Sýklalyf (allir fyrirlestrarnir saman) Flashcards
Hver eru helstu verkunarstaðir sýklalyfja?
Frumuveggur Frumuhimnan Ríbósóm (prótein myndun) Myndun á DNA Efnaskipti (t.d. fólat)
sýklalyf sem hafa áhrif á frumuvegg
β-lactam lyf
- Penicillin (mikill fjölbreytileiki innan hóps)
- Cephalosporin (mikill fjölbreytileiki innan hóps)
- Carbapenem (lítill fjölbreytileiki innan hóps)
- Monobactam (eitt lyf í flokk)
- Samsetning β-lactam lyfs og β-lactam hemils (nokkrar mismunandi tegundir)
Ekki-β-lactam lyf (non β-lactams)
- Vancomycin
- Oritavancin (skammtað vikulega)
- Dalbavancin (skammtað vikulega)
- Teicoplanin
- Bacitracin
almennt um ß-laktamlyf
Yfirleitt bakteríudrepandi (bacteriocidal) vegna hindrunar á myndun og rofi á frumuvegg
Langflest með stuttan helmingunartíma (t ½) og þarf því að skammta oft (nokkurra klukkutíma fresti)
Undantekning er ceftriaxone (3. kynslóðar cephalosporín) sem er gefið einu sinni til tvisvar á dag (eftir tegund sýkingar)
Byggð á sama grunni (β-lactam hring) og mismunandi virkni fæst með breytilegum hliðarkeðjum (R1 [penicillin], R2 [cephalosporin], R3 [carbapenem])
penicillin lyf (ß-lactam lyf)
Þröngt virknisvið“Narrow spectrum”
Penicillin G ( = benzyl penicillin) (iv) Penicillin V (P.O)
Penicillinasa þolin“anti-staphylococcal”
Cloxacillin Dicloxacillin Oxacillin Flucloxacillin Nafcillin
Breiðvirk penicillin“Broad spectrum”
Amoxicillin (P.O)
Ampicillin (iv)
Mjög breiðvirk penicillin“Extended spectrum”
Piperacillin (iv)
Ticarcillin (iv)
Cephalosporin lyf (ß-lactam lyf)
Fyrsta kynslóð
- Cefazolin
- Cephalexin
Önnur kynslóð
- Cefuroxime
Þriðja kynslóð
- Ceftriaxone
- Ceftazidime
Fjórða kynslóð
- Cefepime
Fimmta kynslóð
- Ceftaroline
Carbapenem lyf (ß-lactam lyf)
Virkni gegn Pseudomonas
Meropenem
Imipenem
Doripenem
Án virkni gegn Pseudomonas
Ertapenem
monobactam lyf (ß-lactam lyf)
Gram-neikvæða virkni
- Aztreonam
ß-lactam & ß-lactam hemill (ß-lactam lyf)
β-lactam grunnur
Clavulanic sýra (CS)
Sulbactam (SB)
Tazobactam (TB)
Ekki-β-lactam grunnur
Avibactam (AB)
Samsett með
Amoxicillin + CS Ampicillin +SB Piperacillin + TB Ceftazidime + TB Ceftolozane + AB
Hvernig verður ónæmi gegn ß-laktam lyfjum
“Penisillínasar”
Rjúfa β-laktam hringinn og lyfin verða alveg óvirk
Dæmi: S. aureus, H. influenzae og M. catarrhalis
ESBL (Extended Spectrum β-Lactamases)
Geta valdið ónæmi gegn öllum ß-laktamlyfjum nema karbapenemum og cephamýsínum
Dæmi: Oftast E. coli og Klebsiella
Vegna örvunar á β-laktamasamyndun (AmpC genið)
Geta valdið ónæmi gegn öllum ß-laktamlyfjum nema karbapenemum
Dæmi: Enterobacteriaceae og P. aeruginosa
Metallo-β-laktamasar
Karbapenemasar
Brjóta niður karbapenem og önnur ß-laktam lyf, en oftast ekki mónóbaktam
Breytt penicillin-bindi prótein (PBP)
Bindigeta β-lactam lyfja minnkar / hverfur
Dæmi:
Methicillin / oxacillin og Staphylococcus aureus
Penicillin og Streptococcus pneumoniae
Minnkað gegndræpi um ytri himnu gram-neikvæðra baktería
β-lactam lyf verða að komast um ytri himnu gram-neikvæðra baktería að verkunarstað (PBP)
Dæmi:
Pseudomonas aeruginosa
lyfjahvörf penicillin lyfja
Frásog
Breytilegt eftir lyfjum og fer eftir stöðugleika lyfja í sýru maga
Hægt að gefa í æð
Lyfjaform (benzathine benzyl penicillin) sem hægt er að gefa í vöðva er kjörlyf við meðhöndlun á Sárasótt (syphilis)
Dreifing
