Lyfjahvarfafræði og aukaverkanir (fyrir fyrsta kaflapróf)(Kristín og Bjarni)

Question 1

Almenn flokkun aukaverkana

Answer 1

háð skammti - algengt, ótal dæmi
óháð skammti - ofnæmi, óþol
háð skammti og tíma - nýrnahettubæling v. stera
háð tíma - krabbamein, síðkomin hreyfitruflun
fráhvarf - ópíöt, beta-blokkar, paroxetín
engin verkun - algengt, milliverkun o.fl.

Question 2

hvað skilgreinist sem alvarleg aukaverkun?

Answer 2

Aukaverkun hjá mönnum sem leiðir til: 
dauða
lífshættulegs ástands 
veldur fötlun 
fjarveru frá vinnu 
fæðingargalla
sjúkrahúsvist eða lengingar á sjúkrahúsvist 
ólæknandi eða langvarandi sjúkdómseinkennum

Question 3

hvernig skilgreinum við óvænta aukaverkun?

Answer 3

Aukaverkanir sem vegna eðlis, alvarleika eða afleiðinga þeirra eru ekki eins og getið er um í samantekt á eiginleikum lyfs (SPC) í sérlyfjaskrá.

Question 4

hvernig tilkynnum við aukaverkanir?

Answer 4

Eyðublaðið er að finna á heimasíðu Lyfjastofnunar (www.lyfjastofnun.is)
Velja aukaverkanatilkynningar.
Tilkynna aukaverkun á vefnum (vefeyðublað)

Question 5

hvað er ATC?

Answer 5

Anatomical, Therapeutical and Chemical classification (alþjóðlegt flokkunarkerfi lyfja) (samheitalyf hafa sömu t-lur í ATC flokkunarkerfinu)

Question 6

Hvað er DDD?

Answer 6

Defined Daily Dose (skilgreindur dagskammtur)

Question 7

hvað er lyfjahvarfafræði (pharmacokinetics)?

Answer 7

Hvað líkaminn gerir við lyfin

Question 8

Hvað er Lyfhrifafræði (pharmacodynamics) ?

Answer 8

Hvað lyfin gera í líkamanum, verkunarháttur lyfja (lyfhrif)

Question 9

hvernig er flutningur efna yfir himnur?

Answer 9

Flæði beint í gegnum fitulagið (algengast f. lyf)

• frásogshraði = gegndræpi x stærð yfirb. x styrkfallandi
• Háð fituleysanleika og jónun lyfsins
• Óvirkur flutningur

Flutningur með himnupróteinum

• Virkur eða óvirkur flutningur
• Getur mettast
• Samkeppni við önnur efni eða lífefni

Question 10

Lýsið pH-gildrunni

Answer 10

Jónuð form lyfjanna flytjast illa yfir himnur en ójónuð vel, A- (AH er veik sýra) safnast því fyrir þar sem pH er hátt og BH+ (B er veikur basi) safnast við lágt pH (súrt umhverfi)

Question 11

Hvaða þættir ákvarða hraða frásogs úr meltingarvegi?

Answer 11

Magainnihald

• Hefur áhrif á hraða tæmingar
• Milliverkanir við efni í fæðu

magatæmingarhraði (ef aukinn hraði, þá er oftast aukið frásog)

blóðflæði í þarmaslímhúð

leysni úr lyfjaformi (vatnsleysanleiki)

• Hvaða salt var notað við gerð lyfsins
• kornastærð

Question 12

Hvað merkir “First pass”

Answer 12

að lyfin sem frásogast úr görn þurfa first að fara í gegnum lifrina og verða því fyrir umbroti þar fyrir fyrsta hring sinn í blóði

Question 13

hver er munurinn á að sprauta undir húð (s.c), í vöðva (i.m) og í æð (i.v)?

Answer 13

Undir húð: sjúkl. getur séð um lyfjagjöf, litlir skammtar, hægt frásog

Í vöðva: stærri skammta en undir húð og hraðara frásog, þó háð hvar er stungið, þjálfað starfsfólk, tilviljanakennt magn frásogast.

Í æð: hratt og 100% nýting, möguleg eituráhrif, þjálfað starfsfólk
- Mjög mikið notað og örugg leið innan sjúkrahúsa

Question 14

Hvað er nýting (bioavailability, F) lyfs?

Answer 14

lýsir magni lyfs í blóði eftir frásog borið saman við gjöf þess beint í æð
AUC(oral)/AUC(intravenous)

Question 15

hvaða þrír þættir ráða mestu um dreifingu lyfja eftir frásog?

Answer 15

1. Próteinbinding í plasma
   - Meðan lyf er bundið próteinum, hefur það ekki verkun en bindingin hefur mikla þýðingu í sambandi við helmingunartíma
2. Himnugegndræpi (fituleysanleiki)
3. Binding í vefjum (tissue binding)

Question 16

hvernig stjórnast flutningur á milli líkamshólfa?

