Geneeskunde 2B1 HC week 1 - 05/02 Flashcards
Welke instanties helpen mee aan de behandeling en preventie van infectieziekten?
- Huisarts
- GGD (SOA, tuberculose, uitbraakmanagment)
- 2e/3e lijn: afhankelijk van ziektebeeld (medisch specialis in eigen vakgebied, internist-/kinderarts-infectioloog
- In overleg met arts-microbioloog
Wat is de grootste veroorzaker van infectieziekten en wat zijn de eigenschappen hiervan?
Bacteriën:
- prokaryoten: hebben geen celkern, DNA los in cytoplasma
- eencellig
- celwand en celmembraan: kunnen ook een fagel (voortbeweging) of andere eigenschappen hebben
- dubbelstrengs, circulair DNA (normaal bacterie DNA) of plasmidaal DNA (geeft extra eigenschappen, bijv. resistentie, dit kunnen ze ook makkelijk doorgeven naar andere bacteriën (ook andere soorten))
- Kunnen voor sporen zorgen: gevormd onder moeilijke omstandigheden (bijv. droogte) en is enkelstrengs DNA in cytoplasma waaruit in goede omstandigheden een nieuwe bacterie kan ontstaan
- Niet met het blote oog te zien (wel met koloniemorfologie) en kleuringen (grampositief paars en gramnegatief rood) (1-5 micrometer)
- Staafjes en kokken (ronde vorm)
Wat zijn de eigenschappen van virussen?
- alleen DNA/RNA (dubbel- of enkelstrengs) met een eiwitmantel met glycoproteïnen (voor binding op gastheercel) eromheen
- voor vermeerdering afhankelijk van gastheercel, op zichzelf niet levend
- structuur verschilt: envelop, naked
- vermeerdering: viraal RNA van retrovirus komt vrij in cytoplasma –> via reserve transcriptase naar DNA en dubbelstrengs provirus –> via integrase inbouw in cellulair DNA –> transcriptie en translatie van nieuwe virussen
- enkel zichtbaar met elektronenmicroscoop (10-100 nm)
Wat zijn de eigenschappen van fungi?
- schimmels (unicellulair (eencellig)) en gisten (vaak meercellig en trekt lange draden)
- eukaryoten: celkern
- dimorf: afhankelijk van temperatuur en leefomgeving schimmel of gist als vorm (sommige gisten kunnen ook als schimmels groeien)
- voortplanting d.m.v. sporen
Wat zijn de eigenschappen van parasieten?
- eukaryoten
- parasitaire levenswijze: voor ontwikkeling geheel/deels afhankelijk van gastheer
- kan dat de eerste gastheer er niet ziek van wordt, maar de volgende wel (teek)
- kunnen groot zijn (tot 1 meter lang)
Wat zijn pathogenen en wat is het verschil tussen en primair en opportunistisch pathogeen?
Bacteriën of micro-organismen die het lichaam ziek kunnen maken
- meeste micro-organismen zijn dit niet (bijv. darmflora)
- sommige zijn soms pathogeen (bijv. schimmels bij een autoimmuunziekte)
- enkele zijn altijd pathogeen (bijv. tuberculose)
Primair vs. opportunistisch:
- primair pathogeen: veroorzaakt altijd een ziekte
- secundair/opportunistisch pathogeen: veroorzaken alleen ziekte bij mensen met een verminderde weerstand
Wat betekend kolonisatie?
Dragerschap: een bacterie die in het lichaam zit maar geen kwaad doet, dit is per lichaamsdeel afhankelijk (verschil tussen bijv. huid en darmen)
- neem je een kweek en je vind een micro-organisme wat niet op die plek hoort te zitten, of een slechte variant dan heb je het pathogeen te pakken
- lichaam bevat ook steriele plekken (zonder micro-organismen): alles wat geen contact heeft met de buitenwereld (hersenen (en liquor), binnenkant oog, spieren en bloed normaal ook)
Wanneer is er sprake van een infectie?
Als er schade of een veranderde fysiologie is door interactie tussen gastheer en micro-organisme –> hierbij ontstaat een ontstekings- en immuunreactie
- kan klinisch (zichtbaar) en subklinisch (niet waarneembaar)
- bestaat uit een keten van gebeurtenissen (pathogenese van infectieziekte)
Wat is Staphylococcus aureus?
Bacterie die ziekte kan veroorzaken maar die veel mensen bij zich dragen zonder ziekte (ong. 25%)
–> kan dus veel infecties veroorzaken (bijv. pus, diarree, UWI, etc.) maar doet dit niet bij iedereen
- grampositief en rond
- op de huid (bijna altijd in de neus en vaak ook de handen)
- dragers hebben veel meer kans op wondinfectie
Waarvan is de pathogenese van infectieziekten afhankelijk?