Góð um allan líkamann (liðir, gollurshús, fleiðra)
Fer um fylgju og í brjóstamjólk
Fer ekki um blóð-heilaþröskuld (óleysanlegt í fitu) NEMA ef heilahimnur eru bólgnar (“lekar”)
Útskilnaður
Nýru með tubular secretion (probenecid seinkar útskilnaði)
aukaverkanir penicillin lyfja
Ofnæmi Bráðaofnæmi (anaphylaxis) Hiti og húðútbrot Serum sickness Nýrnaskaði Niðurgangur Sýklalyfjatengdur Clostridium difficile niðurgangur
lyfjahvörf Cephalosporin lyfja
Frásog
Breytilegt eftir lyfjum og sum hægt að gefa um munn en önnur ekki
Flest gefin í æð og fáein hægt að gefa í vöðva
Dreifing
Góð um allan líkamann
Fer um fylgju og í brjóstamjólk
Sum fara um blóð-heila þröskuld (ceftriaxone, cefotaxime)
Útskilnaður
Að mestu um nýru með tubular secretion
Ceftriaxone útskilst að stórum hluta í galli (40%) og getur valdið þykknun á galli (“sludge”) en ekki gallstíflu
Nefndu eitt lyf af hverri kynslóð Cephalosporin lyfja
Fyrsta kynslóð cefalexin Önnur kynslóð cefuroxime Þriðja kynslóð ceftriaxone, ceftazidime,cefotaxime Fjórða kynslóð cefepime Fimmta kynslóð ceftaroline
Cephazolin
- kynslóð cephalosporin
Cephazolin (Kefzol®) er mikið notað lyf sem gefið er í ÆÐ
Góð virkni gegn streptococcum og oxacillin-næmum Staphylococcum
Góð almenn verkun á næma gram-neikvæða stafi (E. Coli, Klebsiella)
Engin virkni gegn enterococcum, MÓSA [MRSA] eða Listeria
Fer ekki um blóð-heilaþröskuld
Notkun:
Vörn gegn húðsýkingum fyrir ákveðnar skurðaðgerðir (pre-operative prophylaxis)
Húðsýkingar (cellulitis)
Blóðsýkingar af völdum oxacillin-næmra S. aureus
Cephalexin
- kynslóð cephalosporin
Cephalexin (Keflex®) er gefið um munn og er virknisvið mjög sambærilegt við cephazolin
Algengt að skipta yfir í cephalexin úr cephazolin þegarsjúklingur getur tekið lyf um munn
Cefuroxime
- kynslóð cephalosporin
Cefuroxime (Zinacef®) er allmikið notað lyf sem gefið er í ÆÐ
Samanborið við fyrstu kynslóð er gram-jákvæð virkni minni og gram-neikvæð virkni heldur meiri
Góð virkni gegn H. Influenzae og Moraxella (einnig þeim stofnum sem mynda β-lactamasa og brjóta niður amoxicillin)
Engin virkni gegn enterococcum eða loftfælum (anaerobum)
Notkun:
Efri öndunarfærasýkingar (t.d. skútabólgur)
Vægar neðri öndunarfærasýkingar upprunnar í samfélaginu
Einfaldari kviðarholssýkingar (diverticulitis) gefið með metronidazole
Einnig til í töfluformi (Zinnat®) en frásogast ekki mjög vel
Ceftriaxone
- kynslóð Cephalosporin
Ceftriaxone (Rocephalin®) er mjög mikið notað lyf sem gefið er í ÆÐ (breiðvirkt lyf)
Góð virkni gegn mörgum gram-neikvæðum stöfum af flokki Enterobaceriaceae (E. Coli, P. Mirabilis, Klebsiella, Enterobacter, Serratia, Citrobacter)
Góð virkni gegn streptococcum og Neisseria (einnig penicillin-ónæmum stofnum af N. gonorrhea og S. pneumoniae)
Lakari virkni gegn staphylococcum og af mörgum ekki talið hæft til meðferðar á alvarlegum staphylococca sýkingum
Engin virkin gegn Pseudomonas aeruginosa , enterococcum, Listeria eða loftfælum (anaerobes)
Lengri helmingunartími og jafnan gefið einu sinni á dag NEMA í heilahimnubólgu en þá er það gefið tvisvar á dag í hærri skömmtum
Þarf ekki að breyta skammti ef skert nýrnastarfsemi
Reyna að nota önnur minna breiðvirk lyf ef hægt er
Notkun:
Neðri öndunarvegasýkingar (alvarlegar, S. pneumoniae)
Efri þvagvegasýking (pyelonephritis)
Heilahimnubólga (S. pneumoniae og N. meningiditis)
