Ćwiczenia XII - diagnostyka laboratoryjna chorób trzustki Flashcards
Jaka jest definicja ostrego zapalenia trzustki (OZT)?
Jest to ostry stan zapalny gruczołu związany z przedwczesną aktywacją proenzymów trzustkowych i uszkodzeniem w różnym stopniu:
- sąsiadujących tkanek
- odległych narządów
Jaka jest zachorowalność i śmiertelność w OZT (epidemiologia)
Zachorowalność 20-70/100 000 osób rocznie
Śmiertelność ~10% (10/100 osób chorych umiera)
Do przyczyny OZT należą (etiologia OZT) :
W 80% jest to:
- choroby pęcherzyka żółciowego
- chorobt dróg żółciowych
- alkohol
Idiopatycznie ostre zapalenie trzustki rozwija się w 10% przypadków.
Do objawów ostrego zapalenia trzustki należą:
- Ból brzucha (95-100%)
- Nudności i wymioty, nie przynoszące ulgi (80%)
- Gorączka (50% w 1. tyg. OZT) - gorączak w 2-3 tyg. jest wynikiem zakażenia tk. martwiczych
- Wysięk w jamie opłucnej (40%)
- Żółtaczka (20-30%)
- Bolesność w nadbrzuszu
- Ołabienie lub brak szmerów perystaltyki
- Wzmożone napięcie powłok brzucha
- Wyczuwalny bolesny opór w nadbrzuszu
- Tachykardia
- Zaburzenia świadomości
- Hipotensja, niekiedy dochodzi do wstrząsu
- Zmiany skórne (zaczerwienienie twarzy, sinica twarzy i kończyn, podbiegnięcia krwawe wokół pępka/okolicy lędźwiowej)
Jakie są postacie (rodzaje) ostrego zapalnenia trzustki (OZT)?
- Śródmiąższowe (80-90%)
- Martwicze (5-10%)
- Wczesne
- Późne
Jaka jest charakterystykaca śródmiąższowego OZT?
- NIE stwierdza się martwicy trzustki i tk. obwodowych w badaniach obrazowych
- RZADKO widoczne rozlane powiększenie trzustki oraz zatarcie granic trzustki i tk. przytrzustkowych
Jaka jest charakterystyka martwiczego OZT?
- Obecność martwicy miąższu trzustki i/lub tkanek oobwodowych
Jaka jest różnica pomiędzy wczesnym a późnym OZT?
Późne
- kilka tygodni-kilka miesięcy (wystąpienie)
Wczesne
-
okokło 1 tygodnia (wystąpienie)
- Miejscowe zaburzenie powodują zaburzenia układowe (przyczyna)
Jakie są kryteria rozpoznania OZT?
- Ból w nadbrzuszu, o ostrym początku promieniujący do pleców (TYPOWY OBRAZ KLINICZNY)
- 3-krotnie przekroczenie enzymów trzustkowych w surowicy
- Wyniki badań obrazowych - typowe dla OZT (USG jamy brzusznej, TK, RM)
Jaka jest kolejność diagnostyczna w przypadku OZT?
