Hoofdstuk 13

Question 1

biologische ritmes

cyclische veranderingen

Answer 1

• circannueel = jaarlijks (winterslaap)
• infradiaan = langer dan een dag, korter dan jaar (menstruatie)
• circadiaan = dagelijks (slaap-waak)
• ultradiaan = korter dan een dag (eten/drinken)

Question 2

stimuli die ritmes aansturen?

Answer 2

• endogene ritmes: intern gestuurd (biologische klok), vanuit het lichaam
• exogeen: extern gestuurd, bijvoorbeeld door zonlicht of seizoen

Question 3

is ons circadiaans ritme exo of endo

Answer 3

experiment: studenten in bunker zonder besef en mochten zelf licht en donker reguleren.
vonden dat het ritme van dag-nacht cyclus verschoof naar een langer ritme (free-running ritme)
het werd dus endogeen gestimuleerd, maar doordat ze zelf licht konden bepalen zou dat exogeen zijn
herhaling experiment toonde 24 uur en 11 minuten aan

Question 4

zeitgebers

Answer 4

tijd gevers
- daglicht; synchronisatie met omgevingscues
- synchroniseren noemen we entrainment

daglicht is de sterkste, maar we hebben meer; eten, sporten, temperatuur, werk, sociale events, medicatie inname etc.

zeitgebers zijn alleen effectief als ze elke dag op hetzelfde moment plaatsvinden

nodig, want free running ritme is enigzins defect door die 11 minuten

Question 5

Jet lag

Answer 5

ontstaat wanneer zeitgeber niet is gesynchroniseerd met de biologische klok.
langer opblijven is makkelijker dan de nacht overslaan (moeilijker van West naar Oost dan andersom)

Question 6

neurale basis biologische klok

Answer 6

• suprachiasmatische nucleus is de belangrijkste hersenstructuur.
  = onderdeel van de hypothalamus en licht boven het optisch chiasma

Question 7

suprachiasmatische nucleus

Answer 7

3e visuele route (tractus retino-hypothalamicus). ontvangt input van lichtgevoelige retinale ganglioncellen. pad geeft signalen over hoeveelheid blauw licht. (in de ochtend meer blauw)

Question 8

cellen in de suprachiasmatische nucleus

Answer 8

• core neuronen; niet ritmisch, entrainen ->
• shell neuronen (soort schil eromheen); genetisch voorgeprogrammeerd voor ritmiek

Question 9

non-photic cues

Answer 9

cues die niet licht zijn, maar wel circadiaans ritme beïnvloeden
- opwinding (stimuleert ook activiteit, dus eigenlijk niet sporten voor slapen)
- beweging (serotonine door beweging)
- eetgedrag (niet savonds eten, want je stimuleert activiteit)

bereiken de SCN via de laterale thalamus en kernen van Raphé (serotonerge systeem). SCN is soort pacemaker. je eet nog wel, maar niet op vaste tijden. want je gedrag synchroniseerd niet meer met omgevingscues.

Question 10

SCN master klok

Answer 10

SCN produceert zelf geen gedrag, maar bevat pacemaker cellen met endogeen ritme. die cellen sturen andere hersenstructuren aan met circadiaans ritmische activiteit.

Question 11

melatonine

Answer 11

afgegeven door pijnappelklier wanneer het donker is
- bij circadiaans slaap-waak cyclus (dieren en mensen)
- Bij veel diersoorten ook circannuele cycli, zoals voortplanting, winterslaap etc.

Question 12

3 belangrijkste elektrische signalen

voor slaapregistratie

Answer 12

je moet meten
- hersenactiviteit (EEG);
- spieractiviteit (EMG); rondom ogen en ledematen.
- oogbewegingen (EOG); ook spieractiviteiten

aanvullende metingen: lichaamstemperatuur, bloedglucose, stresshormoon niveaus (cortisol in de ochtend en melatonine in de avond)

Question 13

slaapstadia

Answer 13

gebaseerd op alle meetinstrumenten (EEG, EMG en EOG). 5 stadia op basis van EEG
hoe hoger de frequentie hoe meer wakker je bent.
- beta = wakker met ogen open, alfa = wakker met ogen dicht
- theta ritme = slaap onset
- slaapspoelen, k-complexen = lichte slaap
- delta ritmes (slow wave)= diepe slaap
- Rem slaap = beta theta ritme, golven van wakker, maar wel slaap.

Question 14

REM slaap

ookwel paradoxale slaap

Answer 14

de hersenen lijken te ontwaken op EEG. de spieren zijn maximaal ontspannen (atonie = geen spanning in je spieren)
Het EOG vertoont oogbewegingen van REM, maar EEG dus niet slaap.

tijdens rem kunnen wel zenuwtrekken optreden, kinderen doen dit ook om beweging te leren.

Question 15

nREM

verschillen nREM en REM

Answer 15

• spierspanning blijft behouden
• lichaamsbewegingen kunnen optreden
• slaapwandelen
• dalen lichaamstemperatuur
• hartslag daalt
• bloeddruk daalt
• lichaamsgewicht daalt (zweten)
• groeihormoon niveaus stijgen (herstel)

Question 16

REM

verschillen REM en nREM

Answer 16

• snelle horizontale oogbewegingen
• atonie
• lichaamstemperatuur niet meer gereguleerd
• zenuwtrekken

Question 17

Hypnogram

Answer 17

slaapstadia kunnen worden uitgezet in een hypnogram
- eerste helft vooral uit nREM slaap en tweede helft meer REM slaap
- nREM-REM cyclus duurt ~90 min (5x per nacht)

Question 18

REM-rebound

Answer 18

als je een nacht weinig slaap haalt haal je de REM slaap de dag erna in.