- Micro-organisme (MO): pathogeniciteit (vermogen van MO om ziekte te veroorzaken) en virulentie (maat voor hoeveelheid schade die een MO in zijn gastheer aanricht, afhankelijk van virulentie factoren (eigenschappen waarmee MO de verdedigingsmechanismen van de gastheer kan ontlopen/verwijderen) –> virulentie kun je meten door de kijken hoeveel MO er nodig zijn om de helft van de dieren ziek te maken/te laten overlijden in een studie
- Gastheer: genetische achtergrond, immuunsuppressie (bijv. door medicatie), ziekte, lokale omstandigheden, etc.
- Besmettingsroute: via de lucht, via contact, via feces, etc.
Wat is de functie van het immuunsysteem?
Onderhouden en herstellen van homeostage en verzorgen van afweer tegen pathogene micro-organismen en schadelijke stoffen
- samen met endocrien systeem en zenuwstelsel
- doen we samen met microbiota
- bedreigingen door verschillende triggers: exogeen infectieus (van buiten, virus, bacterie, schimmel, fungi, etc.), exogeen niet-infectieus (van buiten, zwangerschap, transplantatie, toxine, allergenen) of endogeen (trauma; breuk, wond, UV-straling)
Wanneer treedt er immuun herkenning op en wat kan de respons van het lichaam zijn?
Herkenning bij: gezonde lichaamscel, dode lichaamscel, tumorcel, foetus, microbiota, pathogene micro-organismen, moleculen in voedsel/de lucht
Respons: negeren of aanvallen; doden, opruimen, afschermen
Wat gebeurt er als er schade door een prikkel (bijv. infectie of chirurgische behandeling) optreedt aan het lichaam?
Zie afbeelding!
Wordt opgevangen en herkend door innate (aangeboren) immuunrespons; probeert prikkel uit te schakelen en zet adaptieve respons aan en zorgt voor een ontstekingsreactie
–> adaptieve (verworven) immuunrespons werkt versterkend en probeert ook de prikkel uit te schakelen
Er zijn stimulerende en remmende factoren zodat het systeem in evenwicht blijft
Welke aanwezige barrières zijn er tegen infecties en in welke verschillende lagen is dit?
- Mechanisch: epitheel, beweging (lucht, trilharen, vloeistof)
- Chemisch: vetzuren, zout, lage pH, enzymen, antimicrobiële peptiden (defensines)
- Microbiologisch: microbiota
Verschillende lagen:
- Innate: direct beschikbaar, resolutie binnen 4 uur
- Innate-geactiveerd: geïnduceerd, resolutie tot 96 uur, afweer moet eerst geactiveerd worden m.b.v. effectors die bij een ontstekingsreactie vrijkomen
- Adaptief: na de ontsteking is er activatie van lymfocyten, die prolifereren en resolutie na 96 uur
De herkenning van de innate- en adaptieve immuunrespons zorgt voor het optreden van een acute ontsteking
Wat zijn de verschillende leukocyten bij een innate vs. een adaptieve respons en waar is deze ontwikkeling?
Innate: macrofagen (allerlei cellen, ook zenuwcellen)
Adaptief: B- en T-lymfocyten, ontwikkeling in primaire lymfoïde organen
- beenmerg –> B-lymfocyt
- beenmerg –> thymus –> T-lymfocyten (CD4+ (T-helpercel) en CD8+ (cytotoxische T-cel))
–>ook nog secundaire lymfoïde organen: lymfeklieren, milt, plaques van Peyer, lymfoïd weefsel in darm, longen, neus en tonsillen (belangrijk voor functie immuuncellen (activatie T- en B-cellen))
Manier waarop receptor tot stand komt verschilt tussen de beide soorten
Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de innate en adaptieve afweer?
Innate: respons aangezet met een receptor voor herkenning (codering voor receptor vast in het genoom (genoom-gecodeerde receptoren)), niet-klonale respons, snelle reactie, in alle individuen aanwezig, geen geheugen, patroonherkenning, granulocyten en monocyten
Adaptief: respons aangezet door gearrangeerde receptor (in elkaar gezet met verschillende gensegmenten), klonale respons, langzame reactie (cellen moeten eerst delen), verschillend per individu, toename door geheugen, specifieke herkenning, B- en T-lymfocyten
Welke verschillende receptoren bevatten T- en B-lymfocyten?
Variabele domeinen aan receptoren: hiermee antigeen herkenning, bestaat door recombinatie van V-, D- en J-segmenten, samen met een constant deel een unieke keten, koppeling varieert door inserties en deleties;
- B-lymfocyten: diversiteit door combinatie van lichte en zware ketens, hierdoor 5 x 10^13 verschillende Ig’s (als ze los van het membraan zijn)
- T-lymfocyten: diversiteit door afwisseling van alfa, bèta, gamma en delta, hierdoor 10^18 verschillende T-cel receptoren
Hoe verloopt de antigeenherkenning bij T- en B-lymfocyten?
