Antybiotyki cd., gruźlica, trąd Flashcards
Oksazolidynony
LINEZOLID
EPEREZOLID
TEDIZOLID
- syntetyczne związki hamujące syntezę białek
- wiązanie z 23S podjednostki 50S rybosomu bakteryjnego - wiążą się w innym miejscu niż makrolidy
- bakteriostatycznie i tylko na paciorkowce mają działanie bakteriobójcze
- Spektrum:
Gram-dodatnie (paciorkowce, gronkowce, enterokoki, pałeczki beztlenowe, Corynebacterium, Listeria) - in vitro działają też na M. tbc
- stosowane p.o. lub i.v. w ciężkich zakażeniach szpitalnych wywołanych wieloopornymi szczepami bakterii (jak VRE, MRSA, penicylinooporny S. pneumoniea)
Niepożądane:
- zaburzenia hematoloigiczne
- nudności, wymioty
- kwasica mleczanowa
- neuropatia obwodowa i wzrokowa
Nie można stosować dłużej niż 4 tygodnie
Streptograminy
CHINUPRYSTYNA - streptogramina A oraz DALFOPRYSTYNA - streptogramina B
- makrocykliczne antybiotyki, wiążące się z rybosomem bakteryjnym –> hamują syntezę białek
- samodzielnie bakteriostatyczne –> w połączeniu A:B 30:70 –> działanie bakteriobójcze
- efekt postantybiotykowy (jak aminoglikozydy i fluorochinolony)
- Spektrum:
tlenowe pałeczki GRam-dodatnie (Enterococcus faecium, S. aureus, S. pneumoniae)
Enterobacteriaceae
Pseudomonas aeruginosa
Legionella
H. influenza
Clostridium perfringens
CHlamydia
mikoplazmy - podawany i.v. jedynie w ciężkich zakażeniach bakteriami wieloopornymi (MRSA, VISA, VRSA, penicylinooporne S. pneumoniae, wankomycynooporne E. faecium)
- E. faecalis jest pierwotnie oporny
Niepożądane:
- ból, zakrzepica w miejscu podania
- bóle mięśni i stawów
- rzadziej uszkodzenie wątroby
- silnie hamuje CYP3A4
CHLORAMFENIKOL
- ze Streptomyces venezuelae
- wiąże się z podjednostką 50S rybosomu - hamuje syntezę białek
- bakteriostatycznie (+ bakteriobójczo na H. influenzae, N.meningitidis, niektórych Bacteroides)
- jako bakteriostatyk - zmniejsza działanie leków bakteriobójczych
- SPektrum:
tlenowe i beztlenowe Gram-dodatnie i Gram-ujemne
riketsje - używany rzadko:
ZOMR wywołane H.influenzae, F. tularensis lub Y.pestis oraz u uczulonych na B-laktamy
zakażenia spowodowane VRE
ciężkie riketsjozy
miejscowo w zakażeniach oka, ucha i skóry (Detreomycyna) - doustnie i parenteralnie
- dobrze wchłąnia się z przewodu i penetruje do tkanek
- metabolizm w wątroie –> monoglukuronidy wydalane z moczem
- nie działa na CHlamydie!!!
