Cognitieve ontwikkeling: executieve functies en geheugen

Question 1

Executieve functies

Answer 1

• prefrontale gebieden van de frontale kwab hebben de langste ontwikkelingsduur
• prefrontale cortex: rond 1e jaar groei in synaptsiche verbindingen, rond 15 jaar aantal vebrindingen rond volwassen niveau, myelinisaie tot aan vroege volwassenheid
• hogere cognitieve functies
• mentale flexibiliteit, inhibitie, planning, werkgehugen

Question 2

Inhibitie

Answer 2

• vroege kinderjaren: snelle verbetering –> eerste tekenen
• voor schoolgaande leeftijd: vermindering van inhibitiefouten
• significante verbeteringen, vooral tussen 5 en 8 jaar
• middelbare jeugd: verbeteringen in motorische inhibitie, oculomotorische inhibitie en eenvoudige responsinibitietaken
• adolescentie: weinig verdere verbetering, verbetering van oculomotorische en repsonsinhibitie, geen leeftijdsgerelateerde afname van oculomotorische en cognitieve inhibitie
  –> fundamentele veranderingen voor schoolgaande leeftijd, verbetering in snelheid en nauwkeurigheid tijdens schoolgaande leeftijd en adolescentie, differentiële effecten in veroudering

Question 3

Shifting/switching

Answer 3

• 3- en 4- jarigen kunnen schakelen tussen twee eenvoudige, gecontextualiseerde sets
• tussen 5 en 6 jaar –> kunnen complexere shifting-taken uitvoeren
• tot vroege adolescentie: toename van het aantal kinderen dat complexe shifitng-taken onder de knie heeft
• shift cost en speed-accuracy trade-off

Question 4

Speed-accuracy tradeoff

Answer 4

vertragen om de nauwkeurigheid te verbeteren: meer merkbaar in de kindertijf –> opkomende metacognitie

Question 5

Shift cost

Answer 5

verschil tussen shift trial en non-shift trial –> groter voor 7 en 11 jarigen dan 15 jarigen –> vergelijkbaar met jongvolwassenen
- op oudere leeftijd achteruitgang –> meer shift-cost

Question 6

planning

Answer 6

Vermogen om acties te plannen

Question 7

Werkgeheugen

Answer 7

Mogelijkheid om informatie op de voorgrond te houden
- relatie tussen complexiteit en leeftijd: eenvoudigere WG-taken eerder beheerst dan complexere taken
- langame ontwikkeling: op 8-jarige leeftijd kunnen kinderen slechts de helft van de items onthouden vergeleken met volwassenen
- kinderen met een beter werkgeheugen zijn beter in taalbegrip, wiskunde en problemen
- in de adolescentie: verdere rijping van de hersenene
- meer functioneel gebruik van WG: informatie sneller verwerken, meer informatie tegelijkertijd
- WG capaciteit neemt af met leeftijd, onenigheid over piek, na 20 of rond 45
- op oudere leeftijd voorspelt WG langetermijngeheugen, probleemoplossend vermogen en intelligentietesten

Question 8

Geheugenspanne WG

Answer 8

Informatie blijft tot 30 sec in geheugen zonder te repeteren –> langer behoud met repititie
- vroege kinderjaren: zeer beperkte capaciteit –> neemt toe tijdens de kindertijd
- op oudere leeftijd: oudere volwassenen behouden ongeveer 90% van wat de jongere volwassenen kunnen behouden - kleine leeftijdsgerelatterde achteruitgang

Question 9

Lange termijn geheugen

Answer 9

• Procedureel geheugen
• Semantisch geheugen
• Episodisch geheugen

Question 10

Procedureel geheugen

Answer 10

Automatisch, onbewust geheugen (vaak motorisch gehugen) –> koffie kunnen zetten
- impliciet geheugen ontwikkelt zich eerder in de kindertijd dan expliciet geheufen (al met 2.5 maanden)
- impliciet geheugencapaciteti verandert weinig gedurende de levensloop
–> jong en oud leren en behouden moeiteloos een enorme hoeveelheid informatie uit hun dagelijkse ervaringen
- op oude leeftijd wordt het wel beïnvloed door biologische achteruitgang (minder evenwicht, vermoeidheid etc.)