Lyme sjúkdómur (ef tekur til hjarta og/eða miðtaugakerfis)
Lekandi (N. gonorrhea)
Ceftazidime
- kynslóð cephalosporin
Ceftazidime (Fortum®) er gefið í ÆÐ (breiðvirkt lyf)
Samanborið við ceftriaxone
Gram-jákvæð virkni MUN lakari (óáreiðanleg)
Gram-neikvæð virkni svipuð NEMA er virkt gegn Pseudomonas aeruginosa
Notkun:
Sýkingar af völdum Pseudomonas aeruginosa
cefepime
- kynslóð cephalosporin
Cefepime (ekki skráð á Íslandi) er gefið í ÆÐ
Breiðvirkasta cephalosporin lyfið (eina lyfið í þessari kynslóð)
Gram-jákvæð virkni góð
Gram-neikvæð virkni góð og VIRKT gegn Pseudomonas aeruginosa
Virknisvið 4th (cefepime) = 1st (cefazolin) + 3rd (ceftazidime)
Notkun:
Sýkingar af völdum Pseudomonas aeruginosa
Reynslu (empirísk) meðferð við alvarlegum spítalasýkingum
Hiti og hvítkornafæð (neutropenic fever)
Ceftaroline
- kynslóð cephalosporin
Ceftaroline (Zinforo®) er gefið í ÆÐ
Breiðvirkt cephalosporin lyf (eina lyfið í þessari kynslóð)
Gram-jákvæð virkni góð
Ólíkt öðrum cephalosporin lyfjum getur það bundist penicillin-bindi próteini 2a og því VIRKT gegn methicillin-ónæmum S. aureus (MÓSA /MRSA)
Gram-neikvæð virkni nokkuð góð en EKKI virkt gegn Pseudomonas aeruginosa
Notkun:
Varalyf við ýmsum sýkingum
nefndu 4 beta lactam hindra
β-lactam hemill byggður á β-lactam grunni (β-lactam core)
Clavulanic sýra, sulbactam, Tazobactam
β-lactam hemill ekki byggður á β-lactam grunni
Avibactam
hvaða tvö efni eru í augmentini?
Amoxicillin + clavulanic sýra
Smá um carbapenem lyf
Afar breiðvirk lyf / breiðvirkustu sýklalyfin
Breyttur β-lactam hringur
Þolin gegn áhrifum margra β-lactamasa (chromosomal/plasmid) þ.m.t. extended-spectrum β-lactamasa (ESBL)
Góð gram-jákvæð og gram-neikvæð virkni og góð virkni gegn loftfælum (anaerobes)
VIRK gegn Pseudomonas aeruginosa (nema ertapenem)
Stenotrophomonas maltophilia hefur innbyggt ónæmi
Vaxandi áhyggjur af aukinni tíðni carbapenemasa í gram-neikvæðum bakteríum
Notkun:
Spítalasýkingar, hiti og hvítkornafæð
Erfiðar blandaðar sýkingar (aerobic/anaerobic)
ESBL myndandi bakteríur
nefndu 3 carbapenem lyf
Imipenem (ekki skráð á Íslandi)
Brotið niður í nýrum og er niðurbrotsefnið skaðlegt nýrum
Ávallt gefið með Cilastatini sem hemur niðurbrot í nýrum
Þarf að aðlaga skammta að nýrnastarfsemi vegna hættu á krömpum
Meropenem (meronem®, Merinfec®)
Ekki umbreytt í nýrum
Þarf að aðlaga skammta að nýrnastarfsemi en hætta á krömpum lægri
Ertapenem (Invanz®)
Sérstaða:
Langur helmingunartími og gefið einu sinni á dag
Engin virkni gegn Pseudomonas aeruginosa eða enterococcus
Notað við ESBL og Amp C myndandi gram-neikvæðum bakteríum
monobactam lyf
Aztreonam (ekki skráð á Íslandi)
Inniheldur bara grunn β-lactam hringinn
Sérstaða:
Nánast EINGÖNGU virkni gegn gram-neikvæðum bakteríum þ.m.t. Pseudomonas aeruginosa
Engin gram-jákvæð virkni
Engin virkni gegn loftfælum (anaerobes)
Mjög lág tíðni á ofnæmisviðbrögðum í einstaklingum með β-lactam ofnæmi (cross-reaction)
Notkun:
Sýkingar af völdum næmra gram-neikvæðra baktería í einstaklingum með β-lactam ofnæmi
nefndu 3 glykópeptíð lyf
Vancomycin (vancomycin®)
Oritavancin (ekki skráð á Íslandi)
Dalbavancin (Xydalba®)
Imipenem (ekki skráð á Íslandi)
carbapenem lyf
Brotið niður í nýrum og er niðurbrotsefnið skaðlegt nýrum
Ávallt gefið með Cilastatini sem hemur niðurbrot í nýrum
Þarf að aðlaga skammta að nýrnastarfsemi vegna hættu á krömpum
