Hoofdstuk 8a: Aandacht

Question 1

Wat is de consensus rond aandacht?

Answer 1

Multi-dimensioneel construct met verschillende functies

Question 2

Welke verschillende conceptualisaties zijn er van aandacht?

Answer 2

-Bewustzijn: automatisch vs gecontroleerd
-Functie: selectief, gefocust, verdeeld, volgehouden
-Neurobiologie: orienting, executive, alerting

Question 3

Wat zijn kenmerken van automatische vs gecontroleerde aandacht?

Answer 3

-Algemeen aanvaarde indeling
-Betreft niveau van bewustzijn van geselecteerde prikkels
-Continuüm van loutere gerichtheid op prikkels tot selectieve aandacht ifv taakopdracht en zelfregulatie

Question 4

Wat zijn automatische aandachtsprocessen?

Answer 4

-Doen niet/nauwelijks beroep op mentale bronnen
-Automatisering
-Vinden snel plaats zonder bewuste beslissing of intentie
-Gestuurd door info vervat in interne of externe prikkels
-Onmogelijk alle info te verwerken: filtermechanisme
-Veronderstelt periode van oefening en beroep doen op geheugen
-Automatiseringstekort belangrijke determinerende factor dyslexie

Question 5

Wat zijn gecontroleerde aandachtsprocessen?

Answer 5

-Maken gebruik van beschikbare mentale processen
-Capaciteitslimiet: slechts in beperkte mate combineerbaar
–>Moeilijk combineerbaar met andere gecontroleerde aandachtsprocessen (prestatieverval)
–>Makkelijk combineerbaar met automatisch aandachtsproces
-Resultaat van bewuste keuze en gedreven vanuit denkprocessen, bewuste zoekstrategie, hypothesen, etc.

Question 6

Welke onderverdeling van aandacht wordt er gemaakt op basis van de functies van aandachtsprocessen?

Answer 6

-Selectieve aandachtsprocessen
-Gefocuste aandachtsprocessen
-Verdeelde aandachtsprocessen
-Volgehouden aandachtsprocessen

Question 7

Wat is selectieve aandacht?

Answer 7

Wanneer intensiteit waarmee persoon zich richt op bepaalde stimulus/taak zo hoog is dat bewustzijn van andere omgevingskenmerken wegvalt

Question 8

Wat is gefocuste aandacht?

Answer 8

-Meer functionele vorm van selectieve aandacht
Gecontroleerd en doelbewust uitfilteren van interfererende prikkels

Question 9

Wat is verdeelde aandacht?

Answer 9

-Aandacht focussen op verschillende aspecten van taak: dubbeltaken
-Gerelateerd aan capaciteitslimiet van beschikbare bronnen
-Flexibiliteit aandachtshift indicatie van automatisering uitgevoerde taak en beschikbare bronnen voor informatieopslag

Question 10

Wat is volgehouden aandacht?

Answer 10

Gedurende lange tijd aandacht richten op taakaspecten

Question 11

Hoe kunnen aandachtsprocessen beredeneerd gemanipuleerd worden?

Answer 11

-Inlassen van rustpauzes
-Aanbrengen opvallende stimuli (niet te veel)
-Manipulatie van motivatie (~beloning)
-Feedback: verleden van gerichte en constructieve info over prestatie en werkhouding versterkt aandachtsfocus en -duur

Question 12

Op welke manier kan aandacht onderverdeeld worden op basis van neurobiologie (aandachttheorie)?

Answer 12

-Alerting network
-Orienting network
-Executive network

Question 13

Wat is het alerting network?

Answer 13

-Hersenregio’s: rechterhemisfeer en thalamus
-Functie: regulatie vermogen tot alertheid tijdens verwerking relevante prikkels
-Verschillende soorten alertheid: fasische en tonische alertheid
-Prestatieverval bij kinderen met ADHD: verminderde activatietoestand van hersenen door gebrek aan (taak)stimulatie (zelf-stimulatietheorie)

Question 14

Wat is fasische alertheid binnen het alerting network?

Answer 14

-Kortstondige alertheid
-Wanneer adhv waarschuwingssignaal relatieve rusttoestand in hersenen vervangen door meer actieve, alerte toestand die voorbereidt op zekere actie

Question 15

Wat is tonische alertheid binnen het alerting network?

Answer 15

-Continue alertheid
-Situatie waarin activiteit vereist dat alerte toestand langere tijd wordt aangehouden
-Gemeten adhv Continuous Performance Task

Question 16

Wat is het orienting network?

