week 8 ZO.4 Achtergrond SCT

Question 1

hematopoietische SCT

Answer 1

intraveneuze toediening van bloedvormende cellen bij een patiënt na voorafgaande radio- en of chemotherapie

Question 2

Welke twee eigenschappen van hematopoietische stamcellen maken dat deze cellen gebruikt kunnen worden voor transplantatie?

Answer 2

1. self-renewal
2. multilineage differentiatie potentieel

Question 3

Bronnen van stamcellen:

Answer 3

• beenmerg
• perifeer bloed: hematopietische stamcellen kunnen uit het perifere bloed verzameld worden door het bloed tijdelijk te verrijken voor de aanwezigheid van stamcellen m.b.v. een groeifactor die de stamcellen vanuit het beenmerg naar het perifere bloed

Question 4

middelen voor stamcelmobilisatie bij bron van stamcel: perifeer bloed

Answer 4

• G-CSF
• CXCR-4-agonist (Plerixafor) -> werkt sneller

Question 5

effect van G-CSF?

Answer 5

effect berust op het verbreken van de interactie van de stamcel en de stromale cellen in het beenmerg -> daardoor verplaatsen ze naar perifere bloed

Question 6

effect van CXCR-4-agonist (Plerixafor)?

Answer 6

effect berust op competitie voor de binding van stamcellen door middel van CXCR-4 aan het ligand SDF-1 op de stromale cellen in het beenmerg -> daardoor verplaatsen ze naar perifere bloed

Question 7

stamcelaferese

Answer 7

het verzamelen van gemobiliseerde stamcellen

Question 8

voordelen perifeer bloed tov beenmerg

Answer 8

• milder voor donor
• dan bevat het transplantaat grotere hoeveelheden stamcellen en daardoor snellere en betere repopulatie van bloedcellen na transplantatie

Question 9

nadeel perifeer bloed tov beenmerg

Answer 9

meer risico op graft-versus-host ziekte bij allogene stamceltransplantaties door de grotere hoeveelheden T-cellen in het transplantaat

Question 10

aferese

Answer 10

dmv groeifactroen worden de stamcellen gemobiliseerd naar het perifere bloed en vervolgens verzameld

Question 11

myeloablatieve conditionering

Answer 11

wanneer de ziekte voldoende heeft gereageerd op de inductiebehandeling en er voldoende stamcellen zijn verzameld kan de patiënt worden opgenomen voor de hoge dosis therapie, dit wordt gevolgd door autologe HSCT -> dit wordt gedaan om de beenmergschade/schade aan stamcellen te beperken

Question 12

verschillende stappen van het transplantatieproces

Answer 12

1) diagnose
2) ‘gewone’ therapie
3) toediening G-CSF
4) mobilisatie stamcellen
5) hoge dosis therapie
6) teruggave = transplantatie

Question 13

DMSO (dimethylsulfoxide) (complicatie samenhangend met infusie)

Answer 13

conserveringsmiddel dat aan in te vriezen cellen wordt toegevoegd om de vorming van schadelijke ijskristallen te voorkomen. Het oplosmiddel wordt na ontdooien niet weggewassen maar met het transplantaat aan de patient toegediend. Patiënten kunnen milde klachten van malaise, temperatuursverhoging, rillen en misselijkheid krijgen van DMSO. In zeldzame gevallen kan een (ernstige) allergische reactie optreden. Het conservingsmiddel wordt na toediening uitgescheiden via de longen (uitademing), urine, ontlasting en huid.

Question 14

Complicaties samenhangend met de chemotherapie

Answer 14

• tijdelijke diepe pancytopenie (1-3 weken)
• infecties
• mucositis (mond, gastrointestinaal)
  alopecia (vaak al preëxistent aanwezig)
• misselijkheid, braken, verminderde/geen inname
• infertiliteit
• lange termijn: secundaire leukemie/myelodysplasie

Question 15

wat is graft-versus-host ziekte

Answer 15

de T-cellen van de donor kunnen de gezonde weefsels van de patiënt/ontvanger als lichaamsvreemd herkennen en graft-versus-host ziekte (GVHD) veroorzaken

Question 16

wat is host-versus-graft reactie?

