H13. Slapen en dromen Flashcards
Biologische ritmes
- Circannueel = jaarlijks (winterslaap)
- infradiaan = > dag, < jaar (menstruatie)
- circadiaan = dagelijks (slapen)
- ultradiaan = < dag (eten en drinken)
Endogene ritmes
Intern gestuurde ritmes door bijvoorbeeld je biologische klok (dus vanuit je lichaam)
Exogene ritmes
Extern gestuurde ritmes door bijvoorbeeld daglicht en seizoenen
Is je biologische klok endo- of exogeen?
Biologische klok wordt exogeen door daglicht gesynchroniseerd
Hoe weet je of een ritme endo- of exogeen is?
Als je over langere tijd alle condities (bijv. licht) constant houdt en er toch een ritme onstaat (bijv. op vaste tijden gaan slapen) dan wordt dat ritme endogeen gestuurd
Free-running ritme
Dag/ nacht wordt 25-27 uur door de vrije loop van het ritme –> in werkelijkheid 24 uur en 11 min.
- dagdieren: tijdens donker meer slapen
- nachtdieren: tijdens donker meer activiteit
Zeitgebers
Omgevingscues –> periodieke synchronisatie met omgevingscues (alleen als ze op een vaste tijd plaatsvinden) –> stellen onze interne klok steeds bij naar 24 uur
Entrainment
Het synchroniseren/resetten van onze interne klok met zeitgebers (bijv. wanneer je wakker wordt)
Exogene zeitgebers
Daglicht, eten, sporten, temperatuur, slaapritueel, werk etc.
Jetlag
Zeitgeber en biologische klok zijn niet gesynchroniseerd (bijv. Het is lihct wanneer je biologische klok normaal slaapt)
- Van oost naar west is makkelijker dan van west naar oost
Neurale basis voor biologische klok
- suprachiasmatische nucleus SCN
Onderdeel van hypothalamus, boven het optisch chiasme
- input van lichtgevoelige retinale ganglioncellen via tractus retino-hypothalamicus
-Bestaat uit core en shell neuronen –> core = niet-ritmisch, entrainen shell neuronen die genetisch voorgeprogrammeerd zijn voor ritmiek
Circadiaans ritme
- entrained door dag/nacht licht
- verstoord door bijv. eetgedrag, opwinding en beweging
- blauwlicht verstoord ritme –> TRH pakt hoeveelheid blauw licht op
- non-photic (niet-licht) cues bereiken SCN via laterale thalamicus en kernen van Raphé
SCN als masterklok
- SCN produceert geen gedrag –> wel het ritme/tijdstip van gedrag
- SCN bevat pacemaker cellen die 24 uur endogeen ritme hebben –> PMC’s sturen hersenstructurene aan met circadiaanse ritmische activiteit (slave oscillatoren) –> ‘s achts: pijnappelklier –> melatonine (rest and digest); overdag: hypofuse –> bijnieren –> cortisol (fight or flight)
Melatonine bij ritmes
Door pijnappelklier bij donkerlicht
- circadiaans slaapwaak ritme (mensen en dieren)
- circannuele cycli bij dieeren –> winterlsaap, vogelmigratie en voortplanting (meer melatonine zorgt voor kleinere gonaden en dus minder testosteron)
Slaap registratie
- Elektro-encefalogram (EEG) voor hersenactiviteit
- Elektro-myogram (EMG) voor spieractiviteit
- Elektro-oculogram (EOG) voor oogactiviteit
- Aanvullend: lichaamstemperatuur, bloedglucose en hormoonlevels
Slaapstadia
- Wakker (W): alert –> beta bij ogen open en alfa bij ogen dicht
- NREM stadia 1 (N1): slaap onset –> theta ritme
- NREM stadia 2 (N2): lichte slaap –> sleep spindels en K-complexen
- NREM stadia 3 (N3): diepe slaap –> delta ritme (slow wave)
- REM (R): beta en theta ritmes
SLeep spindles en K-complexen
Spindel: hippocampus activiteit (geheugen)
K-complexen: oppikken van omgevingsgeluid (bewust)
REM- slaap
Rapid Eye Movement
- EEG-frequentie lijkt op wakker
- Atonie: spieren zijn maximaal ontspannen, dus EMG is diepe slaap
–> Paradoxale slaap: wakker EEG, diepe slaap EMG