- USG jamy brzusnej (badanie pierwszego wyboru) - powiększnie trzustki, zatarcie granic i zmniejszona i niejednorodna echogeniczność miąższu - rzadko wychodzi (otyłość, gazy jelitowy)
- RTG jamy brzusznej
- RTG klatki piersiowej i EKG
-
Badania laboratoryjne
- Lipazy, amylazy i inne enzymy trzustkowe
- TK jamy brzusznej
Lipazy w diagnostyce OZT w surowicy krwi:
- Szybki wzrost aktywności (4-8h)
- Długi okres podwyższonej aktywności (10-14 dni)
- Ciągły, podwyższony (5-6 krotnie) wzrost aktywności, niezależnie od moemntu zgłoszenia się pacjenta z OZT
Diagnostyka innych niż OZT chorób na podstawie lipaz:
(chodzi o to, że lipazy wtedy też są wysokie we krwi)
- Przewlekłe zapalenie trzustki
- Rak trzustki
- Niedrożność/zawał jelit
- Owrzodzenie dwunastnicy
- Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego
- Niewydolność nerek
- Cukrzycowa kwasica ketonowa
- Uraz
Problemy w diagnostyce OZT za pomocą pomiaru amylaz w surowicy krwi:
- Niska czułość i swoistość - (20% przypadków OZT o etiologii alkoholowej nie wykazuje wzrostu tego enzymu w chwili przyjęcia)
-
Prawidłowy poziom amylaz u chorych z postępującym OZT w przypadku:
- Całkowitego uszkodzenia trzustki
- Pomiar wykonany kilka dni po rozpoczęciu OZT
- Podwyższonego poziomu trójglicerydów (TG)
Diagnostyka innych niż OZT chorób na podstawie amylaz:
(chodzi o to, że amylazy wtedy też są wysokie we krwi)
- Perforacja wrzodu żołądka
- Perforacja wrzodu dwunastnicy
- Ostra niewydolność nerek
- Pęknięta ciąża pozamaciczna
- Urazy brzucha
- Niedrożność jelit
- Zapalenie wyrostka robaczkowego
- Makroamylozemia - kompleksy amylaz z IgA/IgG lub innymi białkami osocza - nieusuwalne przez nerki (wysoka masa)
- Indukowanie lekami (furosemid, estrogeny, preparty wapnia)
Amylazy w diagnostyce OZT w surowicy krwi:
- Szybki wzrost aktywności (2-3h)
- Podwyższony poziom trwa przez kilka dni
-
Łagodne przypadki OZT
- wolne tempo narastania (3-5 dni przed ostrymi objawami)
- podwyższony poziom trwa 48-72h
Jak rozróżnić OZT pomiędzy alkoholową, a żółciopochodną etiologią OZT?
Stosunek LIPAZY/AMYLAZY (L/A)
L/A < 2 - Żółciowa
L/A > 2 - Alkoholowa
Amylazy w diagnostyce OZT w moczu:
- Wzrost aktywności po 12-48h po max wydzielniczym w surowicy
- Utrzymuje się znacznie dłużej niż w surowicy
- Możliwość oznaczenia stosunku klirensu amylazy do kreatyniny (Cam/Ckr)
- Cam rośnie po 1-2 dniach po wzroście aktywności w surowicy
- Stosunek Cam/Ckr - 9-15 (zdrowi 1-4)
Problemy w diagnostyce OZT za pomocą pomiaru (stusunek Cam/Ckr) amylaz w moczu:
- Pozyskanie moczu do badania
- Wzrost Cam/Ckr w innych schorzeniach:
- Szpiczak
- Niewydolność nerek
- Duże dawki kortykosteroidów
- Perforacja dwunastnicy
Wymień izoenzymy amylazyiich zmianę występujące u OZT:
- Wzrost formy molekularnej P2 (91%)
- Wzrost formy molekularnej P3 (98%)
- Pojawienie się formy molekularnej P4 (NIE występuje u ZDROWYCH)
Przedstaw ocenę ciężkości i rokowanie w OZT oraz od czego zależy i jak się ją mierzy (skala):
Zależy od :
- Występowania
- Czasu trwania
- Niewydolności narządowej
Ocenia się za pomocą skali Marshala

Wymień i krótko opisz postacie kliniczne OZT wg. klasyfikacji z Atlanty z 2012
Łagodne OZT
- Nie występują niewydolności narządowe, ani powikłania miejscowe i układowe
Umiarkowane OZT
- Występuje przejściowa (<48h) niewydolność narządowa oraz powikłania miejscowe i/lub zaostrzenie choroby współistniejącej z OZT
Jakie są przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki (PZT) wg. klasyfikacji TIGAR-O?