Answer 16

-Hersenregio’s: posterieure attentional system
-Functie: verplaatsen aandacht weg van eerdere focus (disengagement) richting nieuwe informatiebron (engagement)
-Tekorten bij schizofrenie

Question 17

Wat is het executive network?

Answer 17

-Hersenregio’s: anterior attentional system
-Functie: executieve controle van info: planmatig en doelgericht info verwerken in functie van gekozen doelstelling (cognitieve en emotionele zelfregulatie
-Tekorten bij ADHD
-Aandachtsprocessen en executieve functies nauw verbonden

Question 18

Welke conceptualisaties zijn er van aandacht en context?

Answer 18

-Ontwikkeling
-Informatieverwerking
-Geheugen

Question 19

Wat zijn kenmerken van de ontwikkeling van aandacht?

Answer 19

-Volgt deels neurologische rijping hersenen
-Mijlpalen volwassen niveau
–>8j: (motorische) impulscontrole
–>11-13j: selectieve en volgehouden aandacht
–>12+j: executieve controle
-Dynamisch construct
–>Aandacht ontwikkelt vanaf behoefte: nood aan stimulatie
–>Diagnostiek: rekening houden met ontwikkelingsdimensie

Question 20

Wat zijn kenmerken van aandacht en informatieverwerking?

Answer 20

-Aandacht vormt geen begin-/eindpunt van informatieverwerking: stimuluscontext belangrijk
–>Stimuluscontext bepaalt waarneming, aandachtsvermogen blijft zelfde
(afbeelding)

Question 21

Wat zijn kenmerken van aandacht en geheugen?

Answer 21

-Informatie over stimulus samengebracht in werkgeheugen
-Onder aandacht gebrachte stimuli in relatie gebracht met in geheugen opgeslagen informatie: betekenisverlening
-Beslissingsprocessen adhv executieve functies om gepaste reactie op informatie te genereren

Question 22

Welke conceptualisaties zijn er van aandacht in de hulpverlening?

Answer 22

-Diagnostiek
-Behandeling

Question 23

Welke aandachtspunten zijn belangrijk bij diagnostiek van aandacht?

Answer 23

-Multidimensioneel construct: onderkennende diagnostiek moet gedifferentieerd beeld verkregen van verschillende aandachtsfuncties
-Aandacht als onderdeel van informatieverwerking: primaire of secundaire aandachtsproblemen
-Ontwikkelingsstimulatie als voorwaarde voor ontwikkeling: analyse van pedagogisch aanbod, deel van verklarende diagnostiek

Question 24

Welke instrumenten worden gebruikt voor de diagnostiek van aandacht?

Answer 24

-Vragenlijsten
-Aandachtstests
-Belangrijk: meerdere methoden en meerdere informanten

Question 25

Wat zijn kenmerken van vragenlijsten voor de diagnostiek van aandacht?

Answer 25

-Breedspectrumvragenlijsten: CBCL, TRF
-Stoornisspecifieke vragenlijsten: VvGK
-Meten niet alle dimensies van aandachtsprocessen, niet altijd Vlaams genormeerd

Question 26

Wat zijn kenmerken van aandachtstests voor de diagnostiek van aandacht?

Answer 26

-TEA-CH: selectieve/gefocuste aandacht, volgehouden aandacht en aandachtscontrole/switching/verdeelde aandacht
-D-KEFS
-Overlap met executieve functies heel helder, maar beperkte ecologische validiteit

Question 27

Hoe kunnen we aandachtsprocessen manipuleren als “behandeling” van aandacht?

Answer 27

-Rustpauzes inlassen
-Aanbrengen van opvallende stimuli (maar opletten voor capaciteitslimiet)
-Motivatie manipuleren
-Feedback verlengt aandachtsfocus en -duur

Question 28

Wat zijn kenmerken van de behandeling van aandachtsproblemen (ADHD)?

Answer 28

Richtlijnen voor kinderen en jongeren
-Milde ADHD: psycho-educatie + vaardigheidstraining
-Ernstige ADHD: psycho-educatie + medicatie + vaardigheidstraining
(afbeelding)

Question 29

Welke conclusies kun je trekken over aandachtsprocessen?

Answer 29

-Aandacht als construct: verschillende functies en verschillende niveaus van bewustzijn, constant beïnvloed door omgeving, langzame en gestage ontwikkeling, slechts onderdeel van informatieverwerking
-Onderkennende en verklarende diagnostiek van aandachtsproblemen: multi-method multi-informant assessment nodig, verwevenheid aandacht en andere functies (oa executieve functies)
-Goede diagnostiek beste garantie voor efficiënt en effectieve behandeling