Meropenem (meronem®, Merinfec®)
carbapenem lyf
Ekki umbreytt í nýrum
Þarf að aðlaga skammta að nýrnastarfsemi en hætta á krömpum lægri
Ertapenem (Invanz®)
Carbapenem lyf
Sérstaða:
Langur helmingunartími og gefið einu sinni á dag
Engin virkni gegn Pseudomonas aeruginosa eða enterococcus
Notað við ESBL og Amp C myndandi gram-neikvæðum bakteríum
Vancomycin
Glýkópeptíð lyf
Bindast D-ala-D-ala keðju og hindra frekari lengingu peptidoglycans
Virkni gegn gram-jákvæðum bakteríum þ.m.t. MÓSA / MRSA, og enterococcum nema VRE (vancomycin-resistant enterococcus faecium)
Góð virkni gegn Clostridium difficile (ef gefið um munn) en lyfið frásogast ekki frá görn
Taka þarf mið af nýrnastarfsemi við skömmtun í æð og mæla LÁG-gildi í blóði til að aðlaga skammta
Aukaverkanir: útbrot, nýrnaskaði, minnkuð heyrn
Notkun:
Sýkingar af völdum MÓSA og oxacillin-ónæmra coagulasa neikvæðra staphylococca (gefið í æð)
Clostridium difficile iðrasýking (gefið um munn)
Oritavancin
Glýkópeptíð lyf
Nýtt og mjög LANGVIRKT lyf með helmingunartíma um 245 klukkustundir
STAKUR skammtur í æð
Virkni gegn mörgum gram-jákvæðum bakteríum þ.m.t. MÓSA / MRSA
Talsverðar milliverkanir við önnur lyf og hærri tíðni aukaverkana
Notkun: húðsýkingar
dalbavancin
Glýkópeptíð lyf
Nýtt og mjög LANGVIRKT lyf með helmingunartíma um 346 klukkustundir
TVEIR skammtar með viku millibili (1000mg og 500mg)
Virkni gegn mörgum gram-jákvæðum bakteríum þ.m.t. MÓSA / MRSA
Notkun: húðsýkingar
Sýklalyf með áhrif á frumuhimnuna
polymixins
Cyclic lipopeptides
daptomycin
er cyclic lipopeptide
Verkunarháttur
Bindst frumuhimnu gram-jákvæðra baktería, veldur leka á jónum út úr frumunni sem afskautast (depolarizes) og deyr
Virkni gegn gram-jákvæðum bakteríum þ.m.t. MRSA, VRE
Langvirkt og gefið einu sinni á dag (ef skert nýrnastarfsemi þá annan hvern dag)
Getur valdið vöðvaniðurbroti (rhabdomyolysis)
Muna að stöðva statín lyf og mæla creatine kinasa (CK) vikulega
Er gert ÓVIRKT í lungnablöðrum (bindst við surfactant) og því ekki hægt að nota í meðferð á lungnabólgu
Notkun: Sýkingar af völdum MRSA, VRE
colistin
er polymixin
Verkunarháttur
Er jákvætt hlaðið (cationic) með bæði vatnssækinn og fitusækinn enda. Rýfur ytri frumuhimnu gram-NEIKVÆÐRA baktería (detergent) og drepur bakteríu
Lyfjahvörf (pharmacokinetics)
Frásogast ekkert
Ef gefið í æð þá notað Colistimethate sodium (forlyf) sem skilst að hluta út um nýrun. Hluti verður eftir í blóði og er breytt í Colistin (virka hlutann)
Skilst út um nýru
Skömmtun er afar erfið þar sem hún er byggð á virka hlutanum (Colistin) en nokkuð óljóst er hversu stór hann er í hverjum einstakling (einnig háð nýrnastarfsemi)
Alvarlegar aukaverkanir / eituráhrif
Nýrnaskaði er algengur (acute tubular necrosis)
Áhrif á taugakerfi (svimi, dofi, breytt meðvitundarástand)
Notkun (afar takmörkuð – varalyf [síðast hálmstráið])
Alvarlegar sýkingar með fjölónæmum (MDR) gram-neikvæðum bakteríum
Frásogast ekkert og því hægt að nota til að “hreinsa” (decontaminate) meltingarveg (t.d. fyrir aðgerðir)
Hægt að gefa sem innúða til að minnka sýklun (colonization) sjúkling með langvinna lungnasjúkdóma (t.d. Cystic fibrosis)
Staðbundin meðferð (t.d. Augndropar, eyrnadropar, smyrsli á húð)
hver eru kjörlyfin gegn gram jákvæðum bakteríum
Beta laktamlyf
Streptococcar
