23. Wola, decyzje, tożsamość (Problem psychofizyczny) Flashcards
- Co napisał David Hume o wolnej woli.
Według definicji Davida Hume wola jest niczym innym jak wewnętrznym wrażeniem, którego jesteśmy świadomi, gdy w sposób rozmyślny wywołujemy jakiś nowy ruch jakąś częścią naszego ciała lub gdy świadomie wywołujemy nowe postrzeganie w swoim umyśle.
- Determinizm idealistyczny i różne wersje determinizmu naukowego: biologiczny, genetyczny, społeczny, neuronalny, lingwistyczny.
Determinizm idealistyczny - Pogląd mówiący o tym, że tylko Bóg wszechmogący zna naszą przyszłość, a my nie mając o niej pojęcia uważamy, że mamy coś takiego jak wolna wola
Determinizm biologiczny - oznacza on, że to właśnie czynniki biologiczne jakie jak geny czy też ogólna budowa organizmu określają nasze zachowanie
Determinizm genetyczny - genotyp człowieka całkowicie określa jego fenotyp. Geny które otrzymujemy są odpowiedzialne za nasze predyspozycje, a to przekłada się na np. podejmowanie decyzji.
Determinizm społeczny - na podejmowanie naszych decyzji w znacznym stopniu wpływa społeczeństwo. Pogląd ten głosi, że “jeśli obracasz się w złym towarzystwie możesz wyrobić w sobie złe wzorce zachowania( sposób dzialania własnego mózgu)”
Determinizm neuronalny - budowa mózgu, czynniki genetyczne, środowiskowe a nawet te związane z kulturą wpływają na decyzje. Budowa mózgu i sposób jego działania wpływa na charakter oraz podejmowanie decyzji.
Determinizm lingwistyczny - jest to jeden z aspektów determinizmu poznawczego, który związany jest z wiedzą oraz poziomem wykształcenia osoby. Uważa się,że “granice języka wyznaczają granice własnego świata” Język kształtuje myślenie, dlatego też wpływa na zachowanie.
- Jak na problem wolnej woli patrzą zwolennicy kompatybilizmu.
Ich zdaniem mamy częściowo wolną wolę. Przejawia się ona w decyzjach, które są zgodne z naszymi szeroko pojętymi świadomymi przekonaniami i pragnieniami. Muszą to być również decyzje wolne od nacisku zewnętrznego i wewnętrznego (np. nałogi).
- Czemu wola działania nie związana z procesami w mózgu nie jest zadowalającą możliwością
- Jakie obszary mózgu zaangażowane są w procesy podejmowania decyzji?
Informacje ze zmysłów pozwalające na wybór różnych form działania są stopniowo scalane w płacie ciemieniowym, np. informacje określające preferencje ruchów oczu. W eksperymentach skojarzeniowych obrazów twarzy i miejsc z różnymi ruchami rąk i oczu (relacje ustalono arbitralnie) pokazano, że kora ciemieniowa wyliczała preferencje do odpowiednich działań, nie tyle w wyniku postrzegania co integracji informacji zmysłowej z podejmowaniem decyzji.
- Czy można poznać decyzję zanim człowiek ją podejmujący stanie się jej świadomym? Jak?
Czasami jest tak, że planujemy, a potem trzymamy się planu wiedząc co robimy. Zwykle działamy zgodnie ze swoimi przekonaniami, ale nie uświadamiając sobie rzeczywistego planu działania dokonujemy racjonalizacji bądź konfabulacji. Bardzo często działamy, a dopiero potem uświadamiamy sobie co robimy i zastanawiamy się, dlaczego to zrobiliśmy. Czasami robimy coś, czego świadomie nie chcielibyśmy zrobić i po chwili tego żałujemy. Nie możemy wszystkiego świadomie zaplanować przed podjęciem działania, po prostu działamy, mówimy, nasze słowa układają się w zdania przeważnie poprawnie, ale nie wiemy sami, co za chwilę powiemy, jakich słów użyjemy.