Answer 16

de patiënt/ontvanger heeft ook immuuncompetente cellen die in staat zijn het transplantaat van de donor af te stoten. Deze zogeheten host-versus-graft reactie of rejectie komt echter bij minder dan 5% van de getransplanteerde patiënten voor als gevolg van de afweeronderdrukking bij de patiënt door de gegeven conditionering, die een immunosupressieve werking heeft

Question 17

indicaties allogene HSCT

Answer 17

• Hematologische maligniteiten: acute leukemie (AML/ALL) vormen de belangrijkste indicatie
• stamcel ziekten: aplastische anemia
• erfelijke aangeboren afwijkingen van het immuunsysteem (o.a. SCID)
• hemoglobinopathieën (o.a. thalassemie, sikkelcelanemie)
• overig (o.a. lysosomale stapelingsziekten)

Question 18

functie HLA (humane leukocyen antigenen)

Answer 18

ze spelen een belangrijke rol in de acceptatie of afstoting van weefsels en dus ook van stamceltransplantaties

Question 19

HLA types

Answer 19

• HLA-klasse-I-antigenen (HLA-A, -B, -C)
• HLA-klasse-II-antigenen (HLA-DR, -DQ, -DP)

Question 20

functie HLA-antigenen

Answer 20

ze komen tot expressie op het oppervlak van de cel en zijn verantwoordelijk voor de presentatie van peptiden aan T-cellen van het immuunsysteem

Question 21

haplotype

Answer 21

de combinatie van genen op één chromosoom (één van moeder en één van vader)

Question 22

betekenis sterk polymorfisme

Answer 22

van elk gen zijn veel verschillende allelen (varianten) -> kans dat twee niet-verwante individuen volledig (op alle loci) identiek zijn, is heel klein

Question 23

betekenis gen

Answer 23

stukje chromosoom dat codeert voor 1 erfelijke eigenschap

Question 24

betekenis locus

Answer 24

plaats waar een gen op een chromosoom ligt

Question 25

betekenis allel

Answer 25

bepaalde variant/versie van een gen

Question 26

wat is de kans dat een broer of zus HLA identiek is

Answer 26

25%, er heerst namelijk codominatie wat betreft HLA-genen, de antigenen waar de moederlijke en vaderlijke HLA-genen voor coderen komen allen tot expressie op het oppervlak van de cel

Question 27

minor HLA of minor transplantatie antigenen

Answer 27

wanneer in het geval van een HLA identieke stamceltransplantatie er nog steeds afstoting en omgekeerde afstoting kan optreden door verschillen in eiwitten die gecodeerd worden door polymorfe genen buiten het HLA systeem

Question 28

waarom is het risico op omgekeerde afstoting bij gebruik van een vrouwelijke donor ipv een mannelijke donor voor een mannelijke patiënt groter?

Answer 28

het H-Y antigeen is specifiek voor mannen en kan door een vrouwelijke donor als ‘vreemd’ worden herkend met als gevolg een omgekeerde afstotingsreactie (graft-versus-host)

Question 29

wat is conditionering?

Answer 29

de chemotherapie al dan niet gecombineerd met totale lichaamsbestraling die voorafgaand aan de HSCT aan de patiënt wordt gegeven. Het voornaamste doel hierbij is om de afweer van de patiënt zodanig te verzwakken dat voorkomen wordt dat het donorstamceltransplantaat wordt afgestoten. Er wordt onderscheid gemaakt tussen een myeloablatieve (MA) en een niet-myeloablatieve (‘reduced intensity’) conditionering

Question 30

kenmerken myeloablatief

Answer 30

• hoge dosis chemotherapie +/- totale lichaamsbestraling
• combinatie van middelen met als gevolg: beenmergsuppressie en diepe pancytopenie (-> HSCT)
• toxisch/veel bijwerkingen
• anti-ziekte effect obv de conditionering EN het graft-versus-host effect

Question 31

kenmerken niet-myeloablatief

Answer 31

• lage dosis chemotherapie +/- totale lichaamsbestraling
• combinatie van middelen met als gevolg: nauwelijks beenmergsuppressie/cytopenie, herstel treedt uit eigen stamcellen op
• niet toxisch/weinig bijwerkingen
• anti-ziekte effect alleen/voornamelijk obv graft-versus-ziekte effect

Question 32

alternatieve stamcelbronnen wanneer er geen HLA-match beschikbaar is

Answer 32

andere bron (navelstrengbloed) of andere donor (haploidentieke donor)

Question 33

werking allogene SCT

Answer 33

behalve bloedvormende stamcelen bevat het transplantaat ook immuuncompetente cellen. deze (met name T-cellen) herkennen de aanwezige residuele tumor als lichaamsvreemd -> graft-versus-tumor reactie -> eliminatie residuele tumorcellen. dit is een vorm van immuuntherapie