Niepożądane:
- nudności, wymioty, biegunka
- zakażenia grzybicze jamy ustnej, DM
- uszkodzenia szpiku kostnego
a) odwracalne upośledzenie erytropoezy najczęściej ok. 1-2 tygodni po rozpoczęciu terapii
b) nieodwracalne uszkodzenie szpiku kostnego z ciężką anemią aplastyczną –> rakcja o typie idiosynkracji z kilkutygodniowym opóźnieniem - zespół szarego noworodka (bo kumulacja i niewydolność układu metabolizującego CHLORAMFENIKOL)
- hamuje CYP450
PARACETAMOL zmniejsza zdolność wątroby do metabolizowania chloramenikolu
AnsamycynY:
RYFAMPICYNA, RYFABUTYNA, RYFAPENTYNA - wchłaniają się z przewodu
RYFAKSYMINA - nie wchłania się z przewodu
- hamują bakteryjną polierazę DNA –> hamowanie syntezy RNA w bakteriach
- serokie spektrum:
Gram-dodatnie (zwł. gronkowce)
Gram-ujemne (Neisseria, Haemophilus, Legionella)
prątki
Chlamydia sp. - głównie w leczeniu gruźlicy, trądu i rzadko innych zakażeń
- RYFAKSYMINA - nie wchłania się z przewodu i ma niewielki wpływ na CYP450 –> dekontaminacja jelit przed operacją, w czasie śpiączki wątrobowej oraz w zakażeniach przewodu pokarmowego
- RYFAPENTYNA i RYFAMPICYNA - silnie indukują CYP450
- RYFABUTYNA - nie działa w ogóle na CYP450 –> wskazana u pacjentów leczonych lekami metabolizowanymi przez ten eznym, także w zakażeniach prątkami atypowymi u osób z AIDS
Niepożądane:
- zaczerwienieni skóry
- małopłytkowość
- zaburzenia z przewodu
- żółtaczka cholestatyczna i zapalenie wątroby
- rzekomobłoniaste zapalenie jelit
- pomarańczowe zabarwienie moczu (RYFAMPICYNA)
Polimyksyny
POLIMYKSYNA B
POLIMYKSYNA E (KOLISTYNA)
KOLISTYMETAT SODOWY
- amfipatyczne peptydy zaburzające funkcje i strukturę błon bakteryjnych
- bakteriobójczo wobec bakterii Gram-ujemnych (w tym P. aeruginosa)
- nie wchłaniają się z przewodu
- miejscowo na skórę, do ucha i oka
- czasem p.o. w celu zwalniczania zakażeń przewodu pokarmowego i eradykacja bakterii przed zabiegami na jelicie
- w mukowiscydozie - KOLISTYMETAT i KOLISTYNA mogą być stosowane wziewnie
- rzadko i.v. –> zakażenia bakteriami opornymi na inne antybiotyki (wydalają się niezmienione przez nerki - można wykorzystać w zakażeniach układu moczowego )
Niepożądane:
- miejscowo brak
- p.o –> nudności, wymioty, biegunka
- i.v. –> uszkodzenie nerek, zaburzenia z ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
- uwalniają histaminę –> pozajelitowo lub wziewnie mogą spowodować skurcz oskrzeli , pokrzywkę i świąd
FIDAKSOMYCYNA
- hamuje syntezę RNA bakterii
- bakteriobójczo wobec C.difficile
- nie ma oporności krzyżowej z innymi antybiotykami
- doustnie w leczeniu rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego
(ale I rzut- Metronidazol, II rzut - Wankomycyna)
Niepożądane:
- nudności, wymioty, zaparcia
- rekacje nadwrażliwości nieraz o ciężkim przebiegu
RETAPAMULINA
- pólsyntetyczna pochodna pleuromutyliny
- łączy się z podjednostką 50S rybosomu, hamuje syntezę białek w bakteriach
- bakteriostatyczna
- brak oporności krzyżowej
- działa na Gram-dodatnie (S. aureus, S. pyogenes, S.agalactiae)
- miejscowo na skórę –> liszajec i rany zakażone wrażliwymi stafylokokami
NIepożądane:
- podrażnienie skóry
- rzadziej kontaktowe zapalenie skóry
FOSFOMYCYNA
- analog fosfoenolopirogronianu
- amuje pierwszy etap syntezy peptydoglikanu
- bakteriobójczy
- do bakterii wchodzi przez przenośnik dla G-6-P
- aktywny wobec wielu Gram-dodatnich (gronkowce, enterokoki) i Gram-ujemnych (PEK)
- doustnie w niepowikłanych zakażeniach DM ( bo PEK!)