Question 11

Semantisch geheugen

Answer 11

Kennis van feiten, concepten, woordbetekenissen etc. –> Weten wat koffie is
- groei tijdens de kindertijd als een functie van blootstelling aan informatie
–> context van omgeving, acculturatie, sociale status, scholing
- blijft behouden met ouder worden - zelfs groei op sommige gebieden (woordenschat, historische feiten)
- kennis en vaardigheden die lang geleden zijn geleerd, blijven lang bestaan –> permastore, wel hebben ouderen vaak meer moeite

Question 12

Episodisch geheugen

Answer 12

Herinneren van gebeurtenissen, details, verleden etc. –> herinneren dat je koffie hebt gedronken vanochtend

Question 13

Episodisch geheugen
- kindertijd

Answer 13

• ontwikkeling begint met rijping van de hippocampus
• in het tweede levensjaar: substantiële verbetering (6 mnd; 24 uur onthouden, 20 mnd; 12 maanden onthouden)
• maar de meeste bewuste herinneringen van baby’s onstabiel en van korte duur
• van 3-5 jaar: onthpuden gebeurtenissen met specifieke tijd en locatie, en meer elementen en details
• voor schoolgaande kinderen: jonge kinderen onthouden steeds meer autobiografische kenmerken
• het episodische langetermijngeheugen van kinderen verbetert nog meer naarmate ze naar de midden- en late kinderjaren gaan: vooruitgang, vooral in het gebruik van strategieën

Question 14

Strategieën
- episodisch geheugen

Answer 14

• Gebruik van mentale activiteiten om de verwerking van informatie te verbeteren
• niet veel gebruik door kleuters maar wel door oudere kinderen (en volwassenen)
• gebruik van coderingsstrategieën neemt geleidelijk toe
  1. herhaling
  2. organization
  3. elaboration

Question 15

Episodisch geheugen
- adolescentie

Answer 15

• episodisch geheugenprestaties van toeniers 11-12 jaar vergelijkbaar met kinderen, beide groepen beduidend slechter dan jongvolwassenheid
  –> nieuwe strategieën tijdens de adolescentie
• het ontwikkelen en verfijnen van geavanceerdere leer- en geheugenstrategieën is zeer belangrijk voor leren op school
• bewuster gebruik van strategieën dan jongere kinderen
• selectiever gebruik van strategieën, alleen op relevant materiaal

Question 16

Episodisch geheugen
- Volwassenen

Answer 16

• relatief stabiel tijdends midden volwassenheid
• afname op oudere leeftijd
• de hoeveelheid afname hangt af van de aard van de taak en de testmethode
  –> type herinnering en instructie

Question 17

Associatie deficit hypothese

Answer 17

• leeftijdsverschillen in herkennen van gepaarde informatie (gezicht-naam of object-locatie)
• het herkennen van bekende gezichten en namen wordt niet beïnvloed door de leeftijd (intact item recgnition)
• dit geldt echter alleen vij intentional encoding instruction

Question 18

Encoding instruction

Answer 18

episodisch geheugen

Question 19

Geheugenontwikkeling

Answer 19

1. veranderingen in basiscapaciteiten: werkgeheugenruimte voor het manipuleren en verwerken van informatie
2. verandering in geheugenstrategieën: effectieve methode voor het opslaan en ophalen van informatie
3. kennis van het geheugen: meta-cognitie resulteert in het selecteren van geschikte leerstrategieën
4. kennis van de wereld: te leren informatie bekender –> gemakkelijker te leren en te onthouden

Question 20

Verandering in basiscapacteiten
- kindertijd

Answer 20

• niet veel verandering in zintuigelijk geheugen (sensory registry) en opslagcapaciteit van het LTG
• encoderen verbetert naarmate de prefrontale cortex en mediale temporale kwabben rijpen
• rijping van hippocampus + andere delen van de hersenen
• snelheid van mentale processen verbetert –> maakt het mogelijk om meer mentale operaties tegelijk uit te voeren in het WG

Question 21

Verandering in basiscapaciteiten
- Oudere leeftijd

Answer 21

• afname van zintuigelijke vermogend –> belastend voor informatieverwerking
• niet veel verandering in het kortetermijngeheugen, maar afname van het werkgeheugen
• inhibition deficit
• tragere werking van het zenuwstelsel –> afname in speed of processing

Question 22

Verandering in geheugenstrategieën
- Kindertijd

Answer 22

• meer strategiegebruik wanneer het doel persoonlijk relevant is en indien geïnstrueerd om te onthouden
• geleidelijke ontwikkeling: herhaling, organisatie en elaboratie
• jongere kinderen (< 4 jaar): perseveration errors –> vasthouden aan oude strategie
• ondanks kennis over strategieën, weinig spontaan gebruik

Question 23

Verandering in geheugenstrategieën
- oudere leeftijd

Answer 23

• veel oudere volwassenen gebruiken niet spontaan strategieën
• wanneer ze worden gevraagd om een strategie te gebruiken, vertonen oudere volwassenen verbeterde geheugenprestaties (groter effect voor personen met een hoog intelligentieniveau)
• positief effect van strategietraining

Question 24

Kennis van geheugen
- Kindertijd

Answer 24

• metacognitief beuwstzijn al beetje aanwezig op jonge leeftijd, significante verbeteringen gedurende de kindertijd
• hoger bewustzijn = beter geheugen
• maar, geen garantie voor goed kunnen onthouden –> ze moeten gemotiveerd zijn om de juiste strategie te gebruiken
• ontwikkeling gaat door in de adolescentie: 80% monitort, slechts 50-60% plant moeilijke taken

