21. Język i mowa Flashcards
- Co właściwie przekazujemy za pomocą słów? Jakie stany mózgu?
Komunikacja mówiona jest nasza codziennością. Przekazujemy mnóstwo informacji za pomocą słów. Najczęściej wykorzystujemy je w porozumiewaniu się między ludźmi (komunikacja), również często mówimy sami do siebie (jednostronna komunikacja) jeśli np.. chcemy wyrazić jakieś emocje, stany mentalne itp. Np jak jedziemy w zakorkowanym mieście czy wstajemy bardzo szybko rano po dobrej zabawie parę godzin wcześniej. Wracając do komunikacji, ma ona charakter dwustronny oraz interaktywny.
Za pomocą słów możemy precyzyjnie wyrazić nasze stany mentalne, intencje, opisać zdarzenia. Jest to możliwe dzięki złożonej strukturze kombinatorycznej i gramatyce, określającej reguły składni.
- Czy język byłby możliwy bez aparatu mowy?
Język jest możliwy bez aparatu mowy. Istnieje np. Język migowy, do którego wykorzystuje się gesty pokazywane palcami I dłońmi. Język jest narzędziem komunikacji, nie jest wymagane do niego używanie dźwięków.
- Czy taniec pszczół można nazwać językiem?
Językiem raczej nie - bardziej formą komunikacji, informacją o kierunku lotu, odległości od kwiatów, źródeł wody czy lokalizacji gniazd. Brak tu określonej składni gramatycznej, fonetycznej reprezentacji znaku, co m.in. charakteryzowałoby język.
- Czym rożni się język od komunikacji?
Język jest systemem używanym w procesie komunikacji. Celem komunikacji jest wymiana myśli, idei, dzielenie się wiedzą, informacjami. Narzędziami komunikacji mogą być słowa, gesty. Myślę, że komunikacja stawia duży nacisk na formę I cel przekazywanych informacji. Bierze się pod uwagę wpływ konkretnych słów na odbiorcę I to jak przekazać coś by było dla odbiorcy najbardziej zrozumiałe. By komunikacja była skuteczna należy skupiać się zarówno na komunikacie werbalnym, jak I tych niewerbalnych, o ile wszystkie te składowe występują. Efektywna komunikacja polega na aktywnym słuchaniu I odpowiadaniu odnosząc się do otrzymanego komunikatu. Aktywne słuchanie polega na ciągłej analizie słyszalnych komunikatów.
- Czym zajmuje się semiologia i jak jest związana z językoznawstwem?
Semiologia zwana także semiotyką to tradycja intelektualno-badawcza na pograniczu filozofii, językoznawstwa, logiki, teorii informacji i humanistyki, w której głównym przedmiotem zainteresowań jest znak, jego własności i funkcje. W odróżnieniu od semiotyki logicznej, wywodzącej się od Peirce’a, Wittgensteina i Carnapa, semiologia nie jest jasno określoną dyscypliną naukową ani akademicką. Badania semiologiczne rozwinęły się późno i do dziś ich zakres nie jest dokładnie określony.
Początkiem intelektualnej tradycji semiologii jest Kurs językoznawstwa ogólnego de Saussure’a. Postulował on w dziele o utworzeniu nowej nauki – semiologii – której ośrodkiem zainteresowania miał stać się znak. Znak miał być w tej nauce ujęty przede wszystkim w kontekście swojego funkcjonowania społecznego, a sama nowa nauka miała stać się podstawą odnowionego językoznawstwa. Odnowione językoznawstwo jako nauka o pewnym rodzaju znaków, znakach językowych, miało być częścią semiologii jako ogólnej nauki o wszystkich znakach. Tak rozumiana semiologia rozpowszechniła się w humanistyce drugiej połowy XX w. za sprawą ściśle inspirującego się dziełem de Saussure’a strukturalizmu.
Zasadnicze założenia semiologii ukształtowały się pod wpływem rozwoju strukturalistycznej semantyki językoznawczej. Semiologowie uznają, że by znak mógł funkcjonować, musi on być osadzony w zbudowanym analogicznie do systemu językowego systemie znaków zwanym kodem. Kod prócz zasobu znaków zawiera także zestaw kategorii formalnych umożliwiających grupowanie elementów słownika w klasy pozostające między sobą w określonych relacjach oraz zestaw reguł, umożliwiających konstrukcję z elementów słownika złożonych komunikatów. Fundamentalne dla semiologicznego rozumienia pojęcia znaku jest umieszczanie tzw. zjawisk znakowych w procesie komunikacji, w ich związku z nadawcą i odbiorcą znaku, w powiązaniu z sytuacją nadawcy i odbiorcy, także w kontekście społecznym procesów komunikacyjnych.