- można podać ciężarnym
Niepożądane:
- nudności, wymioty, zgaga, biegunka
- bóle, zawroty głowy
KWAS FUSYDOWY
- steroid, podobny do czynnika elongacyjnego (EF-G) –> hamuje syntezę białek
- bakteriostatyczny
- zwykle w skojarzeniu z innymi antybiotykami
- brak oporności krzyżowej
- głównie w zakażeniach S. aureus (teżMRSA), Corynebacterium i Clostridium
- penetruje do kości (leczenie osteomyelitis)
- miejscowo zapaleniu spojówek
Niepożądane:
- biegunka
- zaburzenia czynności wątroby
- brązowe zabarwienie moczu (jak METRONIDAZOL)
FUZAFUNGINA
- antybiotyk z grzyba fusarium lateritium
- zaburza funkcjonowanie błony bakterii
- bakteriostatyczny
Spektrum:
gronkowce, paciorkowce
Moraxella, Legionella, mykoplazma - grzybostatyczny –> C. albicans
- lekki działanie przeciwzapalne i immunostymulujące
- miejscowo - aerozol w zakażeniach GDO
Niepożądane:
- pieczenie śluzówki gardła
- napady kichania
- rzadko skurcz oskrzeli
MUPIROCYNA
- z Pseudomona fluorescente
- hamuje syntetazę izoleucynową tRNA
- bakteriostatycznie –> w dużych stężeniach bakteriobójczo wobec Gram-dodatnich (gronkowce, paciorkowce)
- szybko pojawia się oporność i szybko rozkładany w organizmie –> dlatego tylko miejscowo na skórę
- wskazany w:
leczeniu nosicielstwa S> aureus w jamie nosowej
liszajcu
zakażonych ranach
Niepożądane:
- świąd, pokrzywka
- rumień, pieczenie
- kontaktowe zapalenie skóry
BACYTRACYNA
- mieszanina cyklicznych polipeptydów - hamuje budowę ściany bakterii
- bakteriobójczo na bakterie Gram-dodatnie
- brak oporności krzyżowej
- nie wchlania się z przewodu
- miejscowo do oka i na skórę i błony śluzowe
- rzadko p.o. - leczenie zakażenia C. difficile
- można przemywać rany lub płukać jakby ciała
- i.m. - rzadko w ciężkich zakażeniach S. aureus
Niepożądane:
- i.m. –> wysokie ryzyko uszkodzenia nerki
- miejscowo - bez poważnych skutków ubocznych
GRAMICYDYNA
- mieszanina peptydów o mechanizmie jak jonofory
- aktywne wobec Gram-dodatnich oraz Mycobacterium sp., Neisseria sp.
- jedynie miejscowo - zakażenia skóry i błon śluzowych
Podanie ogólne powoduje silną hemolizę
CYKLOSERYNA
- ze Streptomyces orchidaceus
- analog D-alaniny –> hamuje syntezę peptydoglikanu
- Bakteriobójczo na Gram-dodatnie i Gram-ujemne
- w praktyce –> leczenie zakażeń M. tbc opornych na leki pierwszego rzutu
Niepożądane:
- zaburzenia OUN (bóle głowy, drżenia i drgawi, reakcje psychotyczne, neuropatia obwodowa)
PIRYDOKSYNA - zmniejsza częstość powodowanych przez cykloserynę działań niepożądanych
Dlaczego leczenie prątków gruźlicy jest trudne?
- pierwotnie oporne na wiele antybiotyków
- rosną wolno i dzielą się powoli lub wcale (a antybiotyki działają lepiej na te co się szybko dzielą)
- bytują wewnątrz komórek - antybiotyki nie mogą tam wejść
- otoczka prątków jest trudna do penetracji
- bardzo skuteczne mechanizmy rozwoju oporności
- trudno dostępne dla antybiotyków miejsca bytowania w organizmie
Leki pierwszego rzutu na gruźlicę:
IZONIAZYD RYFAMPICYNA PIRAZYNAMID ETAMBUTOL STREPTMYCYNA
Leki drugiego rzutu na gruźlicę:
ETIONAMID KAPREOMYCYNA CYKLOSERYNA PABA KANAMYCYNA AMIKACYNA fluorochinolony RYFABUTYNA RYFAPENTYNA KLOFAZYMINA KLARYTROMYCYNA DELAMANID BEDAKILINA
Stosowane gdy:
- oporność na leki pierwszego rzutu
- niepowodzenie leczenia lekami I rzutu
- poważne działanie uboczne leków I rzutu
IZONIAZYD
- struktura podobna do PIRYDOKSYNY
- bakteriobójczy dla prątków dzielących się zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz komórek
- nieodwracalnie hamuje syntezę kwasu mykolowego (aktywny metabolit leku powstały dzięki katalazie Kat-G)
- oporność krzyżowa z ETIONAMIDEM (jeżeli mechanizm oporności zależny od nadekspresji inhA)
Niepożądane: - reakcje immunologiczne - wysypki, rumień - drug induced lupus - hepatotoksyczność - neurotoksyczność (neuropatia obwodowa, szczególnie u wolnych acetylatorów) Zapobieganie neurotoksyczności --> PIRYDOKSYNA - niedokrwistość ( z niedobotu B6)
RYFAMPICYNA
- należy do grupy ansamycyn
- bakteriobójczo na dzielące się prątki wewnątrzkomórkowe
- działa na podj. B bakteryjnej polimerazy RNA –> hamuje syntezę RNA
- dobrze wchłania się z przewodu i penetruje do tkanek - też trudno dostępnych ropni i jam gruźliczych
- do OUN przenika tylko w stanie ZOMR (jak penicyliny)
- leczenie wszystkich postaci gruźlicy oraz terapii trądu, rzadziej zakażenia gronkowcowe, legioneloza i zakażenia Neisseria meningitidis i H. influenzae.