NREM vs REM
NREM: spierspanning, lichaamsbeweging, slaapwandelen, daling in lichaamstemperatuur, hartslag, bloeddruk en gewicht en stijging in groeihormoon
REM: Atonie, trekken voor distale bloedtoevoer, lichaamstemperatuur gelijk aan omgevingstemperatuur
Hypnogram
Slaapdiagram –> slaapcycli is 90 min; 5 x per nacht = 8 uur
- REM-rebound: slaaptekort wordt de volgende nacht ingehaald met meer cycli
- Hoeveelheid REM neemt af met leeftijd
- Vanaf 2 jaar gelijk aan volwassenen slaap –> dromen en onthouden want hippocampus is gemyeliniseerd
Dromen
Meer EEG-activiteit tijdens REM door dromen
- 80% levendige droom tijdens REM
- 10% minder levendige droom tijdens NREM
–> nachtmerrie: lange levendige angstaanjagende REM droom
–> nachtangst: korte angstaanjagende NREM droom –> interne angst en autonome fysiologische reacties
- dromen zijn realtime maar tijdcompressie van de herinnering
Functie van dromen (theorieën)
- Oude Egyptenaren: orakels en boodschappen van de goden
- Freud: symbolische vervulling van onbewuste wensen en verlangens
- Jung: collectief onbewust dat de hele historie van de mens als soort omvat
- Activation synthesis theorie, coping theorie en continuation theorie
Activation synthesies theory
Hobson –> epifenomeen van random hersenactiviteit
Coping theory
Valli en Revonsuo –> adaptieve ffunctie –> verbeterde coping strategiën voor meoilijk/ gevolgen
Continuation theory
Edwards –> wakker continue problemen oplossing –> tijdens slaap daarmee verder gaan
BRAC Basale Rust Activiteit Cyclus
Activiteiten in blokken van 90 minuten –> REM ook = bewijs voor continuation theory
Biologisch adaptief proces van slaap
- energie besparen
- dagdieren slapen ‘s nachts door slecht zicht
- roofdieren slapen meer dan prooidieren
Restoratief proces van slaap
- Lichamelijk ehrstel –> meer groeihormonen
- Herstel hersenfunctie –> afvalstoffen opruimen en herstel neurale plasticiteit
–> chronische slaapdeprivatie: Achteruitgang cognitief functioneren
–> selectieve deprivatie van REM: Bijwerking van antidepressiva en sedatieven –> REM- rebound, geen korte termijn effect op cognitief functioneren
Slaap en opslag van expliciet geheugen
Bewust: episodisch en semantisch
- consolidatie van expliciet geheugen in de hippocampus tijdens REM slaap
- vuren op specifieke plaatsen in de ruimte tijdens navigatie gedrag –> patroon wordt herhaald tijdens REM slaap (belangrijke gebeurtenissen herhalen zich tijdens NREM; wss naar kortetermijn)
Slaap en opslag van impliciet geheugen
Onbewust: motorische vaardigheden, gewoontes
- Consolidatie van impliciete gehugen lijkt op te treden tijdens REM
- vergelijkbare activatie in REM als bij reactietraining
Reticulaire activatie systeem (hersenstam)
Stimulatie: stimulatie (hypo)thalamus en cortex –> wakker EEG patrooon
Inhibitie: produceert slaap EEG patroon
–> Schade aan RAS resulteert in een coma
Veentrolaterale preoptische nucleus (hypothalamus)
Bevat slaap/waak switch (gecontroleerd door SCN)
- UIT: RAS actief –> wakker EEG
- AAN: inhibitie RAS –> slaap EEG
Cholinerge systeem voor slaap (Nucleus Basalis van Meynart)
Wakker EEG geassocieerd met alertheid zonder beweging
Serotonerge systeem voor slaap (Kernen van Raphé)
Wakker EEG geassocieerd met alertheid tijdens beweging
Insomnia
Slapeloosheid bij NREM
Hypersomnia
Moeite met wakker blijven NREM
Narcolepsie
Plotseling direct in REM slaap
Slappverlamming
Slaapparalyse –> paralyse door atonie van REM
Kataplexie
REM atonie aanval tijdens wakker zijn (door opwinding en lachen bijv)