Question 25

Kennis van geheugen
- Oudere leeftijd

Answer 25

• metacognitieve kennis behouden
• instaat om hun geheugen te monitoren, maar soms verkeerde schattingen van de nauwkeurigheid
• negatieve overtuigingen over hun geheugenvaardigheden –> leeftijd stereotypen

Question 26

Kennis van de wereld
- Kindertijd

Answer 26

• volwassenene presteren beter op geheugentests. Maar, is waarschijnlijk andersom als kinderen meer expertise hadden gehad dan volwassenen.
  –> maar, studies laten zien: als er gecontroleerd wordt door bekendheid en testmateriaal (expertise)–> oudere kinderen en jongvolwassenen presteren nog steeds beter dan jongere kinderen
  –> geheugenverbeteringen neit alleen toe te schrijven aan grotere kennis en expertise

Question 27

Kennis van de wereld
- Oudere leeftijd

Answer 27

• minstens evenveel kennis als jongvolwassenen (+ verdere verbeteringen)
  –> kennis is geen bron van geheugenproblemen, in plaats daarvan helpt kennis juist om te compenseren voor verlies in efficiëntie met infomratieverwerking

Question 28

Contextuele factoren bij veroudering

Answer 28

• Biologische en genetische factoren + omgevings- en situationele factoren
  1. kenmerken van de persoon
  2. kenmerken van de taak of situatie
  3. kenmerken van de bredere omgeving, inclusief culturele context
• cohortverschillen in opleiding en IQ, evenals gezondheid en levensstijl
• SOC theorie: in vertrouwde contexten (thuis) vaak goede prestaties, maar niet in het laboratorium
• prospectief geheugen: geheugen voor intenties

Question 29

Cognitief functioneren bij ouderen

Answer 29

Hoog functionerend bij:
- routines en gewoonten
- ondersteuning van externe cues
- beschikbaarheid van eerdere kennis
- duidelijke structuur
Er kunnen problemen optreden bij
- nieuwe situaties
- tijddruk
- meerdere doelen tegelijk
- moe of afgeleid
- als zintuigen of lichaam al veel vragen

Question 30

Interindividuele verschillen (variabiliteit)
- midlife cognitie

Answer 30

• naast gemiddelde leeftijdsgrend - belangrijke variaties binnen leeftijdsgroepen
• volwassenen van middelbare leeftijd vallen gemiddeld tussen de jongeren en ouderen
• grote individuele verschillen binnen leeftijdsgroepen; overlap tussen de verdelingen
  Intacte cognitieve vaardigheden zijn nodig om dagelijkse activiteiten uit te voeren!

Question 31

Leeftijdsgebonden variabiliteit

Answer 31

• genetica
• geslacht
• onderwijs
• beroep
• sociaal-economische status
• voeding
• lichaamsbeweging
• mentale activiteiten
• toegang tot gezondheidszorg
• persoonlijkheid
• intelligentie
• sociaal netwerk
• risicofactoren: hypertensie, overgewicht, roken en alcohol

Question 32

Bescherming en veerkracht: een multisysteembenadering
- Cognitie

Answer 32

• gezondheid en welzijn op latere leeftijd: risicofactoren en beschermende factoren
  MIDUS studie:
• lage SES + lage opleiding = laag episodisch geheugen en minder geneigd om stimulerende cognitieve activiteiten te doen
• veel cognitie activiteit bij mensen met een lage SES en een lage opleiding = geheugen is vergelijkbaar met gehugen van mensen met een hoge opleiding
• plasticiteit op neuraal en gedragsmatig niveau

Question 33

Risicofactoren

Answer 33

roken, slechte voeding, obesitas, eenzaamheid etc.

Question 34

beschermde factoren

Answer 34

betrokken levensstijl, lichaamsbeweging, sociale steun, positieve overtuigingen, gevoel van controle

Question 35

MIDUS: adaptieve factoren en biologische veroudering

Answer 35

• gecombineerde effecten van meerdere factoren hadden een beschermende rol voor de gezondheid (goede emotieregulatie, sterke sociale connecties, positief gezondheidsgedrag: slaap en lischaamsbeweging) voorspelden LTL
• Telomeren: biologische markers van cellulaire veroudering en stress; verkorten met verouderen

Question 36

Cognitie en midlife vanuit een levensloopperspectief

Answer 36

• grote interindividuele variaties in ervaringen en invloeden (context-dependent)
• ontwikkeling van individuen: rekening houden emt meerdere contexten, tijd, en relaties tot anderen
• hollistische, contextuele levenloopbenadering: cultuur, historische periode, biologie, sociale factoren, omgeving, genetica en psychologische factoren

Question 37

Cognitieve plasticiteit

Answer 37

• Strategy-based interventies en processpecifieke interventies

Question 38

Strategy based interventies

Answer 38

• geheugen vaardigheden: rehearsal, organization, visual imagery
• mnemonische technieken: methode van Loci, Peg-Word Mnemonic