Wola nie musi być wyrazem świadomego działania, może być reakcją całego organizmu, świadoma jest tylko ocena tej reakcji. Trzeba odróżnić różne poziomy podejmowania decyzji, świadomy, wynikający z refleksji, i nieświadomy, wynikający z szybkich reakcji naszego organizmu. Podjęcie świadomej decyzji wymaga czasu na zastanowienie się. Wolne działanie może być oparte na nieświadomych procesach i podlegać korekcie przez refleksyjne oceny, które pozwalają zmieniać decyzje w przypadku braku akceptacji szybkich reakcji. Świadome myśli są istotne, a ich źródłem są mechanizmy ukryte przed naszą świadomością. Refleksja nad tym, co nam spontanicznie przychodzi do głowy pozwala podjąć decyzję w zgodzie z naszymi przekonaniami. Jeśli jednak nie ma czasu na refleksję musimy uznać spontaniczne działanie organizmu za własne, a jeśli uświadomimy sobie, że było niewłaściwe, próbować je skorygować. Wiąże się to często ze skomplikowanymi uczuciami, takimi jak poczucie winy i żalu, skłaniającymi nas do korekty naszego zachowania w przyszłości.
- Jakie eksperymenty prowadził Libet i co z nich wynika?
Benjamin Libet przeprowadził eksperymenty, w których pokazał, że u osób badanych spontaniczny ruch palca poprzedzony jest wzrastającą aktywnością kory przedruchowej, jednak świadomość woli wykonania tego ruchu występuje dopiero na krótko przed ruchem. Eksperymenty te pokazały, że interpretowanie decyzji i działań, które podjął mózg, wymagają czasu, ponieważ wola to nie czynnik sprawczy, a jedynie sygnał wewnętrzny odnoszący działania do modelu “ja”.
- Przy jednoczesnym drażnieniu słabym prądem kory S1 do której dochodzi sygnał z lewego palca i drażnieniu palca prawej ręki, które wrażenie odczuwamy wcześniej i dlaczego tak się dzieje?
Szybciej odczujemy drażnienie palca ponieważ pobudzenie kory prądem wywołuje nadmierną aktywność tych neuronów i chaos, którego mózg nie potrafi zrozumieć. Musi minąć chwila by energia się rozeszła i aktywność była możliwa do zinterpretowania. Za to po podrapaniu palca aktywność elektryczna jest na na normalnym poziomie i szybko da się ją zinterpretować, pomimo tego że do kory impuls dociera dłużej.
- Jakie aktywacje mózgu mogą ujawnić najwcześniejsze decyzje i ile czasu trwa ich uświadomienie?
W badaniach fMRI wykryto w płatach czołowych obszary, które planują działanie bardzo szybko, a ich analiza pozwala na przewidzenie prostych decyzji nawet na 10 sekund przed ich “świadomym podjęciem”.
· 10-2 sek. przed podjęciem działania w płatach przedczołowych (przednich biegunach mózgu) pojawiają się dwa plany działania - ruch lewej lub prawej ręki.
· 2-1 sek. w ruchowej korze przedczołowej pojawia się słaba aktywacja sekwencji ruchu dłoni/palców.
· 1-0.5 sek. równowaga obu planów jest nieco zaburzona i dla jednego z nich narasta potencjał gotowości pobudzając pierwotną korę ruchową.
· 0-5-0 sek. to pobudzenie aktywuje obszary kory ciemieniowej dolnej, wywołując wrażenie intencji ruchu umiejscowionego w przestrzeni, jednocześnie lub ułamek sekundy później wywołuje skurcz mięśni prowadzący do wykonania ruchu.
Wrażenia czuciowe oraz bezpośrednia aktywacja kory ruchowej aktywują obszar pierwotnej kory somatosensorycznej, która wzmacnia aktywacje kory ciemieniowej dolnej, stwarzając silniejsze wrażenie “własnej decyzji”.
- Jakie obszary mózgu pozwalają nam uświadomić sobie własne działanie?
Informacje ze zmysłów pozwalające na wybór różnych form działania są stopniowo scalane w płacie ciemieniowym, np. informacje określające preferencje ruchów oczu. W eksperymentach skojarzeniowych obrazów twarzy i miejsc z różnymi ruchami rąk i oczu (relacje ustalono arbitralnie) pokazano, że kora ciemieniowa wyliczała preferencje do odpowiednich działań, nie tyle w wyniku postrzegania co integracji informacji zmysłowej z podejmowaniem decyzji.
