om de diagnose te kunnen stellen want behandeling is anders.
Pseudobulbar affect
Vlagen van oncontroleerbaar lachen of huilen, of beiden in reactie op niet-specifieke stimuli, in afwezigheid van een bijpassende gemoedtoestand.
Behandeling Pseudobulbar affect
- Antidepressiva
- Fluvoxamine
MS en euforie
Stemming van de patiënt is constant vrolijk, waardoor patiënt zich niet bewust is of bekommert zich niet om de MS. Komt door letsels in hersenen.
Patiënt kan hierdoor over grenzen gaan of niet therapietrouw.
Geen behandeling, meestal willen ze dat ook niet.
MS en angststoornissen
21.9% van MS patiënten heeft last van angst. Komt vaak in combinatie voor met depressie en gaat gepaard met zelfmoordgedachten, lichamelijke klachten, sociaal disfunctioneren en overmatig alcohol gebruik.
Oorzaken Angststoornissen bij MS patiënten
- Onzekerheid over ziekte
- Bijwerkingen medicatie: medicatie geeft symptomen die lijken op angst
- Zelf injectie van medicatie veroorzaakt angst en non-adherentie
MS en Stress en Ziekte activiteit
Risico op MS wordt tot 30% verhoogd door stressvolle gebeurtenissen, vrouwen meer getroffen dan mannen. Aard van verband nog onduidelijk.
MS en Angst om controle te verliezen
Patiënten vrezen de controle te verliezen, omdat het verloop van de ziekte onvoorspelbaar is.
Twee opties voor MS en angst voor afhankelijkheid:
- Patiënten zetten zichzelf onder druk om bepaalde taken toch te doen. Vermoeidheid wordt dan groot probleem
- Verhoogde spanning in het gezin, patiënt boos op degene die proberen te helpen
Wat te doen als psycholoog bij patiënt die angst heeft voor afhankelijkheid
In gesprek met de patiënt en familieleden en discussiëren over de taken die nog wel haalbaar zijn.
Risico’s als MS patiënt z’n zelfbeeld niet aanpast:
- Patiënt gaat zichzelf zien als ‘ziek;. Kan andere zelfbeelden overstemmen. Patiënt richt zich te veel op MS.
- Patiënt blijft doen wat hij/zij voorheen kon, kans op burn-out bestaat
Ideale situatie zelfbeeld MS patiënt
Accepteren dat je MS hebt, en de nodige veranderingen aanbrengen maar wel je dingen blijven doen.
MS en angst voor verlating en isolatie
- Bang dat je partner je zal verlaten, omdat het te belastend is
- Angst om vrienden/collega’s te verliezen omdat je andere activiteiten doet.
- Tertrekken vanwege depressie door MS, sociale wereld nog kleiner
Stigma rondom MS-patiënten
Veel aandoeningen die onzichtbaar zijn kunnen leiden tot stigmatisering. Vaak om hulp vragen omdat aandoening niet te zien is. Klachten kunnen sterk wisselen dus kan ongeloofwaardig overkomen.
Rol als psycholoog bij stigma
Bespreekbaar maken met patiënt, leer de patiënt praten over, omgaan met en het begrijpen van stigma’s en onderzoek wat echt is en wat ‘in het hoofd’ van de patiënt zit.
Psychologische interventie en MS
CBT en antidepressiva
Revalidatie MS
Sterk bewijs fysiotherapie voor betere activiteit en participatie en vermindering vermoeidheid
Ziekte van Parkinson
Veroorzaakt door aantasting van neuronen in de substantia nigra die dopamine produceren. Gebrek aan dopamine leidt tot abnormale zenuwwerking, waardoor het vermogen om lichaamsbewegingen te controleren afneemt.
Oorzaak Parkinson
Weinig over bekend, waarschijnlijk genetische factoren en omgevingsfactoren een rol.
4 hoofdsymptomen Parkinson
- Bradykinesie
- Tremor
- Stijfheid
- Posturale instabiliteit
Bradykinesie
Symptoom Parkinson, bewegingenzijn moeilijker, meer nadenken over de bewegingen die je maakt; trager in bewegingen.
Tremor
Symptoom Parkinson, trillingen. Trillende handen en voeten, vooral tijdens rust.
Stijfheid
Symptoom Parkinson, bewegingen zijn moeilijker, minder soepel.
Posturale instabiliteit
Symptoom Parkinson, voorover zitten, meer moeite om hoofd rechtop te houden, andere houding.
Klachten/bijwerkingen die ook kunnen ontstaan bij Parkinson
- Slaapstoornissen
- Paranoïde wanen en hallucinaties
- Dementie/cognitieve problemen
Behandeling Parkinson
Progressieve ziekte dus de behandeling is gericht op behandeling van symptomen, met bijvoorbeeld fysiotherapie
Medicatie Parkinson
Medicatie kan dopamineniveaus weer aanvullen. Werkt wel maar 3-5 jaar.
Bijwerkingen medicatie van Parkinson
On en off periods
Deep brain stimulation
Incisies in het brein gemaakt, waardoor de tremor stopt
Oorzaken depressie bij Parkinson
- Doordat het een progressieve, chronische ziekte
- Door biochemische verstoringen van stoffen in het brein
Parkinson en Dementie, symptomen van dementie:
29% van Parkinson patiënten ervaart dementie.
- Trage informatieverwerking
- Minder initiatief om activiteiten te ondernemen
- Problemen met uitvoerend functioneren (planning)
- Geheugenproblemen
- Visuospatiale problemen
- Depressie
Parkinson en Cognitieve problemen
65% van Parkinson patiënten ervaart lichte cognitieve problemen. Komt door verslechtering van de hersenen.
Overlappende kwesties MS en Parkinson
- Motorische porblemen
- Coping
- Neurologische problemen
- Last voor de verzorger
Probleemoplossende coping
Pogingen om iets constructiefs te doen aan stressvolle omstandigheden die een indicidu schaden, bedragen of uitdagen.
Emotiegerichte coping
Inspanningen om emoties die worden ervaren als gevolg van een stressvolle gebeurtenis te reguleren
Interventie van MS en Parkinson die depressie hebben
Cognitieve gedragsbenaderingen om mensen te helpen zich aan te passen en om te gaan met het hebben van MS
Belangrijkste interventiebehoeften van stellen die omgaan met Parkinson
- Ontwikkelen van effectieve strategieën om gezond te blijven en plannen te maken voor de toekomst
- Verbetering van de communicatie tussen echtgenoten en met de normale en informele ondersteunende netwerken
- Aannemen van gezamenlijjke strategieën om probleemoplossing en rolaanpassing te vergemakkelijken
Counseling bij cognitieve stoornissen
- Patiënt leren waar ze goed in zijn, zwakke punten compenseren met sterke punten
- Organisatie van dagelijks leven verbeteren
- Verminderen van afleiding in de omgeving
Overbelasting van de mantelzorger
Komt voor wanneer de verantwoordelijkheden van de mantelzorger boven de middelen van de mantelzorger gaan.
Assesment last van de mantelzorger
- Medisch dossier (hoe meer ernstige problemen, hoe hoger de last)
- Klinisch interview
- Vragenlijsten (caregiver burden scale)