T - toksyczno-metaboliczne
I - idiopatyczne
G - genetyczne
A - autoimmunologiczne
R - recurrent (nawracające)
Toksyczno-metaboliczne przyczyny PZT:
- Alkohol (65-95%)
- Palenie tytoniu
- Hiperkalcemia
- Hiperlipidemia
- Przewlekła niewydolność nerek
- Leki
- Toksyny
Idiopatyczne przyczyny PZT:
~20% przypadków PZT
- Wcześnie pojawiające
- Późnopojawiające się (2/3 przypadków niealkoholowego PZT)
-
Tropikalne
- Tropikalne wapniejące zapalenie trzustki
- Cukrzyca związana z włóknieniem i kamicą trzustki
Genetyczne przyczyny PZT:
- Autosomalne dominujące (PRSS 1)
-
Autosomalne recesywne
- CFTR (mukowiscydoza)
- Mutacje genu inhibitora proteaz serynowych
- Mutacje genu trypsynogenu
- Niedobór alfa-1 antytryspyny
Opisz diagnostykę i objawy PZT:
Objawy PZT
- Zaburzenie wchłaniania tłuszczy i lipidów spowodowane upośledzeniem wydzielania i inaktywacją (ph<7) lipazy trzustkowej.
- Nietolerancja glukozy i cukrzyca (jawna u 10-35% chorych)

Jakie są badania diagnostyczne w PZT?
- Amylaza trzustkowa w surowicy krwi
- Tłuszcze w kale
- Elastaza w kale
- Badania czynnościowe
Jak zmienia się poziom lipaz i amylaz w surowicy krwi w PZT?
Aktywność tych enzymów może być miernie podwyższona, ale zwtkle jest w normie
Jakie informacje otrzymamy z oznaczenia tłuszczu w kale?
- Ewentualna niewydolność egzokrynna
-
Prawidłowa ilość - 6%
- Jeżeli więcej -> zaburzenie wydzielania enzymów lipolitycznych
Jakie testy różnicują zaburzenia procesów trawienia i upośledzonego wchałaniania?
Testy z zastosowaniem znakowanych izotopów (14C, 3H)
Jakie są testy na oznaczenie enzymów w kale?
- Pomiar elastazy 1 (zbiórka 24h)
- w kale poziom 5-6x wyższy niż w soku trzustkowym
- isteje związek pomiędzy wydzielaniem elastazy a aktywnością enzymów trzustkowych
- Pomiar chymotrypsyny (zbiórka 24h)
Jakie są badania czynnościowe w ocenie aktywności trzustki?
- Test sekretynowo-cholecystokinowy
- Test Lundha
- Test NBT PABA
- Test pankreolaurynowy
Na czym polega test sekretynowo-cholecystokinowy?
Jest to metoda bezpośredniej oceny wydzielania soku trzustkowego oparta na pomiarze objętości soku trzustkowego oraz zawartości w nim wodorowęglanów i enzymów trawiennych w warunkach podstawowych oraz po stymulacji sekretyną i cholecystokininą (dawniej zwaną pankrazeiną)
Jaka jest charakterystyka testu sekretynowo-cholecystokinowego oraz w jaki sposób się go przeprowadza?
Jest to test czynnościowy polegający na neutralizacji soku trzustkowego.
Przprowadzanie testu sekretynowo-cholecystokinowego:
- Po 6-godzinnym/nocnym odpoczynku
- Założenie zgłębnika żołądkowo-dwunastniczego
- Pomiar kolejnych objętości wydzieliny trzustkowej (warunki podstawowe)
- Podanie sekretyny - badanie: objętości soku trzustkowego oraz wydzielanie wodorowęglanów
- 30 sekund po podaniu cholecystokininy - wydzielanie enzymów trzustkowych
Na czym polega i co stwierdza test Lundha?
- Ocenia czynność zewnątrzwydzielniczą trzuskti - bada:
- zawartość enzymów trzustkowych
- kwasów tłuszczowych
- tłuszczów
- soli kwasów żółciowych
- Stwierdza spadek ilości enzymów i zmniejszoną lipolizę (upośledzona funkcja zew.wydzielnicza trzustki)
Na czym polega test NBA PABA oraz test pankreolaurynowy?
Określa aktywność trawienną soku trzustkowego - szczególnie chymotrypsyny
- Jeżeli spadek PABA o 50% - upośledzenie aktywności (test NBA PABA)
- Jeżeli odzysk barwnika (Fluoresceiny) różny od 30% (test pankreolaurynowy)
Jakie przeciwciała występują w zapaleniu trzustki (charakterystyczne)?
- IgG4
-
Autoprzeciwciała
- Przeciwjądrowe (ANA)
- Anhydrazie węglanowej (ACA)
- Laktoferynie (ALF)
- Mięśniom gładkim (SNA)
- Przeciwmitochondrialne (AMA)
- Czynniki reumatoidalny (RF)
Jakie choroby zaliczmay o chorób trzustki?