- Dlaczego skrzyżowanie skroniowo-potyliczne jest ważne dla poczucia sprawstwa?
Ponieważ pozwala on się temu poczuciu, wrażeniu wytworzyć. To tutaj łączy się wiele informacji dotyczących zarówno stanów wewnętrznych, aktywności różnych obszarów mózgu jak i postrzegania zmysłowego. Poza ty w zakres tego skrzyżowania wchodzi część obszaru Wernickego i zakrętu kątowego, dzięki którym możemy zwerbalizować naszą samoświadomość, działanie.
- Czy racjonalnie podejmowane decyzje są zawsze najlepsze?
Większość myślenia oparta jest na nieświadomych skojarzeniach; kreatywność wymaga nieświadomego myślenia. Podejmowane intuicyjnie decyzje są często bardziej zadowalające, szczególnie w skomplikowanych przypadkach. Rola języka w rozumowaniu dedukcyjnym może być ograniczona do początkowego etapu w którym werbalnie prezentowana informacja ulega zakodowaniu w postaci niewerbalnych reprezentacji. Te reprezentacje są wykorzystywane przez operacje mentalne ale nie wykorzystują neuronalnych mechanizmów związanych z językiem.
- Czy wola musi być rezultatem świadomego działania?
Wolna wole nie zawsze jest rezultatem świadomego działania. Nie ma zasady, która mówi, że tylko czynności wykonane świadomie są tymi do których wykorzystywana jest nasza “wolna wola”. Najlepiej będzie opisać to za pomocą przykładów. Czy w przypadku oparzenia się wrzącą wodą i wykonaniu odruchu oddalenia ręki, zawsze jesteśmy tego świadomi? Nie myślimy w tym momencie, że należałoby odsunąć rękę aby nie uszkodzić jej struktur, po prostu ją odsuwamy. Nie działamy tutaj wbrew własnej woli. Innym przykładem jest opisane w tekscie gwałtowne hamowanie samochodu. Gdyby zapytać kierowce który akurat myśli o damy zdarezniu, które wymaga awaryjnego hamowania, raczej usłyszelibyśmy,że zgodnie z jego własną wolą wykonałby je, natomiast podczas takiej sytuacji niekoniecznie musi on o tym świadomie myśleć.
- Na czym polega “probabilistyczny determinizm społeczny”?
Probabilistyczny determinizm społeczny polega na postrzeganiu podjętych decyzji jako wolne, zgodne z własnymi przekonaniami, które nie są podjęte pod przymusem, a po dokładnym przemyśleniu możliwych konsekwencji swoich działań. Mózg jest twórcą planu i propozycji, w jaki sposób możemy postąpić, a tzw. “ja” rozważa i ocenia te działania w zgodzie z uznawanymi wartościami i normami.
- Kiedy pojawia się wrażenie podejmowania decyzji, związane z poczuciem woli?
Istnieje ciągłe spektrum procesów decyzyjnych, od w pełni automatycznych do podejmowanych świadomie. Decyzje automatyczne nie generują poczucia woli, powstaje jeden plan działania, nie ma kontrowersji. Działania automatyczne są zdeterminowane przez zachodzące w powtarzalny sposób w mózgu procesy. Decyzje świadome wiążą się z poczuciem woli: powstaje kilka planów działania, zdajemy sobie sprawę z alternatyw, decyzja jest kontrowersyjna i każda może mieć bolesne skutki. Wybór w tej sytuacji wiąże się silnie z poczuciem “ja”, gdyż trzeba powiązać decyzję z własnym działaniem, by przypisać winy/zasługi do odpowiedniego czynnika sprawczego. Przypisanie agentowi win/zasług (creditassignment) jest niezbędne by dokonać ewentualnej modyfikacji zachowania (uczenie przez wzmocnienie, reinforcement learning). Wybór jest wynikiem zbyt złożonych procesów w mózgu by można je było świadomie prześledzić.