- Penicillin með þröngu virknisviði = benzyl penicillin
Staphylococcar
- Penicillinasa þolin penicilin = cloxacillin
Enterococcar
- Breiðvirk penicillin = ampicillin / amoxicillin
lyf gegn S. aureus
Oxacillin-næmur S. aureus
Cloxacillin (IV), dicloxacillin (PO) og önnur penicillinasa þolin penicillin
Cefazolin (IV), cephalexin (PO)
Oxacillin-ónæmur S. aureus (MÓSAr)
Vancomycin gefið í æð (IV)
Daptomycin gefið í æð (IV)
Linezolid gefið í æð (IV) eða um munn (PO)
Quinopristin-dalfopristin (IV) – lítið notað og ekki nema til þrautavara
Mörg önnur lyf hafa virkni, bæði gegn oxacillin-næmum og oxacillin ónæmum stofunum, en teljast ekki til helstu lyfja (t.d. ceftaroline, amoxicillin-clavulanic sýra)
lyf gegn P. aeroginosa
β-lactam lyf (kjörlyf)
Penicillin lyf = piperacillin án/með tazobactam
Cephalosporin lyf = ceftazidime (3G), cetolozane (3G), cefepime (4G)
Carbapenem lyf = meropenem, imipenem, doripenem
Amínóglýkósið (jafnan með β-lactam lyfi)
gentamicin, tobramycin
Fluoroquinolone (einu lyfin sem gefa um munn [töflur])
ciprofloxacin, levofloxacin
Polymyxin (lyf til þrautavara)
colistin
sýklalyf með áhrif á próteinmyndun
30 S subunit:
- Tetracycline
- Aminoglycoside
50 S subunit:
- Macrolide
- Clindamycin
- linezolid
- Chloramphenicol
- Streptogramins
2 tetracycline lyf og almennt um þau
doxycycline Tigecyclin (Tygacil ®)
Verkunarháttur
Binding við 30S undireiningu ríbósóms og hindrar aðkomu nýs tRNA og þar með frekari lengingu prótein keðju
Almenn atriði
Mörg semisynthetísk afbrigði af 4 hringjum og mismunandi viðhengjum
Klóbinda (chelate) kalk, járn, magnesíum og þarf að forðast töku þessara lyfja samtímis
Setjast í VAXANDI bein (binding við Ca2+) og geta valdið litarbreytingu í tönnum eða vanþroska tanna / beina
EKKI notuð í börnum, í þungun eða meðan á brjóstagjöf stendur
Eru bacteriostatic = bakteríuhamlandi
aukaverkanir doxycyclines
Erting í vélinda (taka með fullu glasi af vatni og upprétt staða í 30 mín)
Ljósnæmi (nota sólarvörn)
Setjast í vaxandi bein / tennur (lita) og vanþroska
2 Amínóglýkósíð lyf og smá almennt um þau
Gentamicin og Tobramycin
Verkunarháttur
Binding við 30S undireiningu ríbósóms og breytir lögun bindisets og brenglar aflestur mRNA (“codon misread”)
Almenn atriði
Meðferðarmörk eru ÞRÖNG (narrow therapeutic window)
Skaðleg áhrif á nýru (afturkræf) og heyrnar-jafnvægiskerfi (óafturkræf)
Þarf að fylgjast með BLÓÐGILDUM við alla notkun
Við langtíma notkun(>2 vikur) þarf að fylgjast með heyrn og jafnvægi (heyrnarmæling í upphafi meðferðar og reglulega meðan á meðferð stendur)
Ekki notuð í þungun (pregnancy category D)
Eru bakteríudrepandi (bacteriocidal)
Notkun:
Gentamicin / Tobramycin:
Þvagfærasýkingar, blóðsýkingar, spítalasýkingar (skömmtun #1)
Samvirkni í hjartaþelsbólgu (skömmtun #2)
lyfjahvörf amínóglýkósíð lyfja
Frásogast EKKI frá meltingarvegi
Gefin í æð eða staðbundið (t.d. augndropar, innúðalyf)
Dreifast illa þ.m.t. lungu (jákvætt hlaðin)
Fara EKKI yfir blóð-heilaþröskuld en fara yfir fylgju
Virka ekki í súru umhverfi (t.d. í ígerðum)
Lítið sem ekkert niðurbrot
Útskilnaður er um nýru með glomerular filtration og því MJÖG HÁ þéttni í þvagfærum
virknisvið amínóglykósíða
Fyrst og fremst alvarlegar sýkingar af völdum gram-neikvæðra stafa (t.d. E. coli, Klebsiella, Pseudomonas)
