Hoofdstuk 8b: Executieve functies Flashcards
Wat zijn executieve functies?
Verzamelnaam voor cognitieve processen die doelgericht complex menselijk handelen mogelijk maken
Welke kernen van executieve functies zijn er?
-Werkgeheugen: plaats voor updaten en verwerken van mentale representaties van werkelijkheid
-Inhibitie: vermogen om dominant, voor de hand liggend gedrag/gedachte/emotie onder controle te houden/inhiberen
-Cognitieve flexibiliteit: vermogen te wisselen tussen verschillende mentale sets/perspectieven
Welke specifieke executieve functies zijn er?
-Cognitieve inhibitie
-Gefocuste aandacht
-Gedragsinhibitie
-Werkgeheugen
-Cognitieve flexibiliteit
-Hot executive functions
-Cool executive functions
-Hogere-orde executieve functies
Wat is cognitieve inhibitie?
-Inhibitie op niveau van gedachten en herinneringen (interferentiecontrole)
-Gemeten dmv Stroop Task
Wat is gefocuste aandacht als executieve functie?
-Inhibitie op niveau van perceptie (interferentiecontrole)
-Gemeten dmv Flanker Task
Wat is gedragsinhibitie?
-Inhibitie op niveau van gedrag
-Gemeten dmv Go/No Go Task
Wat is werkgeheugen?
-Vermogen info tijdelijk vast te houden en verwerken
-Centrale verwerker, fonologische loop en visuospatieel werkblad (~Multi-componententheorie Baddeley)
-Gemeten dmv Cijferreeksen-achterwaarts (verbaal) en Corsi Task (visuo-spatieel)
Wat is cognitieve flexibiliteit?
-Vermogen verschillende perspectieven te hanteren
-Verschillen tussen afwisselingstrails en herhalingstrails: switch costs: indicator van cognitieve flexibiliteit
-Gemeten dmv Wisconsin Card Sorting Test
Wat zijn hot executive functions?
-Affectief-motivationele aspecten van executieve functies
-Top-down controleprocessen aangewend wanneer in motivationeel of emotioneel belangrijke situaties moet handelen
-Gemeten dmv Iowa Gambling Task en Delay-of-Gratification Task
Wat zijn cool executive functions?
Puur rationele, cognitieve aspecten van executieve functies
Wat zijn hogere-orde executieve functies?
-Complexere functies obv centrale executieve functies om bepaald doel te bereiken
-Voorbeelden: plannen, organiseren, redeneren, problemen oplossen
-Verschillen tussen afwisselingstrails en herhalingstrails: switch-costs: indicator van cognitieve flexibiliteit
-Gemeten dmv intelligentietesten en specifieke executieve functies testbatterijen (bv BADS)
Hoe ziet een volledig overzicht van executieve functies eruit?
(afbeelding)
Wat zijn kenmerken van de ontwikkeling van executieve functies?
-Ontwikkeling executieve functies volgt ritme van ontwikkeling hersenen
-Op jonge leeftijd ontwikkelen executieve functies niet los van elkaar: unitair concept
-Pas na enkele jaren toenemende specialisatie
-Volwassen niveau van executieve functies
Op welke manier volgt de ontwikkeling van executieve functies het ritme van de ontwikkeling van de hersenen?
-Prefrontale cortex belangrijkste neurologische correlaat van cognitieve executieve functies
-Ontwikkeling affectief-motivationele executieve functies loopt achter op ontwikkeling van cognitieve executieve functies
-Dual systems model
Op welke manier is de prefrontale cortex het belangrijkste neurologisch correlaat van cognitieve executieve functies?
-Connectie tussen neuronen neemt spectaculair toe tussen 2-4j: toename kwaliteit inhibitie, werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit
-Neurale densiteit tot 7j, daarna afname
-Verbetering cognitieve executieve functies door tot adolescentie en blijft gepaard gaan met functionele veranderingen in prefrontale cortex
Op welke manier loopt de ontwikkeling van affectief-motivationele executieve functies achter op die van cognitieve executieve functies?
-Volstrekt zich vooral in adolescentie
-Neurologisch correlaat: subcorticale gebieden
Wat is het dual systems model?
-Taak prefrontale cortex is onderdrukken van affectief-motivationeel gedrag
-Tijdens adolescentie prefrontale cortex nog niet volgroeid: affectief-motivationeel gedrag bovenhand
-Verklaart waarom adolescenten goed mogelijke gevolgen van gedrag kunnen inschatten (cognitieve executieve functie), maar in levensechte, emotioneel beladen situaties daar vaak niet naar handelen
Op welke manier is er pas na enkele jaren een toenemende specialisatie van executieve functies?
