HC.1 - Secundaire preventie - screening Flashcards
Wat is de definitie van screening?
Het onderzoeken van een in principe gezonde populatie om asymptomatische gevallen van een ziekte of aandoening op het spoor te komen, in de veronderstelling dat deze aandoening in een vroeg stadium misschien beter te behandelen is.
Wat is de uitleg van screening volgens het RIVM?
medisch onderzoek bij mensen die geen gezondheidsklachten hebben. Het onderzoek is gericht op het vinden van ziekte, erfelijke aanleg voor ziekte of risicofactoren die de kans op ziekte vergroten.
Wat is het doel van screening?
Verhogen van de (gezonde) levensverwachting/kwaliteit van leven in de populatie
Wat zijn twee onderdelen waarop gescreend wordt?
- op ziekte (met vroege behandeling) –> wel al aanwezig en detecteerbaar –> vroeg behandelen waardoor minder ernstige gevolgen
- erfelijke aanleg en risicofactoren voor verandering van levensstijl en/of intensievere screening
Wat is primaire preventie?
Het voorkomen van de ziekte
Wat is secundaire preventie?
Het voorkomend dat de ziekte steeds erger wordt
Wat zijn twee verschillende kenmerken tussen screening versus patiëntenzorg?
- populatie vs individu
- Asymptomatisch vs symptomatisch
Welke van de volgende twee kenmerken past bij patiëntenzorg en welke bij screening?
- Hoge sensitiviteit
- Hoge specificiteit
Hoge sensitiviteit: Klinische praktijk draait om detectie en niet missen hiervan
Hoge specificiteit: richt op gezonde mensen (nadelen beperken!!)
Wat wordt bedoeld met geïndividualiseerde screening?
welke mensen voordeel hebben (intensiever)
Wat wordt bedoeld met geïntegreerde screening?
Meerdere screenings tegelijk
Noem de drie belangrijkste criteria van screening
- Er is bewijs voor de effectiviteit van de screening (vindbaar vroeg stadium)
- De kosten moeten redelijk zijn
- De voordelen moeten zwaarder wegen dan de nadelen
Noem de overige criteria van screening
- Het moet een belangrijke ziekte zijn
- Er moet een acceptabele behandeling zijn
- Er moeten faciliteiten voor behandeling en diagnose zijn
- Er moet een geschikte test zijn
- De test moet acceptabel zijn voor de populatie
- Natuurlijke beloop van de ziekte moet adequaat begrepen zijn
- Er moet een beleid wanneer iemand als patiënt wordt beschouwd
- Het moet een continu (doorlopend) proces zijn
- Er moet een evaluatie zijn van het programma
- Er moet nadruk liggen op de geïnformeerde keuze over deelname
Wat wordt bedoeld met het criterium:
Bewijs voor effectiviteit van screening
Er moet niet alleen gekeken worden naar survival, want dit leidt tot:
- Lead time bias
- Length bias
Wat is lead time bias?
Wanneer het moment van diagnose eerder is door screening, maar de patient op dezelfde leeftijd sterft aan de ziekte (als bij diagnostiek vanwege klachten) betekent dit NIET dat er winst is in survival!
De tijd dat de patient bewust is van zijn ziekte is langer, maar het moment van sterven blijft gelijk
Wat is length bias?
Screening detecteert vooral langzaam groeiende tumoren met een langere survival
Kans dat snelgroeiende tumoren gemist worden is groter
Hoe kan de effectiviteit van screening vastgesteld worden?
Door studies met als uitkomst ziekte-specifieke sterfte
Wat zijn de eerste jaren de gevolgen van screening?
- Stijging van de incidentie (leeftijd kan iets jonger worden)
- Nog geen effecten op mortaliteit
Wat zijn de lange termijn gevolgen van screening?
- incidentie stabiliseert (mogelijk daling als gescreend wordt op voorstadia)
- Daling/lagere mortaliteit
Wat zijn 5 voordelen van screening?
- Voorkomen sterfte
- Voorkomen morbiditeit van ziekte
- Voorkomen morbiditeit van behandeling
- Gerechtvaardigde geruststelling
- Positief beïnvloeden risicogedrag
Wat zijn de 8 nadelen van screening?
- Belasting/complicaties van screening en diagnostische test
- Overdiagnose met overbehandeling
- Fout-positieven: onnodige diagnostische tests en behandeling
- Fout-negatieven: onterechte geruststelling (potentieel uitstel diagnose)
- Onbedoelde nevenbevindingen
- Vroeg ontdekking zonder gezondheidswinst
- Psychotische belasting
- Negatief beïnvloeden risicogedrag (ik heb geen longkanker dus ik hoef niet te stoppen met roken)
Wat moet tegen elkaar afgewogen worden bij screening?
De voordelen moeten groter zijn dan de nadelen
kan voor een klein groepje mensen een positief effect hebben maar tegelijk voor een grote groep mensen een negatief effect
Waar gaat de voorkeur naartoe in de afweging tussen overdiagnostiek vs voorkomen sterfgevallen bij screening?
Gezondheidsraad adviseert dat de balans voordelig uitvalt voor screening
Waarom moet screening kosten effectief zijn?