Samvirkni (synergism) með lyfjum sem hafa áhrif á frumuvegg (β-lactam lyf / glycopeptíð) í alvarlegum sýkingum (t.d. hjartaþelsbólgu) af völdum staphylococca og enterococca
Macrólíð lyf og smá almennt um þau
Erythromycin, Clarithromycin og Azithromycin og svo Fidaxomicin
Verkunarháttur
Binding við 50S undireiningu ríbósóms og hindrar hreyfingu ríbósóms eftir mRNA
Almenn atriði
Erythromycin fyrst og fremst notað vegna áhrifa á meltingarveg (prokinetic agent)
Clarithromycin
Azithromycin
Sterkir hemlar (inhibitor) á cytochrome P450 kerfið og þarf því ALLTAF að athuga með milliverkanir við önnur lyf
Eru bacteriostatic (bakteríuhamlandi lyf)
fidaxomicin
Fellur undir flokk macrólíða en hefur nokkra sérstöðu
Frásogast EKKERT (verkun bundin við meltingarveg)
Er bacteriocidal (drepur)
Mjög þröngt virknisvið og “einungis” virkt gegn Clostridium difficile
Helstu óþægindi tengjast meltingarvegi (ógleði, ónot)
Notkun:
Eingöngu Clostridium difficile iðrasýkingar
Virðist draga úr endurkomum eftir meðferð sem er mjög algengt vandamál eftir meðferð með öðrum lyfjum (vancomycin & metrónidazol)
Enn sem komið er afar dýrt og ekki fáanlegt á Íslandi
Clindamycin (Dalacin)
er dæmi um Lincosamide lyf
Verkunarháttur
Binding við 50S undireiningu ríbósóms og hindrar hreyfingu ríbósóms eftir mRNA
Almenn atriði
Af flokki lincosamide
Slæmt orðspor vegna aukinnar tíðni á Clostridium difficile iðrasýkingu
Hefur ágæta gram-jákvæða virkni og stundum notað í stað β-lactam lyfja hjá einstaklingum með ofnæmi fyrir β-lactam lyfjum
Er bacteriostatic
Linezolid
er dæmi oxazolidinone lyf
Verkunarháttur
Binding við 50S undireiningu ríbósóms og hindrar myndun á stöðugum 70S complex
Almenn atriði
Af flokki oxazolidinone
Mjög dýrt lyf
Er bacteriostatic gegn enterococcum og staphylococcum
Er bacteriocidal gegn mörgum streptococcum
Aukaverkanir
Hamlar virkni monoamine oxidasa (MAO) og getur valdið serotonin syndrome ef gefið með SSRI lyfjum
Úttaugaskaði (peripheral neuropathy)
Viknisvið og notkun Gram-jákvæðar bakteríur þ.m.t. ónæmar Methicillin-ónæmir S. aureus (MRSA / MÓSA) Penicillin-ónæma pneumococcar (PRSP) Vancomycin-ónæmir enterococcar (VRE)
Quinopristin/dalfopristin
Streptogramin lyf (ekki til á Íslandi)
Chloramphenicol
Áhrif á próteinmyndun
Lyf sem hefur fallið langt niður “virðingarstigann” vegna alvarlegra aukaverkana
Eiturhrif á beinmerg (óafturkræf)
Gray (baby) syndrome (circulatory collapse, cyanosis, acidosis, ashen gray color of skin)
Virknisvið er breytt og nær til gram-jákvæðra, gram-neikvæðra og rickettsia
Dreifist vel og víða (þ.m.t. yfir blóð-heilaþröskuld)
Er bacteriostatic
Notkun:
Augnsmyrsli (chloromycetin®)
Varalyf (síðasta hálmstráið) gegn næmum bakteríum þegar önnur lyf ekki virk eða komast ekki á sýkingarstað
Sýklalyf til þrautavara
Lyf sem hafa eituráhrif, aukaverkanir eða aðra eiginleika sem gera notkun erfiða nema bráða nauðsyn beri við
Fjölónæmur sýkill og önnur betri lyf ekki til
Fjölónæmur sýkill og önnur lyf komast ekki á verkunarstað
Gera þarf einstaklingsbundið áhættumat
Chloramphenicol (virkni, þéttni á sýkingarstað, eituráhrif)
Colistin (virkni, eituráhrif, erfiðleikar við skömmtun)
Tigecycline (virkni, sýkingarstaður, lág þéttni í blóði / þvagi, aukaverkanir)
Quinopristin/dalfopristin (virkni, aukaverkanir)
Lyf gegn MÓSA
Þrautreynd (alvarlegar sýkingar)
Vancomycin í æð
Daptomycin (ekki lungnabólgur) í æð