- B-lymfocyt: kan een intact antigeen herkennen door een directe binding van het antigeen met het surface immunoglobuline op het celoppervalk
- T-lymfocyt: heeft een antigeenpresenterende cel (APC) nodig, heeft een receptor met een klein peptide die brokjes kan herkennen gepresenteerd door het HLA-molecuul
Hoe is een lymfeklier opgebouwd?
Zie afbeelding!
Functie: filter voor weefselvloeistof, secundair lymfoïd orgaan
Bestaat uit: kapsel, cortex, follikels, merg, afferent en efferent lymfevat, vene en arterie en een randsinus
- T-lymfocyt gebied in binnenste cortex (paracortex)
- B-lymfocyt follikels aan buitenzijde cortex
Hoe verloopt de adaptieve immuunrespons in secundair lymfoïde organen?
Bestaat uit 2 delen:
- Humoraal: componenten komen in serum/weefselvloeistof (antistoffen)
- Cellulair: T-cellen spelen een belangrijke rol, activatie door APC –> differentiatie in effectorcellen –> aanmaak cytokines of cytotoxische effecten
Hoe verloopt de presentatie van een antigeen aan T-cellen?
D.m.v. APC en het HLA-molecuul (human leukocyten antigen/humaan MHC), presenteren peptides aan de T-cel receptor, presentatie in de groeve, 2 soorten:
- HLA-I: aan CD8+ T-cel, zit op alle kernhoudende cellen, presenteert cytosolaire antigenen (wordt in het proteasoom afgebroken door peptiden –> in Golgi verwerkt en geïntegreerd in receptor op membraan)
- HLA-II: aan CD4+ T-cel, voor co-stimulatie macrofagen, CD8+ cellen en B-lymfocyten, alleen op APC, presenteert exogeen antigeen (opname m.b.v. endosoom –> afbraak tot peptiden –> in speciaal vesicle nieuwe receptor voor op membraan gevormd)
Voor welke effecten kunnen CD4+ T-(helper) cellen zorgen?
- CD4+ T-cellen produceren cytokinen om macrofagen te activeren in de perifere weefsels
- Th1-cellen stimuleren CD8+ T-cellen (doden geïnfecteerde- of kankercellen)
- Th2-cellen stimuleren plasmacellen (maken antistoffen tegen ziekteverwekker
Wat is het geheugen van de adaptieve respons?
- Primaire respons met antigeen: vanuit naïeve B-lymfocyt populatie plasmacellen en geheugen B-lymfocyten ontwikkelen
- Secundaire respons met antigeen: geheugen B-lymfocyten zorgen voor de snelle, sterke en hogere reactie
Welke balans is er in het immuunsysteem?
Balans tussen Th1-cellen met cellulaire immuniteit (auto-immuniteit) en Th2-cellen met humorale immuniteit (allergie)
–> ook in balans met regulator/suppressor T-lymfocyten die voor tolerantie zorgen
–> als er iets mis is met de balans reageert het ergens anders op dan op infecties (auto-immuniteit)
Wat zijn de kenmerken van virussen?
- het zijn obligaat intracellulaire parasieten: hebben altijd een gastheercel nodig voor vermenigvuldiging
- bestaat uit DNA of RNA met informatie voor productie van nieuwe viruspartikels die naar nieuwe cellen verspreiden
- extracellulaire vorm is een partikel/viron
- altijd besmettelijk en infecteert nieuwe cellen, is niet altijd ziekteverwekkend (ook niet in eigen belang want als gastheer overlijdt dan zij ook)
- passieve agentia: denken niet en hebben geen plan
- als een cel susceptibel voor het virus is kan hij er aan hechten, als hij die niet heeft is hij resistent
- deling van virus afhankelijk van permissiviteit van de cel (ondersteuning replicatie)
Wat zijn de intracellulaire- en extracellulaire fase van een virus?
-
intracellulaire fase: virus zit in de cel en partikel is uit elkaar gevallen –> valt hier de cel aan en gebruikt de grondstoffen en energie van de cel om zichzelf te reproduceren
–> hierin zit de eclipse fase: fase nadat het virus de cel infecteert, hierna komt een hele lading aan virussen naar buiten (burst) wat ten koste gaat van de gastheercel, virus is dan weer te detecteren - extracellulaire fase: virus bestaat uit een stabiel compact partikel buiten de cel –> nakomelingen van een virus kunnen nieuwe cellen gaan infecteren
Hoe verloopt de replicatiecyclus van een virus?
Zie ook afbeelding!