Niepożądane:
- zaczerwienienie skóry
- małopłytkowość
- zaburzenia z przewodu pokarmowego
- rzekomobłoniaste zapalenie jelita
- żółtaczka cholestatyczna i zapalenie wątroby
- objawy grypopodobne (jeżeli rzadziej niż 2 razy na tydzień)
- pomarańczowe zaparwienie moczu, potu i łez
- indukuje silnie CYP450
ETAMBUTOL
- syntetyczny związek hamujący arabinozylotransferazy ( uniemozliwiają polimeryzację arabinoglikanu - składnika ściany komórkowej prątka)
- bakteriostatycznie na szybko dzielące się prątki wewnątrz i zewnątrzkomórkowe
- jeżeli monoterapia - oporność narasta bardzo szybko
- dobrze wchlania się z przewodu
- do OUN przenika tylko w stanie ZOMR
- wydalany w 50% przez nerki - dawna zależna od ich wydolności
NIepożądane:
- zapalenie nerwu wzrokowego (pogorszenie ostrości widzenia i ślepota na czerwony i zielony)
- rzadziej reakcje uczuleniowe
podczas terapii regularne badanie okulistyczne!
PIRAZYNAMID
- pochodna nikotynamidu, w kwaśnym pH działa bakteriobójczo na wolno dzielące się prątki
- aktywność zależna od amidazy nikotynowej (przekształca go do aktywnego metabolitu)
- nie działa na prątki atypowe
- dobrze wchłania się z przewodu
- do OUN przenika tylko w stanie ZOMR
Niepożądane:
- hepatotoksyczność
- hiperurykemia
- napady dny moczanowej
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- gorączka
STREPTOMYCYNA
- aminoglikozyd
- nie działa na prątki atypowe
- bakteriobójczo na dzielące się prątki zewnątrzkomórkowe
- do OUN przenika tylko w stanie ZOMR
- słabo przechodzi do płuc
- dawka zależna od niewydolności nerek
- stosowany w ciężkich postaciach - gruźlicze ZOMR lub rozlana postać choroby
Niepożądane:
- nefro- i ototoksyczność (także u płodu)
konieczne ograniczanie czasu trwania terapii do max. 6 miesięcy
Nie stosujemy w monoterapii , bo szybko oporość
ETIONAMID
- strukturalnie podobny do IZONIAZYDU (oporność krzyżowa)
- także hamuje syntezę kwasu mykolowego
- bakteriobójczo na prątki wewnątrz i zewnątrzkomórkowego
- doustnie
- dobrze przechodzi do OUN
Niepożądane:
- podrażnienie żołądka
- neuropatia
- uszkodzenie wątroby
KAPREOMYCYNA
- aminoglikozyd ze Streptomyces capreolus
- aktywny wobec szczepów M. tbc opornych na Strepto i Amikacynę
- i.m. w przypadku prątków o dużej oporności na inne leki
Niepożądane:
- nefro i ototoksyczność
- często rekacje miejscowe (ból, obrzęk, jałowy ropień)
CYKLOSERYNA
- peptydowy inhibitor syntezy ściany bakterii
- w gruźlicy wywołane prątkami opornymi na leki pierwszego rzutu
Niepożądane:
- neuropatia obwodowa
- zaburzenia neuropsychiatryczne
- PIRYDOKSYNA zmniejsza jego neurotoksyczność
KWAS PARAAMINOSALICYLOWY
- antagonista kwasu foliowego (strukturalnie podobny do PABA) względnie wybiórczo wobec prątków
- rzadko stosowany przy prątkach opornych
Niepożądane:
- podrażnienie śluzówki żołądka
- owrzodzenia żołądka i dwunastnicy
- krwawienia z przewodu pokarmowego
- objawy nadwrażliwości między 3 a 8 tygodniem stosowania