Linezolid í æð eða um munn
Ný á markaði og óljós staður í meðferðaráformum (húðsýkingar)
Ceftaroline í æð
Oritavancin í æð (einn skammtur)
Dalbavancin í æð (tveir skammtar með viku millibili)
Til þrautavara
Quinopristin/dalfopristin í æð (aukaverkanir)
Tigecycline í æð (aukaverkanir)
Vægar húðsýkingar
Clindamycin, doxycycline, trimethoprim-sulfamethoxazole (um munn)
Verkunarháttur sýklalyfja með áhrif á fólínsýrumyndun notkunargildi
Verkunarháttur
Áhrif á tvö mismunandi ensím í fólin sýru myndun
Dihydroptoroate synthetase (súlfónamíð)
Dihydrofolate reductase (trimethoprim & pyrimethamine)
Lokaáhrif er skortur á núkleótíðum ogmyndun á DNA stöðvast
Er bacteriostatic (hamlandi)
Ef mikið vefjaniðurbrot (t.d. ígerðum)er VIRKNI fólin sýru hemla MINNKUÐþar sem niðurbrotsefni geturinnihaldið núkleotíð sem frumantekur upp beint úr umhverfi sínu
Notkun
Í meðferð við BAKTERÍUsýkingu og Pneumocystis jirovecii
Er súlfahlutinn venjulega sulfamethoxazole með trimethoprim (Trimezol®, Co-trimoxazole®, Eusaprim®)
Í meðferð FRUMDÝRA (t.d. malaría og toxoplasmosis)
Er súlfahlutinn annar (sulfadiazine) með pyrimethamine
Nefndu nokkur lyf sem hafa áhrif á erfðaefni baktería
Flúórokínólín (t.d. ciprofloxacin,moxifloxacin og levofloxacin) og eru tópóísómerasa hemill
Nítróímídazole (t.d. Metronídazól)
Nitrófúrantóín (furadantin®)
Quinolone (virka á DNA gýrasa)
Rifampin (virka á RNA pólýmerasa)
hvert er eina lyfið á töfluformi sem hefur Pseudomonal virkni?
Ciprofloxacin (af flokki Flúorókínólona)
Segðu frá lyfjahvörfum Ciprofloxacins
Frásogast vel frá meltingarvegi (80%)
Klóbinda (chelate) jákvæðar jónir (Ca2+, Mg2+, járn, fjölvítamín) og má því EKKI taka með mjólk, járntöflum, vítamínum, brjóstsviða lyfjum (antacids)
Dreifast vel en fara ILLA yfir blóð-heila þröskuld
Ná hárri þéttni í blöðruhálskirtli, nýrum og átfrumum
Útskilin um nýru og þarf að aðlaga skammta ef skert nýrnastarfsemi
Til sem töflur, innrennslisstofn, eyrnadropar, augndropar (moxifloxacin)
virknisvið og notkun Ciprofloxacins
Virknisvið:
Margir gram-neikvæðir stafir (Enterobacteracae)
Mycoplasma, Chlamydophila, Moraxella, Neisseria, Legionella
Pseudomonas aeruginosa (eina lyfið sem hægt er að gefa um munn)
Mycobacteria / berklar (f.o.f. moxifloxacin)
Engin virkni gegn loftfælum
Ekki góð virkni gegn S. Pneumoniae (ólíkt moxifloxacin / levofloxacin)
Notkun:
Þvagfærasýkingar þegar næmi er þekkt
Sýkingar í blöðruhálskirtli (þéttist mjög vel)
Vægar kviðarholssýkingar (með metronídazól)
Sýkingar með gram-neikvæðum stöfum þegar næmi er þekkt
lyfjahvörf metrónídazóls
Nær fullkomið (100%) frásog frá meltingarvegi
Dreifist vel um vefi þ.m.t. yfir blóð-heilaþröskuld
Niðurbrot í lifur og útskilnaður um nýru
virknisvið metrónídazóls
Loftfælur
- Bacteriodes fragilis
- Fusobacterium species
- Clostridium species
- Eubacterium og fleiri loftfælur
Helicobacter pylori
Frumdýr
- Giardia
- Trichomonas
- Entamoeba
hvaða eiginleikar gera meðferð gegn Mycobacteriacea erfiðari?
Skipta sér hægar en “dæmigerðar” bakteríur
Geta verið dormandi (dormant) og því tornæmar gegn lyfjum
Lifa innan fruma (intracellular) og lyfin verða að verka þar líka
Ysta lag frumunnar vaxkennt (phospholipids / mycolic acid), þykkt og hindrar aðgang lyfja að virknisetum
Hver eru þrír helstu “flokkar” sýklalyfjaónæmis” hjá berklum?
