hoofdstuk 3 Flashcards
lichamelijke veranderingen in de literatuur
gaat soms over de VOLGORDE van lichamelijke veranderingen. of STATUS: gaat over of het in de puberteit komen op zichzelf een effect heeft op de adolescent. of TIMING gaat na of een bepaalde adolescent vroeg, gemiddeld of laat in de puberteit komt. of TEMPO bestudeert hoe snel een adolescent door de lichamelijke veranderingen heen gaat.
kenmerken van lichamelijke veranderingen
1 er treden veranderingen op in de hormonale systemen die lichamelijke veranderingen reguleren en coördineren.
2 we zien een periode van vesnelde groei van het lichaam (groeispurt).
3 er is een toename en een andere verdeling van lichaamsvet en spierweefsel
4 de systemen van bloedsomloop en ademhaling ontwikkelen zich, wat in combinatie met veranderingen in spierweefsel kan leiden tot toename van kracht en uithoudingsvermogen
5 de rijping van primaire geslachtskenmerken en de secundaire seksuele kenmerken komt op gang.
(nb ook specifieke invloeden op hersenen en gedrag)
hypothalamic-pituitary-adrenal (HPA)-as
Adrenarche allereerste fase van de lichamelijke veranderingen begint al tussen 6-8 jaar bij meisjes en een jaar later bij jongens (pre-puberteit)de hypothalamus geeft een adrenocorticotropin-uitlokkend hormoon af (CRH), dat op zijn beurt afgifte van een adrenocorticotropisch hormoon ACTH van de hypofyse veroorzaakt. de ACTH activeert ce bijnierschors om het androgeen dehydroepiandrosterone DHEA, een afgeleid dehydroepiandroseronsulfaat DHEAS en androstenedione te produceren als dit een hoog genoeg niveau heeft bereikt dan; spierweefsel schaamhaar en okselhaar, veranderingen in huid en acne.
hypothalamic-pituitary-gonadal (HPG) as
Gonadarche is pas echt het teken voor lichamelijke veranderingen volgens velen. de hypothalamus geeft gonadotropine-uitlokkend hormoon af (GnRH), waardoor de hypofyse het luteïniserend hormonn LH en het follikel stimulerend hormoon FSH gaat afgeven. deze stimuleren de gonaden om een sekshormoon af te geven testosteron bij jongens en estrogeen bij meisjes. Deze hormonen zorgen voor veranderuingen in alle organen die met lichamelijke veranderingen te maken hebben. tijdens de gonadarche vindt de verdere rijping plaats van de primaire seksuele organen, de eierstokken en testikels en de secundaire karakteristieken, schaamhaar borstonwikkeling, ontwikkeling van geslachtsorganen. En wordt de adolescent geslachtsrijp menarche en spermarche
menarche
vindt relatief laat in de ontwikkeling plaats meestal nadat borsten en schaamstreek al tamelijk verontwikkeld zijn, zo rond 12,5 jaar oud. de menstruatiecyclus komt voort uit de cyclische rijping van de ovariele follikels, wat weer leidt tot cyclische veranderingen in de sekshormonen. zo’n 18 maanden na de eerste menstruatie is er ook een ovulatie of eisprong en wordt de cyclus wat regelmatiger, met een gemiddelde duur van 28 dagen.
spermarche
vindt tijdens de vroege fase van de lichamelijke veranderingen plaats, zo rond 11-14 jaar. De preciese leeftijd is minder goed vast te stellen, daarom wordt in onderzoek ook wel eens gebruik gemaakt van urine monsters om te kijken of daar sperma te vinden is.
groeihormoon GH as
wordt traditioneel gezien als de voornaamste bepaler van groei. Afgifte van GH wordt gereguleerd door het samenspel van 2 hormonen van de hypothalamus, 1 die de afgifte van GH stimuleert (groeihormoon releasing hormoon GHRH en een andere die het juist afremt somatostatin dit samenspel leidt ertoe dat de afgifte vaak schoksgewijs gaat gedurende de ontwikkeling. tijdens de lichamelijke veranderingen is er een toename van GHRH vanaf de hypothalamus waardoor de hypofyse meer groeihormoon GH gaat afgeven. GH stimuleert niet alleen de groei van spiermassa en botten, maar leidt er ook toe dat de lever meer IGF-I (insulineachtige groeifactor -I) afgeeft; leidt tot een sterke toename van lengte gewicht spiermassa en vetweefsel, die uiteindelijk leidt tot de typische mannelijke en vrouwelijke lichaamsvormen.
oestrogeen
leidt tot typische vrouwelijke veranderingen, zowel in de genitale regio (groei van het baarmoederslijmvlies en afstoting van dit slijmvlies) als in de borstontwikkeling.
androgeen
leidt tot typisch mannelijke veranderingen; groei van de testikels, de prostaat, haargroei en groei van talgklieren die kan leiden tot de bekende jeugdpuistjes,
lichamelijke veranderingen
voor de puberteit groeien jongens en meisjes zo’n 5-6 cm per jaar tijdens de puberteit groeien meisjes ongeveer 9 cm per jaar en jongens 10,3, meisjes beginnen rond 12 aan hun groeispurt jongens 14, eerst groeien vooral de handen en voeten en pas later de romp.