- Ostre zapalenie trzustki (OZT)
- Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT
- Torbiele trzustki
- Nowotwory trzustki
Czym jest torbiel trzustki i na jakie rodzaje je dzielimy?
Torbiel trzustki - zbiornik płynu zawierający zwykle wydzielinę trzustkową, znajduje się wewnątrz lub na zewnątrz gruczołu.
- Torbiele prawdziwe
- Torbiele prozapalne
Opisz epidemiologię torbieli trzustki? (statystycznie jakich ile jest)
- Torbiele nowotworowe (ponad 50%)
-
Torbiele prozapalne (15-30%)
- po OZT (7-38%)
- po PZT (30%)
Czym są prawdziwe torbiele trzusktki i jakie są ich podtypy?
Torbiel prawdziwa - ściana wyścielona nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym lub walcowatym
- Zastoinowe retencyjne - powstają w wyniku poszerzenia przewodu trzustkowego
- Pasożytnicze - tasiemiec bąblowiec, glista ludzka
- Skórzaste-wrodzone
- Potworniaki
- Nowotworowe
Jaka jest definicja torbieli prozapalnej trzustki?
Różnego rodzaju zbiorniki treści płynnej, mogące powstać w wyniku zapalenia trzustki. W badaniach obrazowych mogą przypominać torbiel trzustki.
Jakie są objawy przy torbielach trzusktki?
- Wywiad wskazujący na przebycie OZT lub PZT
- Uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej
- Pobolewania, czasami ostry ból
- Niekiedy nudności, wymioty, osłabienie, brak łaknienia, spadek masy ciała, gorączka
- Niekedy wyczuwalny opór w nadbrzuszu lub śródbrzuszu
Na jakie inne choroby mogą wskazywać objawy przy torbielach trzustki?
- Śluzowe nowotwory torbielowate
- Surowicze torbielakogruczolaki
- Wewnątrzprzewodowe brodawkowe nowotwory śluzowe
Jakie są kryterai rozpoznania torbieli trzustki?
- Badania obrazowe (najczęściej USG j. brzusznej)
-
Badania laboratoryjne
- wzrost aktywności amylazy w surowicy i w moczu
- wzrost aktywności lipazy w surowicy
- leukocytoza i wzrost CRP w surowicy (może pojawić się okresowo)
- wzrost fosfatazy zasadowej oraz hiperbilirubinemia przy ućisku zewnątrzpochodnych przewodów żółciowych (niektórzy chorzy)
-
Badanie płynu z torbieli (nakłucie torbieli)
- Kolor,przejrzystość- klarowny/wodojasny, żółty, brązowy
- Wzrost aktywności amylazy i lipazy
- 20-50% - dodatni posiew
Jak przedstawia się procentowy rozkład nowotworów trzustki?
95% nowotworów trzustki dotyczy cz. zewnątrzwydzielniczej
- 85% rak trzustki
- 10% nowowtwory torbielowate
- 5% guzy z komórek cz.endokrynnej trzustki
Jak przedstawia się zapadalność na raka trzustki z rozdziałem płciowym?
5,8/100 000 rocznie mężczyzn
4,0/100 000 rocznie kobiet
Jakie są czynniki ryzyka raka trzustki?
- Palenie papierosów - (25-29% przypadków)
- PZT - (15-25x wyższe ryzyko)
- Predyspozycje genetyczne - (5-10% przypadków)
- Otyłość - (BMI wyższe o 5kg/m2 zwiększa ryzyko o 6% u mężczyzn i 12% u kobiet)
- Cukrzyca - czynnik predysponujący - wczesny objaw raka trzustki
Jakie są wczesne objawy guza trzustki?
- Dyskomfort w j. brzusznej
- Wzdęcie brzucha, brak łaknienia
- Zmniejszenie masy ciała
- Biegunka
- Nudności
Jakie są objawy guza trzustki, gdy ten ma już duże rozmiary?
- Żółtaczka
- Świąd skóry
- Ból w nadbrzuszu lub ból pleców
- Wymioty
- Cukrzyca
- OZT
- Osłabienia
- Inne typowe dla nowotworów
Jakie są rokowania przy nowotworach trzustki?