- krystalizacja w moczu i napady kamicy moczowej
Inne grupy leków w leczeniu gruźlicy:
a) aminoglikozydy –>
KANAMYCYNA - leczenie szczepów opornych na STREPTO
czasem używane: AMIKACYNA i KAPREOMYCYNA
b) fluorochinolony:
- CYPROFLOKSACYNA
- LEWOFLOKSACYNA
- GATYFLOKSACYNA
- MOKSYFLOKSACYNA
- aktywne wobec prątków gruźlicy i atypowych
- w zakażeniach opornych na leki pierwszego rzutu
c) oksazolidynony
LINEZOLID - hamuje wzrost prątków, działa też na wewnątrzkomórkowe
Bardzo rzadko jako III rzut
Niepożądane: kwasica mleczanowa, neuropatia obwodowa i wzrokowa, zaburzenia hematologiczne
d) makrolidy
KLARYTROMYCYNA
AZYTROMYCYNA
- zakażenia prątkami atypowymi (intracellulare, avium, kansasii, abscessus)
DELAMANID
- nowy lek przeciwgruźliczy
- hamuje syntezę kwasu mykolowego (jak IZONIAZYD i ETIONAMID)
- brak oporności krzyżowej!
- skojarzone leczenie wielolekoopornej gruźlicy płuc u dorosłych
Niepożądane:
- wydłużenie QT
- dolegliwości dyspeptyczne
- bóle i zawroty głowy
- bezsenność
- hipokaliemia i retikulocytoza we krwi podczas stosowania
BEDAKILINA
- nowy lek przeciwgruźliczy, struktura podobna do chinolonów
- hamuje syntezę ATP prątków
- bakteriobójczo na dzielące się oraz niereplikujące prątki, także wewnątrzkoórkowe
- leczenie u dorosłych wielolekoopornej gruźlicy płuc (jak DELAMANID)
Niepożądane:
- nudności, wymioty
- bóle stawów i klp
- wzrost aminotransferaz
- wydłużanie QT i działanie proarytmiczne
Leki wykorzystywane w terapii trądu:
DAPSON
- oraz inne sulfony hamują syntezę dihydrofolianu
- dobrze wchłaniają się z przewodu i kumulują się w skórze, nerkach, wątrobie oraz mięśniach
- dobrze tolerowane, rzadko anemia hemolityczna, niestrawność, gorączka, świad i zaczerwienienie skóry
RYFAMPICYNA - najczęściej razem z sulfonami
KLOFAZYMIAN - barwnik fenzynowy, stosowany w ciężkich przypadkach razem z DAPSONEM i RYFAMPICYNĄ
- kumuluje się w kom siateczkowych skóry
- terapia trądu opornego na leczenie sulfonami
- Niepożądane: przebarwienie skóry i podrażnienie przewodu pokarmowego
Kategoria I gruźlicy wg WHO
a) nowy przypadek gruźlicy płuc z dodatnim rozmazem
b) nowy przypadek gruźlicy płuc z ujemnym rozmazem i rozległymi zmianami
c) ciężkie postaci gruźlicy pozapłucnej
Faza wstępna
E, I, R, P lub S, I, R, P przez 2 miesiące
Faza kontynuacji: I + R przez 4 miesciące
Kategoria II gruźlicy wg WHO
a) wznowa z odatnim rozmazem
b) niepowodzenie leczenia
c) terapia po przerwie chorego z dodatnim rozmazem
Faza wstępna:
wszystkie 5 przez 2 miesiące –> E + I + P + R przez miesiąc
Faza kontynuacji:
I + R + E przez 5 miesięcy
Kategoria III gruźlicy wg WHO
a) nowe przypadki z ujemnych rozmazem (wyj. pacjenci w ciężkim stanie)
b) lekkie postaci gruźlicy pozapłucnej
F. wstępna:
I + R + P przez 2 mies.
F. kontynuacji:
I + R przez 4 miesiące
Kategoria IV gruźlicy wg WHO:
przewlekle chorzy, którzy prątkują po zakończeniu ponownego nadzorowanego leczenie.
Leczenie w ośrodkach specjalistycznych zgodnie z wynikami lekowrażliwości
