H9 Extremisme en grenzen van uitingsvrijheid Flashcards
Drie posities die journalistiek kan innemen tegenover extreemrechtse partijen:
Zo veel mogelijk negeren: de media mogen de extreem rechtste voorlieden geen podium verschaffen
waarop ze propaganda kunnen maken, publiek kan indruk krijgen dat het om gewone partijen gaat.
Behandelen zoals men elke andere partij zou behandelen: journalisten hebben de taak om op te
schrijven wat ze horen en zien. Nieuws nu eenmaal nieuws is.
Kritische confrontatie zoeken en op inhoudelijke gronden de strijd aanbinden met partijen:
woordvoerders van de extreemrechtse partijen moeten in geen geval gelegenheid worden geboden propaganda te maken voor hun denkbeelden en daarom zijn interviews uit den boze. Zij vinden waar nodig moet je hen aan het woord laten, maar dan ook stevig aanpakken!
Effecten die media hebben op racisme en rechtsextremisme:
- Wanneer hieraan veel aandacht wordt besteed kan dit leiden tot imitatiegedrag of navolging: door het
plegen van geweld krijgen de daders de aandacht die ze wensen, media aandacht, en door negatieve
publiciteit kan bovendien in die kringen het “wij gevoel” versterkt worden.
- Door veel media aandacht kan de verwachting gewekt worden dan er een trend is en meer aanslagen
op komst zijn, zo worden bepaalde incidenten die volgen overdreven in de media gezet.
- Publiciteit kan leiden tot paniek en angst. Dit is precies wat daders willen.
- Aandacht in media kan werken als een negatieve sociale sanctie, de daders zien de ernst van hun gedrag in en nemen afstand hiervan.
- Goede journalistiek kan leiden tot het onthullen van zaken die gewelddadige organisaties geheim hadden willen houdengevolg dat interne en externe ontmaskering plaatsvindt.
o Interne ontmaskering: er ontstaat verdeeldheid en instabiliteit binnen organisatie
o Externe ontmaskering: potentiele aanhangers worden afgeschrikt
- Berichtgeving kan ertoe leiden dat er tegenkrachten gemobiliseerd worden in de samenleving, mensen gaan zich nadrukkelijk tegen geweld keren. Gevolg kan zijn dat probleem hierdoor op
politieke agenda komt of dat publiek helpt bij zoeken naar daders.
- Media kunnen ook bijdragen aan het ter discussie stellen van extreemrechtse denkbeelden en
corrigeren van hele en halve onwaarheden. Journalistiek kan zo een publiek debat opzetten.
Vrijheid
Uitingsvrijheid
wordt beperkt door wettelijke grenzen, op terrein van belediging, laster, smaad, discriminatie en aanzetten tot haat. Naast juridische zijn er ook ethische regels. Daarover gaat de Raad voor de Journalistiek.
Raad over cartoons en columns:
Cartoon word beschouwen als een gesproken column en hier hangen ook dezelfde criteria aan: aan columnisten komt een grote vrijheid toe om hun persoonlijke mening te geven over gebeurtenissen of personen waarbij stijlmiddelen als overdrijven, chargeren en bewust eenzijdig belichten geoorloofd zijn. Vrijheid van columnisten en cartoonisten zijn niet onbeperkt: zij mogen niet de grenzen overschrijven van hetgeen maatschappelijk aanvaardbaar is, zij overschrijden grenzen als zij bij het uiten van mening over personen, kwalificaties bezigen of vergelijkingen trekken waartoe feiten geen aanleiding geven.
in alle recente debatten over de vrijheid van meningsuiting tekenen zich twee stromingen af:
- legalisten: redeneren vanuit de juridische optiek: vrijheid van meningsuiting betekent dat iedereen
mag zeggen wat hij wilt, ook kwetsen mag, de grenzen aan de uitingsvrijheid worden getrokken door
de rechter, dus ben je beledigd of gekwetst dan moet je stappen naar de rechter.