Agresywny guz szybko rośnie miejscowo, daje przerzuty do węzłów chłonnych oraz wątroby
- 80-90% - w momencie rozpoznania, guz zaawansowany, nieoperacyjny
- Średni czas przeżycia - 6-10 miesięcy, w razie przerzutów - 3-6 miesięcy
Na czym opiera się rozpoznanie raka trzustki?
- Badania obrazowe
-
Badania morfologiczne (biopsja aspiracyjna cienkoigłowa)
- Wyniki we wczesnym stadium zwykle prawidłowe lub niecharakterystyczne
Czym charakteryzują się badania laboratoryjne w późnym stadium raka trzustki?
- Cholestaza (hipernilirubinemia sprzężona, zwiększona fosfataza alkaliczna i gammaglutamylotranspeptydaza)
- Niedokrwistość
- Hipoalbuminemia
- Wzrost amylazy i lipazy u 10% pacjentów (chyba w surowicy???)
Jakie markery oznacza się w celu diagnostyki raka trzustki?
- Brak specyficznych markerów narządowych
- Oznaczanie niespecyficznych Ca 19.9 oraz CEA
Ca 19.9 - marker (antygen) nowotworowy, obecny w różnych rakach oraz łagodnych zmianach przewodu pokarmowego)
CEA - marker nowotworowy, antygen karciembrionalny. Występuje w chorobach nowotworowych i nienowotworowych, a także w tkankach części zdrowych ludzi (jelita, trzustka, wątroba).
Jakie choroby zaliczamy do najważniejszych schorzeń przełyku?
- Choroba refluksowa
- Zaburzenia motoryki
- Choroby infekcyjne
- Nowotwory
Diagnostyka choroby refluksowej przyłyku:
- Wywiad
- Badanie endoskopowe
- pH-metria przełyku
- Manometria
Diagnostyka raka przełyku:
- Badania endoskopowe z pobraniem wycinka
- EUS (badanie głębokości zmiany)
- RTG przełyku z kontrastem (u osób z przeciwwskazaniem do endoskopii)
- TK (ocena zaawansowania)
- PET
Jaka jest etiologia zapalenia żołądka oraz choroby wrzodowej żołądka?
- Zakażenie helicobacter pylori
- Leki (NLPZ)
- Długotrwałe zażółcenie organizmu
- Czynniki autoimmunologiczne
Jakie są objawy oraz powikłania zapalenie żołądka oraz choroby wrzodowej żołądka?
OBJAWY:
- Ból brzucha, zwykle po posiłkach
- Nudności, niekiedy wymioty
POWIKŁANIA:
- Perforacja wrzodu
- Krwotok
- Zwężenie odźwiernika
Jaka jest diagnostyka w zapaleniu żołądka oraz chorobie wrzodowej żołądka?
- Wywiad
- Badanie endoskopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego
Diagnostyka laboratoryjna w kierunku autoimmunologicznego zapalenia żołądka:
- Morfologia krwi (anemia makrocytarna)
- Obniżenie witaminy B12
- Przeciwciała przeciw komórkom okładzinowym
- Przeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu
- Brak kwasu solnego w żołądku
Diagnostyka laboratoryjna w kierunku zapalenia żołądka i choroby wrzodowej żołądka związana z infekcją H. pylori:
W WYCINKACH ENDOSKOPOWYCH
- Szybki test ureazowy (czułość i swoistość 95%)
- Badanie histopatologiczne (barwienie hematoksyliną, eozyną oraz test Giemsy)
- Hodowla bakteryjna (czułość 50% i swoistość 100%)
TESTY NIEINWAZYJNE
- Mocznikowy test oddechowy (złoty standard(!)czułość i swoistość 95%)
- Oznaczenie przeciwciał przeciw H. pylori (IgG i IgA)
- Oznaczenie antygenów bakterii w kale (czułość i swoistość 90%) - ocena skuteczności eradykacji
Pochodzenie nowotworów żołądka:
-
Rak żołądka
- 3 najczęstszy wśrób mężczyzn, 7 wśród kobiet
- 80% - indukowane przez H. pylori
-
Chłoniak nieziarniczy żołądka
- pochodzenia limfatycznego B, MALT
- H.pylori zwiększa ryzyko
Jaka jest diagnostyka nowotworów żołądka?