Lichamelijke veranderingen bij jongens
redelijk vaste volgorde eerst testikels en balzak, 1-2 jaar later schaamhaar, penis dan spiermassa, er zit 2 jaar tussen schaamhaar en baardgroei, samen met groeispurt verschijnt okselhaar en wordt de stem dieper (de baard in de keel), huid en talgklieren, puistjes en lichaamsgeur. er kan even sprake zijn van borstgroei, maar dit is vaak na 12-18 maanden weer verdwenen. jongens groeien zo’n 30 cm tijdens de puberteit en worden ca 20 kilo zwaarder, groeispurt bij 14,2 9tussen 19-14) en duurt 2-4,5 jaar; spieren en vetweefsel nemen toe, aan het einde 3-1, tuusen 10-19 jaar neemt de calorie inname met 90%toe.
lichamelijke veranderingen meisjes
de volgorde kan nogal verschillen omdat de androgenen (schaamhaar) en oestrogenen (borsten) elk door een andere hp as gecontroleerd worden. groei van de tepels en de tepelhof breast budding is vaak het eerste lichamelijke teken van de puberteit, gevolgd door groei van het schaamhaar. De eerste tekenen van borstgroei verschijnen rond de leeftijd van 9 jaar (met een range van 8-13 jaar). maar bij 20% van de meisjes is deze volgorde omgedraaid en is het verschijnen van schaamhaar het eerste uiterlijke teken van de puberteit. herverdeling lichaamsvet, bredere heupen en een dunne laag vet onder de huid.. er is een toename van spiermassa en kracht maar minder dan bij jongens 5:4. er vinden veranderingen van de primaire geslachtsorganen plaats, zoals groei van de baarmoeder, de vagina de clitoris en de schaamlippen.. de eerste menstruatie vindt plaats ongeveer 24 maanden na het begin van de groei van de borsten en relatief snel na de groeispurt in lengte.
tanner stadium 1 nog geen puberteit
geen beharing en m alleen iets verheven tepel, geen ontwikkeling j
tanner stadium 2 de eerste tekenen
eerste (blonde) haartjes, alleen bij penis en langs labia,
m enige borstvorming, scrotum en testikels groeien, scrotum verkleurt.
tanner stadium 3
meer haar donkerder gekruld over hele schaamstreek mwat meer borstvorming nog geen duidelijke afgrenzing, j penis wordt langer.
tanner stadium 4
volwassen haar maar nog steeds op beperkt gebied, tepel verheft zich boven borst, penis wordt dikker en eikel groeit mee, scrotum verkleurt verder
tanner stadium 5 puberteit afgerond
hoeveelheid haar en spreiding van volwassen proporties, tepelhof volgt borstronding, j genitalieen bereiken volwassen omvang en vorm
seculiere trend
veranderingen in de loop van de tijd;
-afname menarche, borstontwikkeling, kleine daling genitiale ontwikkeling bij jongens.
de daling tot in de jaren 60 werd waarschijnlijk veroorzaakt door een verbetering van de socio economische omstandigheden inclusief hygiene en voeding; de meer recente afname is mogelijk verooorzaakt door veranderingen in de lichamelijke gezondheid en voeding maar ook chemicaliën die het endocriene systeem verstoren spelen een rol.
life history theory
is een evolutionaire ontwikkelingspsychologische theorie. de mens is van oudsher gevoelig voor bepaalde kenmerken van heel vroege omgevingen leidt tot verschillen in reproductieve strategieën. Stress en conflict leidt tot een vroege puberteit, een korte termijnperspectief op relaties, vooral gericht op vroeg seksueel gedrag en veel korte relaties.
rijping en lichamelijke ontwikkeling
status het niveau meestal aangegeven door Tanner schema, timing, eerder op hetzelfde moment of later dan bij leeftijdsgenoten van dezelfde sekse. vroegrijp is binnen het jongste 20% leeftijdssegment. tempo is de snelheid waarmee de adolescent door de stadia van rijping en ontwikkeling gaat.
status en het functioneren
de sterke hormonale verschuivingen die samenhangen met de lichamelijke veranderingen kunnen leiden tot meer emotionalieit en opwinding.
Negatieve emoties bereiken vooral een piek als het endocriene systeem in de gonarche komt, of aangezet wordt bij het begin van de puberteit. dit wordt nog versterkt door neurologische veranderingen die leiden tot een toenemend risico en sensatiezoekend gedrag in het begin van de adolescentie, terwijl de ontwikkeling van vaardigheden om dit soort impulsen te reguleren pas later tot rijping komt.
Longtidunale studies nodig niet achteraf onderzoeken om de effecten van status tempo en timing goed los van elkaar te bestuderen.
gedrag, depressie
vroegrijpe meisjes (ongesteld <12 jaar) laten op elk moment de meeste gedragsproblemen zien. De timing hangt met de problemen samen niet de status het ongesteld worden zelf. Zodra adolescenten verder zijn dan tanner stadium 3, scoren meisjes hoger op depressie dan jongens deze toename is het gevolg van hormonale veranderingen van testosteron en estradiol. Er is voor jongens maar een korte toename van depressiviteit aan het begin van de puberteit maar dit verdwijnt weer over tijd. terwijl puberteit status, timing bij meisjes een sterker effect heeft.
nederlands onderzoek
onafhankelijk van de werkelijke leeftijd hangen hogere tannerstadia samen met meer vermoeidheid, geirriteerdheid, regelovertredend gedrag (ook een beetje leeftijd dus timing) en drugsgebruik voor jongens en meisjes; bij meisjes hangen hogere tanner-stadia ook nog samen met een toename is sociale onzekerheid, depressieve stemmingen en zorgen.
ideale lichaamsvorm (Westerse landen)
voor meisjes slank met grote borsten, voor jongens groot en gespierd. meisjes komen verder van dit ideaal in de puberteit voelen zich vaker dik en willen op dieet. geen statuseffect als er rekenening wordt wordt grhouden met de kwaliteit van de relaties binnen gezin.
voor jongens is het verband andersom verder is beter. bij jongens kan er wel een risico zitten in het ideaal van een gespierd lichaam, in verband met gebruik van steroiden en voedingssupplementen om het spierweefsel te laten toenemen.