Question 19

REM slaap met leeftijd?

Answer 19

REM slaap neemt af met leeftijd. vanaf ~2 jaar vertonen kinderen REM-slaap en onthouden ze dingen, want hippocampus is gemyeliniseerd.

Question 20

Slaap en dromen

Answer 20

dromen lijken op te treden tijdens REM slaap.
- 80% mensen die wakker gemaakt worden tijdens rem-slaap rapporteerde levendige droom
- wakker maken tijdens nREM slaap rapporteerde maar 10% dromen en minder levendig

Question 21

onderscheid nare dromen

Answer 21

• nachtmerrie = lange levendige angstaanjagende droom tijdens REM slaap
• nachtangst = korte angstaanjagende droom tijdens de nREM slaap (stadia 3), intens gevoel van angst en autonome fysiologische reacties, maar geen levendig beeld.

Question 22

dromen in real time?

Answer 22

• uitvoeren van een motorische actie duurt even lang als wakker
• perceptuele krimpen van tijd is neveneffect van herrineren van de droom.

Question 23

theorieën over functie dromen

Answer 23

• activation-synthesis theory = dromen zijn epifenomeen van random hersenactiviteit
• coping theory = dromen kan adaptief zijn. je bent bezig met dingen die je lastig vind. bijvoorbeeld dromen over je rijexamen van morgen
• continuation theory = probeert te voorspellen en problemen op te lossen ook tijdens je slaap

maar exacte functie is niet bekend

Question 24

Basale Rust-activiteit BRAC

bewijs continuation theory

Answer 24

• menselijke activiteiten zijn georganiseerd in blokken van 90 minuten
• REM slaap ook -> bewijs voor continuation theory
• atonie tijdens REM slaap ~ rem voorkomt dat we blijven bewegen. wordt gezien als rem voor dat we maar door blijven bewegen. als dat niet zou gebeuren zou je fysiologisch nooit tot rust komen

Question 25

slaap als biologisch adaptief proces

Answer 25

• dieren slapen om energie te besparen
• dagdieren slapen s’nachts omdat ze anders overal tegenaan botsen want ze zien niet goed
• roofdieren slapen meer dan prooidieren, want hoeven niet bang te zijn voor gedood worden.

Question 26

slaap als restauratief proces

Answer 26

lichamelijk herstel: groeihormonen nemen toe
herstel hersenfuncties: afvalstoffen opruimen, herstel neurale plasticiteit

Question 27

chronische slaapdeprivatie

Answer 27

achteruitgang cognitief functioneren

Question 28

selectieve deprivatie van REM slaap

Answer 28

bijwerking van veel antidepressiva en sedatieven

Question 29

expliciet geheugen

Answer 29

bewust ergens van zijn. je episodische en semantische geheugen

Question 30

impliciet geheugen

Answer 30

motorische actie, niet bewust

Question 31

slaap expliciet geheugen

Answer 31

als je iets wil opslaan in expliciete geheuegen gebeurt dat in nREM slaap. bij ratten lijkt consolidatie van expliciet geheugen in de hippocampus op te treden tijdens nREM slaap.

lijkt erop dat belangrijke dingen opnieuw worden afgespeeld (vuurpatroon wordt herhaald)

Question 32

slaap en opslag impliciet geheugen

Answer 32

consolidatie van impliociet geheugen lijkt op te treden tijdens REM slaap, weer zelfde vuurpatroon.

Question 33

neurale mechanismen van slaap-waak gedrag

Answer 33

door reticulaire activatie systeem. zorgt ervoor dat we gaan slapen en wakker worden

Question 34

reticulaire activatie systeem

RAS

Answer 34

in hersenstam, begint in medulla en gaat door naar pons, dan tegmentum en door tot in de thalamus en hypothalamus. strekt zich uit tot in de tussenhersenen

Question 35

wat gebeurt er bij RAS stimulatie

Answer 35

we zien wakker EEG patroon.

als je inhibeert krijg je slaap niveau

Question 36

schade aan RAS

Answer 36

kan resulteren in coma, je kunt niet meer wakker worden.

Question 37

slaap-waak switch

Answer 37

ventrolaterale preoptische nucleus in de hypothalamus bevat een slaap-waak switch die gecontroleerd wordt door de suprachiasmatische nucleus.
- switch uit -> RAS actief = wakker EEG
- switch aan -> VLPO inhibeert RAS = slaap EEG

Question 38

systemen H5

Answer 38

• cholinerge systeem; nodig bij alertheid zonder beweging
• seretonerge systeem: alertheid tijdens beweging

nodig voor intelligent gedrag.

Question 39

nREM slaapstoornissen

Answer 39

• insomnia: slapeloosheid
• hypersomnia; moeilijk ontwaken

Question 40

REM slaapstoornissen

Answer 40

• narcolepsie; plotseling slapen
• slaapverlamming; niet kunnen beweging maar wel ontwaken
• kataplaxie; aanval van REM slaap tijdens wakker zijn, gestimuleerd door iets leuks