- Badania endoskopowe z pobraniem wycinków histopatologicznych
- Badania obrazowe - USG, TK, EUS - ocena rozległości i głębokości nacieku zmiany
-
Badania laboratoryjne
- ocena następstw choroby - niedkrwistość
- przeciwciała przeciw H.pylori i stężenia pepsynogenu I oraz II w surowicy (JAPONIA)
Do jakiego typu chorób należy celiakia i jak często występuje w populacji?
- Najczęstsze zaburzenie o podłożu genetycznym
- Szcunki podają, że na tę chorobę cierpi do 3% populacji (10-15% jest niepoprawnie zdiagnozowana)
Jakie objawy świadczą o celiaki?
Jeżeli wystepuje choćby JEDEN z:
- Przewlekła lub przewlekająca się biegunka
- Niedożywienie lub zmniejszenie masy ciała (dzieci)
- Utrzymujące się lub występujące bez znanej przyczyny objawy ze strony układu pokarmowego
- Uczucie zmęczenia
- Przewlekły ból brzucha, kurcze lub wzdęcia brzucha
- Gwałtowny, nieoczekiwany ubytek masy ciała
możemy zdiagnozować celiakię!
Jakie choroby mogą świadczyć o wystąpieniu również celiaki?
- Autoimmunizacyjna choroba tarczycy
- Zapalenie opryszczkowe skóry
- Zespół jelita drażliwego
- Cukrzyca typu 1
- A poza tym u krewnych I stopnia chorych na celiakię
Jaka jest diagnostyka celiaki?
- Badania autoimmunologiczne
- przeciwciała przeciw gladynie (AGA)
- przeciwciała przeciw endomysium (EMA)
- przeciwciała przeciw transglutynazie tkankowej (tTG)
- Badania genetyczne (od 2011 roku) - wykrywają obecność antygenów
- HLA-DQ 2 (90-95% przypadków)
- HLA-DQ 8 (5-10% przypadków)
- wynik ujemny - wykluczenie z 99% prawdopodobieństwem
-
Kryteria histopatologiczne (można pominąć o ile wcześniejsze wyniki potwierdzą celiakię)
- Biopsja jelita z badaniem histopatologicznym
Jakie są nieswoiste choroby zapalne jelit?
Do nieswoistych chorób zapalnych jelit należą:
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa)
- Choroba Leśniowskiego-Crohna
Jakie badania laoratoryjne są brane pod uwagę w diagnostyce choroby zapalnej jelit i jakie mają one znaczenie?
Do badań laboratoryjnych zaliczamy:
- OB (przyspieszone opadanie krwinek)
- Morfologia (Leukocytoza)
- Morfologia (Liczba płytek krwi)
- CRP (podwyższone)
- Hb (obniżone)
- Albuminy, prealbuminy, transferyny (obniżone)
- Niedokrwistość z braku żelaza i utraty krwi z przewodu pokarmowego
Badania laboratoryjne mają tylko charakter pomocniczy, z racji tego, że są one nieswoiste, więc świadczą jedynie o stanie zapalnym. (Wykluczją inne choroby układu pokarmowego)
Jaką diagnostykę przeprowadzamy w kierunku nieswoistej choroby zapalnej jelit?
- Badania laboratoryjne
- Badania serologiczne
- Badanie kału
Jakie badania serologiczne mogą świadczyć o nieswoistych chorobach zapalnych jelit?
- Przeciwciała ANCA
- Przeciwciała ASCA
- Choroba Leśniowskiego-Crohna - (-)ANCAoraz(+)ASCA
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) - (+)ANCAoraz(-)ASCA
W jaki sposób badnie kału jest diagnostycznie przydatne chorobach zapalnych jelit?
Badanie kału umożliwia stwierdzenie cech jawnego bądź utajonego krwawienia z przewodu pokarmowego.
Dodatkowo pozwala na wykrycie obecności chorobotwrórczych szczepów bakterii (np. Shigella, Salmonella, Escherichia Coli, Clostridium Difficile)