-In eerste levensjaren onderkennen kinderen relaties en ontwikkelen verwachtingen daarover
-Invloed taalontwikkeling: wanneer ouders doelgerichte activiteiten van zichzelf/kinderen benoemen, kinderen gestimuleerd relatiepatronen te onderkennen en benoemen
-Kinderen nemen externe spraak over om eigen denken en gedrag te sturen
-Vanaf 6-7j: ontwikkelen interne spraak en verbeteren zelfregulering: betrouwbaar onderscheiden verschillende vormen executieve functies
Wanneer ontwikkelen executieve functies tot een volwassen niveau?
-Werkgeheugen: late adolescentie
-Inhibitie en cognitieve flexibiliteit: vroege adolescentie
-Betere beheersing van emoties: ver in adolescentie
Wat zijn kenmerken van executieve-functies interventies?
-Directe stimulering: natuurlijke ontwikkeling (schoolopdrachten, spel) en klinische interventie (interventies in context van gebruik, bv klas)
-Creëren van optimale leercondities
(afbeelding)
Welke belangrijke contexten zijn er voor executieve functies bij kinderen?
-Relatie tussen kind en ouder
-Relatie tussen kind en schoolcontext
Op welke manier is de relatie tussen kind en ouder een belangrijke context voor executieve functies?
-Proximale sociale factoren: opvoedingsklimaat/gehechtheid, scaffolding, taalstimulatie
-Positieve invloed van opvoedingsvaardigheden neemt af met toenemende leeftijd
-Distale sociale factoren: armoede, lage socio-economische status
Op welke manier zijn opvoedingsklimaat en gehechtheid proximale sociale factoren voor executieve functies?
Warm, responsief opvoedingsklimaat en veilige gehechtheid
-Buffer tegen negatieve invloed stress
-In veilige, voorspelbare omgeving/ruimtes/situaties exploreren: leren van relaties en verwachtingen, basis voor cognitieve controle
Op welke manier is scaffolding een proximale sociale factor voor executieve functies?
Ouders bieden verbale leeftijdsaangepaste oplossingsstrategieën aan terwijl kind geconfronteerd wordt met probleem/moeilijkheid
Op welke manier is taalstimulatie een proximale sociale factor voor executieve functies?
Verbale ondersteuning van ouders => externe spraak door kind => interne spraak van kind
Op welke manier is de relatie tussen kind en de schoolcontext een belangrijke context voor executieve functies?
Onderwijstransities stellen steeds zwaardere eisen aan zich ontwikkelende executieve functies, belang van:
-Emotionele steun
-Klasorganisatie
-Instructionele steun
Op welke manier worden executieve functies beïnvloed door emotionele steun binnen de schoolcontext?
Stimulatie van exploratie => gevoel van verbondenheid en verhoogde motivatie => verlaagde stressgevoeligheid
-Gehechtheidsbenadering: affectieve component relatie centraal
(afbeelding)
Op welke manier worden executieve functies beïnvloed door klasorganisatie binnen de schoolcontext?
-Gedragsmanagement
-Obv leertheoretische principes
(afbeelding)
Op welke manier worden executieve functies beïnvloed door instructionele steun binnen de schoolcontext?
-Kwaliteit van feedback (scaffolding)
-Taalontwikkeling
Welke implicaties hebben de kenmerken van executieve functies op diagnostiek?
-Executieve functies vooral op proef gesteld in nieuwe, onbekende situaties: verschillen tussen kinderen bij ervaren complexiteit
-Psychologische testsetting vaak gestructureerd: minder beroep op executieve functies
-Basisprocessen kunnen prestaties op test voor executieve functies sterk beïnvloeden
-Grote verscheidenheid aan executieve functies gerelateerde problemen: belang van zo gedifferentieerd mogelijk beeld van problemen met executieve functies
-Belang inschatting met sterktes en zwaktes context waarin executief-functionerend gedrag gesteld
Welke diagnostische middelen kunnen gebruikt worden voor de diagnostiek rond executieve functies?
-BADS-C
-BRIEF
-D-KEFS
-NEPSY-II-NL
-TEA-CH
-Computertaken en -batterijen
Wat zijn geschikte periodes om te interveniëren in verband met executieve functies?
-Kleuterjaren: hoge neuronale plasticiteit en toename cognitieve executieve functies
-Overgang naar adolescentie: optimalisering cognitieve executieve functies, sterke ontwikkeling van affectief-motivationele executieve functies
Wat zijn cognitief-gedragstherapeutische interventies?
-Focussen op vaardigheden die beroep doen op hogere-orde executieve functies
-Brengen inzicht antecedenten van probleemgedrag, leren nieuwe vaardigheden aan, laten op gedrag beloning volgen
Wat zijn experiëntieel-georiënteerde interventies?
-Lichaamsbeweging bevordert werking prefrontale cortex, indirect dus ook executief functioneren
-Mindfulness veronderstelt en verbetert zelfcontrole en inhibitie