LYFJAÓNÆMIR berklar (Drug-resistant TB)
- Ónæmi gegn 1 af 4 aðallyfjum um munn
FJÖLÓNÆMIR berklar [MDR-TB] (Multidrug-resistant TB)
- Ónæmi gegn bæði isoniazid og rifampin
OFURÓNÆMIR berklar [XDR-TB] (Extensively drug-resistant TB)
- Ónæmi gegn isoniazid, rifampin, flúorókínólónum og 1 af lyfjum í stunguformi
Berklalyf? (já öll berklalyf og hópaskiptingin)
1) Aðallyf um munn Isoniazid Rifampin Pyrazinamide Ethambutol
2) Flúórókínólón
Levofloxacin
Moxifloxacin
OfloxacinGatifloxacin
3) Lyf í stunguformi Capreomycin Kanamycin Amikacin Streptomycin
4) Minna virk berklalyf
Ethionamide
Cycloserine
Para-aminosalicýl sýra (PAS)
5) Lyf með óljósa virkni Bedaquiline Clofazimine Linezolid Metropenem Imipenem Clarithromycin Amoxicillin-clavulanate
Aðalberklalyfin um munn
Isoniazid
Rifampin
Pyrazinamide
Ethambutol
Flúrókínólón berklalyf
Levofloxacin
Moxifloxacin
OfloxacinGatifloxacin
Berklalyf í stunguformi
Capreomycin
Kanamycin
Amikacin
Streptomycin
Minna virk Berklalyf
Ethionamide
Cycloserine
Para-aminosalicýl sýra (PAS)
Berklalyf með óljósa virkni
Bedaquiline Clofazimine Linezolid Metropenem Imipenem Clarithromycin Amoxicillin-clavulanate
Verkunarháttur og lyfjahvörf Izoniazides
Verkunarháttur
Hindrar myndun á mycolic sýru
Verkar á bæði frumur í virkri skiptingu (bacteriocidal) og dormandi (bacteriostatic) frumur
Lyfjahvörf (pharmacokinetics)
Frásogast vel frá meltingarvegi
Dreifast vel um vefi og inní frumur (þ.m.t. yfir blóð-heilaþröskuld)
Kemst inní drep-hluta (caseous/necrotic) berklameinsemda
Niðurbrot er háð erfðaþáttum (ekki skimað fyrir í daglegu starfi)
Slow-acetylator (t ½ = 3 klukkustundir, betri lyfjasvörun)
Rapid-acetylator (t ½ = 1 klukkustundir)
Verkunarháttur og Lyfjahvörf Rifampins
Verkunarháttur
- Hemur DNA-háðan RNA-polymerasa í dreifkjörnungum (ekki heilkjörnungum) og hindrar myndun á messenger-RNA
Lyfjahvörf (pharmacokinetics)
- Frásogast vel frá meltingarvegi
- Dreifist víða (m.a. yfir blóð-heilaþröskuld)
- Fer vel inní átfrumur
- Litar líkamsvökva appelsínugula (t.d. munnvatn, tár, þvag [eyðileggur augnlinsur])
Lágur þröskuldur fyrir ónæmi
- Eins skrefa stökkbreyting veldur breytingu á bindistað
- Aldrei nota eitt sér (monotherapy)
milliverkanir Rifampins
STERKUR HVATI (inducer) á niðurbrot ýmissa annarra lyfja (cytochrome P450 kerfi)
Warfarín – mjög erfitt að blóðþynna
Sykursterar – minnkuð virkni
Morfín-skyld lyf (narcotics) – minnkuð virkni
Sykursýkilyf (töflur) – minnkuð virkni
Kvenhormón – minnkuð virkni getnaðarvarnarpillu
Cyclosporin – hætta á höfnun líffæra
Berklameðferð við virkri sýkingu
Fyrstu 2 mánuðir
- Isoniazid
- Rifampin
- Pyrazinamid
- Ethambutol
Lokahluti meðferðar (4 mánuðir) (ef fullnæmir Berklar)
- Isoniazid
- Rifampin
Berklameðferð við leyndri sýkingu
- Isoniazid eitt og sér gefið daglega (300mg)
- Alltaf gefa B6-vítamini (pyridoxine)
- Meðferðarlengd er 9 mánuðir
nefndu 3 sýklalyf sem hafa áhrif á fólínsýrumyndun
súlfónamíð,
trimethoprim
pyrimethamine
Hvað eigum við við um “Eigindlegan” og “magnbundinn” líffræðilegan mun á milli okkar og sýkils?
EIGINDLEGUR (qualitative). Meðferð er miðuð að eiginleika sem bundinn er við sýkingarvald
- Dæmi: Frumuveggur (peditoglycan) og penicillin
MAGNBUNDINN (quantitative). Skammtur sem þarf til að hafa áhrif á sýkingarvald er mun lægri en sá sem hefur áhrif á hýsil
- Dæmi: Sértæki dihydrofolate reductasa í hýsli / sýkingarvald og trimethoprim
Hvernig lýsum við best virkni sýklalyfs?
út frá sambandi lyfjahvarfa/lyfhrifa
Ákveðin sambönd milli lyfjahvarfa / lyfhrifa (PK/PD) lýsa virkni sýklalyfs
- Virkni best skýrð þegar styrkur lyfs í blóði er lengi yfir heftistyrk baktería (time-dependent)
- Virkni best skýrð með hlutfalli hámarksstyrks í blóði yfir lágmarks heftistyrk baktería (concentration-dependent)