- aanhechting: receptoren op celoppervlak, capside/envelop bepaald specificiteit van gastheercel, tropisme (virus zit op de juiste cel)
- entree van virale genoom: penetratie (virus zonder envelop), endocytose (bij beide) of membraanfusie (met envelop)
- transcriptie, translatie en replicatie: nieuwe DNA/RNA vorming, mRNA aflezen waardoor eiwitten worden gevormd
- assemblage: virale eiwitten vormen een nieuw virusdeeltje, hieromheen een capside gevormd
- budding en release: naar buiten brengen van het virus uit de cel
Wat is de Baltimore classificatie?
Zie afbeelding!
Algemeen: viraal genoom wordt altijd omgezet in mRNA –> eiwit –> vermenigvuldiging
- bij RNA onderscheid tussen + (basenvolgorde hetzelfde als latere mRNA, dus startcodon, +RNA direct door ribosoom afgelezen, voor vermeerdering omgezet in complementair -RNA voor matrijs) en - (van -RNA eerst dubbelstrengs RNA-keten maken, +RNA keten kan door ribosoom worden afgelezen als matrijs) streng
Hoe vindt de replicatie van HIV plaats?
Genoom van HIV gecodeerd door +RNA, het werkt als retrovirus
- viruspartikel bindt aan CD4 en co-receptor CCR5/CXCR4 –> virus kan de cel in –> viraal reserve transcriptase (viraal polymerase) maakt van +RNA enkelstrengs DNA (retrovirus) –> hiervan dubbelstrengs DNA vormen –> virale integrase (integratie van genoom in gastheercel) –> humane cellulaire polymerase maken van provirus nieuw mRNA en genomisch +RNA –> +RNA kan de cel weer verlaten (nieuw viruspartikel) en andere cellen infecteren
Hoe werkt antivirale therapie die op nucleoside analogen is gebaseerd?
Virussen repliceren in de cel en in de therapie kunnen analogen worden gebruikt die lijken op de bouwstenen van DNA en RNA (nucleosiden) maar niet de OH-groep hebben –> hierdoor kan er na de inbouw van deze nucleoside geen verdere replicatie plaatsvinden en kan het virus niet verder delen (ketenterminatie)
–> er is intracellulair fosforylatie nodig (fosfaatgroepen kunnen niet door celmembraan door negatieve lading), dit wordt gedaan door humane enzymen
- normaal: fosfodi-esterbinding tussen OH-groep (essentieel voor verlenging keten) en 3 fosfaatgroepen, als de 2 fosfaatgroepen afsplitsen komt energie vrij (energiebron voor vermenigvuldiging DNA)
- de nucleoside analogen zijn selectief waardoor ze alleen virale polymerasen remmen en niet kunnen worden ingebouwd in humane polymerasen (celdeling wordt dus niet verstoord, bij niet-selectieve nucleoside analogen is dit wel (chemotherapie))
Hoe werkt Aciclovir tegen het Herpes Simplex virus (HSV)?
Nucleoside analoog maar dan veiliger
- remt het herpes simplex DNA-polymerase; enzym dat het genoom aan het vermenigvuldigen is
- als het de cel in gaat moeten er fosfaatgroepen aan worden gezet –> lichaamseigen enzym dat de eerste koppelt heeft een lage activiteit door aciclovir–> HSV heeft een eigen enzym (thymidine kinase) dat dit wel snel kan doen –> hierdoor wordt aciclovir dus alleen actief in hoge concentraties in een herpes geïnfecteerde cel (concentratie wordt nooit schadelijk in een gezonde cel)
- eerste fosfaatgroep wordt dus met virale enzymen ingebouwd en de tweede en derde fosfaatgroep kunnen wel met humane kinases ingebouwd worden
- werkt ook op VZV (varicella zoster virus, waterpokken en gordelroos) en CMV (cytomegalovirus)
–> je moet dit wel altijd blijven slikken omdat het herpesvirus altijd (latent) aanwezig blijft in het lichaam na infecte, het kan bij een verzwakt immuunsysteem opvlammen
Wat is Leishmaniasis en hoe verloopt de ontwikkelingscyclus?
Veroorzaakt door meerdere soorten Leishmania parasieten –> bij verschillende patiënten een verschillend ziektebeeld
- >20 verschillende soorten Leishmania
- vooral in Brazilië, India en rond de Middellandse Zee
- overgebracht door vrouwelijke zandvliegjes/mug (vector)
- ontwikkelingscyclus: speeksel van mug in de gastheer met component zodat meer bloed kan worden opgezogen –> Leishmania spp. opname door macrofagen door lichaamsvreemde herkenning –> promastigoten veranderen in amastigoten en hierdoor voorkomen van fusie fagosoom met lysosoom –> vermenigvuldiging tot macrofaag knapt –> verspreiding parasiet in gastheer –> nieuwe zandvlieg neemt bloed af en neemt parasiet over en geeft het door (bij zandvlieg vrijkomen parasiet in maag-darmkanaal en transformatie naar promastigoten stadium)