- Czemu forma znaku przydatnego w komunikacji nie zawsze jest całkiem niezależna od jego sensu?
- Organizacja ośrodków mózgu związanych z mową.
Główne struktury zaangażowane w rozumienie i tworzenie mowy:
- Okolice zakrętu kątowego: obszar kojarzeniowy dla słuchu, wzroku, nazw; jego uszkodzenia zaburzają czytanie i pisanie; zaangażowany np. w rozumienie metafor czy odróżnieniu Booba od Kiki.
- Obszar Wernickego w płacie skroniowym; uszkodzenia powodują parafazje, mówienie bez sensu, niegramatyczne, zły wybór słów i łączenie wyrazów, ale prawidłowy rytm i wymowa.
- Ośrodek Broki; uszkodzenia wywołują afazje motoryczne, niezdolność do prawidłowych wypowiedzi pomimo prawidłowego rozumienia.
Wiele rodzajów afazji powstaje w wyniku różnych uszkodzeń tych obszarów.
- Jakie mechanizmy w mózgu wiążą znak z jego znaczeniem, jak możemy to przedstawić w modelu?
- Jakie funkcje związana z mową realizowane są przez półkulę dominująca, a jakie przez przeciwległą?
Z obrazowania mózgu u osób o lewopółkulowej dominacji funkcji językowych wiemy że:
- Słowa dotyczące konkretnych pojęć (rzeczowników - przedmiotów, osób, zwierząt, jedzenia, narzędzi) są kodowane w lewym płacie skroniowym.
- Słowa określające działanie (czasowniki) kodowane są w lewym płacie kory przedczołowej, dolnej części zakrętu czołowego i korze przedruchowej.
- Słowa aktywują leksykalno-semantyczne sieci w korze skroniowej i czołowej, widać różnice w aktywacji obserwowanej w fMRI w reakcji na słowa “lizać, złapać, kopnąć” i “kwadrat”. Dokładniejszy rozkład aktywacji dla różnych słów jest w atlasie semantycznym laboratorium Gallanta, aaktywacje kory dla różnyc h kategorii słów są tutaj.
- Należy rozróżnić rozpoznawanie (wiedzieć, czym coś jest) od nazwania (przypominanie formy symbolu oznaczającego danych obiekt).
- Podobne kategorie, np. narzędzia mechaniczne i sztućce, są zlokalizowane blisko siebie.
- Lezje przedniej części kory dolnoskroniowej i dolnej części zakrętu skroniowego => problemy z nazywaniem zwierząt.
- Lezje tylnej i bocznej części kory skroniowej oraz zakrętu nadbrzeżnego => problemy z nazywaniem narzędzi.
- Kodowanie pojęć jak i nazw dla znanych osób lub przedmiotów => z przodu w stosunku do regionów odpowiedzialnych za kodowanie nazw i koncepcji ogólnych.
- Problemy z rozpoznawaniem konkretnych koncepcji skorelowane są z uszkodzeniami wyższych obszarów asocjacyjnych w obszarze ciemieniowo-skroniowym (TP).
- Jakie funkcje realizuje brzuszny a jakie grzbietowy szlak słuchowy?
W mózgu człowieka przetwarzanie informacji słuchowej wykorzystuje dwie drogi, podobnie jak dla informacji wzrokowej. Bodźce słuchowe po przetworzeniu przesyłane są do kory przedczołowej, umożliwiając podejmowanie decyzji.
Słuchowy szlak brzuszny:
Słuchowa identyfikacja obiektów,
Z sygnału akustycznego wyodrębnia cechy określające wysokości dźwięków, fonemów, sylab, struktur wokalizacji – rozpoznawanie indywidulnego głosu,
Obszary kory skroniowej- analiza bardziej złożonych struktury, bazująca na prostszych elementach wykrytych przez obszary środkowe i tylne,
Środkowy zakręt skroniowy (MTG)- łączenie słów w pojęcia, zbitki słów mających unikalne znaczenie,
Nerw słuchowy –> jądera wzgórza (MGd, MGv) –> środkowo-boczna (ML) i tylno-boczna (AL) części kory słuchowej –> okolice pasa słuchowego (parabelt cortex, PB) / obszary T2/T3 w przedniej części bruzdy skroniowej górnej (STS) / kora przedczołowa (PFC).