- moralisten: redeneert vanuit de moraliteitsoptiek: vrijheid van meningsuiting impliceert
verantwoordelijkheid, niet alles mag, er is geen onbeperkt recht op beledigen en op kwetsen.
multiculture aspecten van persvrijheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de media
In de journalistiek moet worden nagedacht over de multiculturele aspecten van persvrijheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de media. Laatste jaren in Nederland een proces op gang gekomen van “zelfreflectie en zelfkritiek”. De pers lijkt, meer dan de politiek, de kritiek ten harte te nemen. Nu is het belangrijk om na te denken over wat evenwichtige berichtgeving betekent in een multiculturele samenleving, nadenken over onaanvaardbare vormen van zelfcensuur en over neiging om meer de conflicten op te zoeken ipv de inhoudelijke diepgang.
politiek en media zoeken een houding
Het debat over de verhouding tussen de media en extremisme kwam in Nederland op gang door de komst van de Centrumpartij. De discussie hierover leidde niet tot een consensus. Twee opvattingen staan tegenover elkaar: de één is van mening dat negeren het beste is (ook door de media); de ander vindt juist dat er een discussie moet worden aangegaan. Waar wel consensus over is: aan de stemmers op deze partijen moet aandacht worden besteed.
situatie in het buitenland
Verschillende West-Europese landen hebben te maken met rechtsextreme politieke partijen. Frankrijk (Front National), Duitsland (neonazi’s), Vlaanderen (Vlaams Belang/Blok). Op grond van de ervaringen in deze landen kunnen drie posities worden omschreven:
(1) negeren zoveel als het kan; (2) gelijk behandelen zoals andere partijen; (3) kritische confrontaties opzoeken om ideeën aan de kaak te stellen.
remmende en stimulerende effecten
Media-aandacht aan deze partijen kan tot gevolg hebben: (1) imitatiegedrag (‘aanstekelijke werking’); (2) veel aandacht kan leiden tot het idee dat deze partijen belangrijk zijn (= een vorm van werving); (3) veel aandacht kan ook leiden tot angstgevoelens.
Media-aandacht kan eveneens leiden tot het mobiliseren van tegenkrachten en –geluiden. Via media-aandacht kan een maatschappelijk debat op gang komen over deze onderwerpen.
drie opties voor de opstelling van de media
de drie posities zoals omschreven in 9.2 zijn ideologisch van aard. Positie één (negeren) gaat uit van betutteling: de journalist besluit dat het beter voor het publiek is dat ze niet in aanraking komt met bepaalde ideeën. Positie twee (zakelijke houding) is pragmatisch, de journalist wil neutraal blijven. Positie drie gaat ervan uit dat de eigen politieke voorkeur van de journalist mag leiden tot het aan de kaak willen stellen van bepaalde ideeën
grenzen aan uitingsvrijheid
De vrijheid van meningsuiting is aan wettelijke regels gebonden: aanzetten tot haat, belediging en racisme/discriminatie zijn verboden. Ook zijn er ethische regels: waar liggen volgens de journalisten zelf de grenzen? Voor verschillende journalistieke genres gelden verschillende ethische regels: in cartoons en columns mag bijvoorbeeld meer. In westerse landen wordt groot waarde gehecht aan een grote uitingsvrijheid.
(9.5.1) De verhouding tussen de vrijheid van meningsuiting en de godsdienstvrijheid is lastig. Het debat in Nederland hierover begon met de komst van Fortuyn. Er zijn twee stromingen: (1) legalisten: volgens de wet en de jurisprudentie moet iedereen kunnen zeggen wat hij wil. Alleen de rechter kan eventueel beslissen dat een bepaalde belediging te ver is gegaan. (2) De moralisten: vrijheid houdt ook verantwoordelijkheid in. Dat iets in principe mag, wil niet zeggen dat je het ook moet doen. Er moet sprake blijven van wederzijds respect. (9.5.2) Door de globalisering en uitwisseling van informatie worden botsingen in cultuur duidelijker. In de journalistiek moet daarom worden nagedacht over de maatschappelijke verantwoordelijkheid en wat het betekent om journalistiek te bedrijven in een multiculturele samenleving. Zelfreflectie is daarvoor nodig.