Omdat de behoeften oneindig zijn, maar het geld is schaars –> geld efficiënt besteden om zo veel mogelijk mensen te helpen
Gezondheid van de bevolking moet worden gemaximaliseerd
Hoe willen we met geld omgaan in de gezondheidszorg?
Zo veel mogelijk levens redden met zo weinig mogelijk middelen = kosteneffectief
Wie maakt in Nederland de beslissingen over de afweging voor screening?
De gezondheidsraad
Wat zijn twee vormen van screening?
- Georganiseerde screening
- Opportunistische screening
Wat houdt Georganiseerde screening in?
population based of mass screening
Georganiseerd door de overheid of zorgverzekeraar
Wat voor soort verantwoordelijkheid komt kijken bij Georganiseerde screening?
Externe verantwoordelijkheid
Hoe komt het individu daadwerkelijk bij de screening?
Wordt actief benaderd
Wat is opportunistische screening?
case finding –> overheid geeft toestemming voor screening, maar het initiatief ligt bij het individu
Wat voor soort verantwoordelijkheid komt kijken bij opportunistische screening?
Interne verantwoordelijkheid
Bij welke vorm van screening (georganiseerd of opportunistisch) is de kwaliteit het best en waarom?
Bij georganiseerd is de kwaliteit het best
- Grotere coverage
- Minder fout-positieven
- minder lost to follow up
(FU, behandeling, traject)
Waarom is georganiseerde screening over het algemeen betere geregeld?
Vanwege hoge investeringen
- bereiken van de doelgroep
- registratie
- kwaliteitscontrole
Op welke dingen worden nu gescreend in Nederland?
- Cervix carcinoom
- mammacarcinoom
- Coloncarcinoom
- Prostaatcarcinoom (opportunistisch)
Wat zijn kenmerken van de screening voor Cervix carcinoom?
Test: uitstrijkje
Geslacht: vrouwen
Leeftijd: 30-60 jaar
Interval: per 5 jaar
opkomst: 60%
Kosten: 29 miljoen
sinds 1985
Wat zijn kenmerken van de screening voor mamma carcinoom?
Test: mammogram
Geslacht: vrouw
Leeftijd: 50-75 jaar
interval: per 2 jaar
Opkomst: 75%
Kosten: 60 miljoen
Sinds 1990
Wat zijn kenmerken van de screening voor colon carcinoom?
Test: FOBT
Geslacht: mannen en vrouwen
Leeftijd: 55-75 jaar
Interval: per 2 jaar
opkomst: 70%
Kosten: 30 miljoen
Sinds 2014
Blijft bij alle screeningsonderzoeken de interval hetzelfde?
Bij cervixcarcinoom niet
Als tot 40 jaar niks gevonden wordt kan interval veranderd worden naar per 10 jaar
Wat zijn de eerste vereisten voor screening?
- Goede karakteristieken = sensitiviteit en specificiteit
- Veilig
- Betaalbaar
- acceptabel
Wat voor screening wordt er gedaan voor prostaatcarcinoom?
PSA wordt gemeten
Dit is oppurtunistisch onderzoek en moet dus op initiatief van de patient
Het is nog geen standaard
Welke vier concepten beschrijven de prestatie van een screeningstest?
- Sensitiviteit
- specificiteit
- Positief voorspellende waarde (PVW)
- Negatief voorspellende waarde (NVW)
Wat is de sensitiviteit en hoe bereken je dit?
= het vermogen van een test om ziektegevallen aan te wijzen (terecht positieve uitslagen)
= TP (TP + FN)
Totaal zijn alle mensen die de ziekte wel hebben (TP + FN)
dus terecht positieven / alle mensen met de ziekte
Wat is de specificiteit en hoe bereken je dit?
= vermogen van een test om gezonde mensen te selecteren = terecht negatieven
= TN / (TN + FN)
Totaal zijn alle mensen die de ziekte niet hebben
Terecht negatieve mensen / alle mensen die de ziekte niet hebben
Wat is de PVW en hoe bereken je dit?
= de kans dat je ziek bent als er een positieve test is
= TP / (TP + FP)
Wat is de NVW en hoe bereken je dit?
= de kans dat je niet ziek bent als er een negatieve test is
= TN / (TN + FN)
Wanneer is een screeningstest waardeloos?
Als de kans op een positief test resultaat gelijk is voor personen met en zonder de ziekte
Wat bepaald dan of de kwaliteit van een screeningstest goed genoeg is?
De sensitiviteit en specificiteit in relatie tot de kosten en belasting van de diagnostische follow up na een positieve test
Wat zijn 12 manieren om het risico op kanker te verlagen?
- Geen tabak
- geen secundaire tabak
- gezond gewicht
- Voldoende lichaamsbeweging
- Gezonde voeding
- Geen alcohol
- Zo min mogelijk blootstelling aan zonlicht/UV-stralen
- vermijd verontreinigende stoffen
- vermijd straling
- Pas op met borstvoeding en hormoontherapie
- Zorg voor vaccinaties en voorkom infecties
- Doe mee aan screening