Słuchowy szlak grzbietowy:
Pomaga tworzyć mapę przestrzenną położenia źródła dźwięku,
Bierze udział w generacji mowy, powtarzania usłyszanych słów, odczytywania ruchów warg i długotrwałej pamięci,
Okolice tylnobocznej (CL - caudolateral) i tylnoprzyśrodkowej (CM-caudomedial) bruzdy skroniowej górnej - analizują lokalizację przestrzenną,
Kora ciemieniowa (PP) i przedczołowa (PFC)- sygnały zostaną wykorzystane do podjęcia planów wspomagając orientację przestrzenną,
Okolice tylnobocznej (CL - caudolateral) i tylnoprzyśrodkowej (CM-caudomedial) bruzdy skroniowej górnej –> kora ciemieniowa (PP) i przedczołowa (PFC).
- O czym mówi hipoteza Sapira-Whorfa i jakie argumenty ją popierają?
Hipoteza Sapira - Whorfagłosi, że różnice w sposobie wyrażania różnych kulturowych i poznawczych kategorii mają wpływ na sposób myślenia. Jest rzeczą oczywistą, że znajomość specjalistycznego słownictwa pozwala ekspertom myśleć w inny sposób o problemie, nowe pojęcia zmieniają możliwe skojarzenia, języka ma więc wielki wpływ na myślenie. Różne języki z powodu swojej konstrukcji wymagają ujawniania informacji różnego typu, np. “I met neighboor” nie ujawnia płci, a “Spotkałem sąsiada” tak. Chińczyk musi określić czy chodzi o starszego czy młodszego brata, bo ma na to różne słowa. Jednakże nie o to tylko chodzi w hipotezie Sapira-Whorfa:
- jej silna wersja zakłada, że kategorie leksykalne określają kategorie poznawcze, więc język determinuje myślenie
- słaba wersja twierdzi tylko, że kategorie leksykalne mogą mieć wpływ na myślenie i zachowani
- Jak język wiąże się z orientacją przestrzenną w różnych kulturach?
Aborygeni, Polinezyjczycy, Balijczycy, Meksykanie, Namibijczycy, używają bezwzględnych określeń kierunków (jak w nawigacji morskiej), np. mówiąc “Butelka stoi na południowym końcu zachodniego stołu”, a my egocentrycznych (lewo-prawo). Używanie bezwzględnych określeń kierunków zmusza do zwracania uwagi na orientację przestrzenną. Takie osoby nawet z opaską na oczach po wielu obrotach utrzymują nadal prawidłową orientację.
- Dlaczego tak trudno przetłumaczyć niektóre słowa z języków obcych?
Ponieważ są wyjątkowo mocno związane z kulturą i rzeczywistością danego narodu, konkretnie jej różnymi od innych kultur elementami. Poza tym istnieją też słowa bardzo zależne od kontekstu, trudno uchwycić ich sens.
- Czy telepatyczna komunikacja mogłaby zastąpić język mówiony?
Niezupełnie. Możliwa byłaby wymiana prostych komunikatów, intencji działań, jednak bardziej złożone, szczegółowe pojęcia nie mogłyby być w pełni rozwinięte. Towarzyszące temu stany emocjonalne jednostki również mogłyby być ubogie, co potęgowałoby niepełny przekaz.
- Czym objawiają się parafazje i jakie uszkodzenia mózgu je powodują?
Obszar Wernickego w płacie skroniowym; uszkodzenia powodują parafazje, mówienie bez sensu, niegramatyczne, zły wybór słów i łączenie wyrazów, ale prawidłowy rytm i wymowa.
Parafazja–zaburzenie mowy polegające na zachowaniu zdolności płynnego mówienia przy równoczesnym przekręcaniu wyrazów lub używaniu niewłaściwych. Występuje przy uszkodzeniu (ognisko udaru niedokrwiennego,choroba Alzheimera) struktur kory mózgowej odpowiedzialnych za mowę:ośrodka Wernickego