Answer 16

Gegndræpi himna milli hólfanna
- dæmi: BH þröskuldur hleypir fremur fáum lyfjum í gegn

Bindingu lyfjanna í hólfunum
- ræðst t.d. af albúmín styrk

Sýrustigi – pH
- muna eftir pH gildru

Fituleysanleika
- fitusækin lyf safnast upp í fituríkum vefjum

Vatn er 50-70% líkamsþunga, yfirleitt minna í konum

Question 17

nefnið 3 þætti sem geta minnkað þéttni BBB

Answer 17

Bólga getur minnkað þröskuldinn

Sum peptíð minnka þröskuldinn, t.d. bradykinin

Stress minnkar þröskuldinn

Question 18

hvað er blóðþéttni lyfs?

Answer 18

venjulega heildarstyrkur lyfsins: ójónað, jónað og bundið plasmapróteinum

Question 19

hvernig finnum við dreifirúmmál lyfs?

Answer 19

dreifirúmmál = magn (g)/þéttni (g/l)

Við mælum blóðþéttni lyfs og finnum þannig reiknað dreifirúmmál

Question 20

Almennt um frásog, útskilnað og umbrot

Answer 20

Frásog: lungu, húð, meltingarveg
Almennt gildir:
aukinn fituleysanleiki => aukið frásog

Útskilnaður: þvag, gall, saur, útöndun, svita
Almennt gildir:
aukinn vatnsleysanleiki => aukinn útskilnaður

Umbrot: með hjálp ensíma, aðallega í lifur
Tilgangur: að auka vatnsleysanleika

Question 21

Cytochrome P450 (Cyt P450) (fasa I ensím (í frymisneti))

Answer 21

Margvísleg hvörf hvötuð af Cyt P450 fjölskyldunni

Dæmi: R-H verður R-OH
setur “handföng” á efnin

Cyt P450 eru tengd frymisneti (SER, líka kölluð microsomal ensím, microsomal oxidase)

cyp1, cyp2 og cyp3 eru aðalgenin sem snúa að lyfjum í mönnum en fjölmörg cyp ensím til

önnur 1. stigs ensím t.d.:
- alcohol dehydrogenase, xanthine oxidase, monoamine oxidase

Question 22

Fasa I hvörf

Answer 22

oxun
hydroxylering
dealkylering
deaminering
vatnsrof

Question 23

Fasa II hvörf

Answer 23

gera samgilt (conjugate)

Question 24

Fasa II ensím (í frymi)

Answer 24

a. UDP-glucuronyl-transferasi
- bætir sykru (glucuronyl) á hvarf-hópa
- Mólþungi yfir 350 –> gall
- Mólþungi minni en 350 –> þvag
- oft vanvirkt í nýburum –> losna ekki við bílírúbín

b. Sulfotransferasi
- bætir sulfati á -OH hópa
- Leiðir til útskilnaðar í þvagi

c. Glutathion- S - transferasar
- bæta gamma-glu-cys-gly á e–sæknar kolefnissameindir
- Leiðir til útskilnaðar í þvagi

d. N-acetyl-transferasi
- Bætir acetyl-hópi á R-OH
- Leiðir til útskilnaðar í þvagi
- notar acetyl-coA

Question 25

hvað er úthreinsun?

Answer 25

Úthreinsun = síun + seyting - enduruppsog Eða: úthreinsun = hraði brotthvarfs (mg/mín) / styrkur lyfs (mg/ml) = ml/mín Úthreinsun: 1 ml/mín – 700 ml/min úthreinsun flestra lyfja er konstant vegna þess að útskilnaðarleiðir mettast sjaldnast úthreinsun lyfja takmarkast oft bara af blóðflæði í gegnum útskilnaðar-líffærin úthreinsun er því mjög háð aldri og sjúkdómum

Question 26

hver er formúlan fyrir helmingunartíma lyfs?

Answer 26

t1/2=0,693 x Vd/clearance þar sem Vd (dreifirúmmál) = magn (g)/þéttni (g/l) clearance = hraði brotthvarfs (mg/mín) / styrkur lyfs (mg/ml) = ml/mín

Question 27

Helmingunartími lyfs

Answer 27

Háður dreifirúmmáli og hraða útskilnaðar Meira rúmmál - hægari útskilnaður - langur t1/2 Minna rúmmál - hraðari útskilnaður - stuttur t1/2 t1/2 breytist oft - með aldri - vegna lifrarsjúkdóma - getur breyst vegna alls sem hefur áhrif á útskilnað og umbrot lyfsins Helmingunartimi er mest notaður til að áætla skömmtun lyfja

Question 28

eins fasa brotthvarf (eitt hólf)

Answer 28

Tvö mism lyf a og b gefin í æð við tímann 0, b’ er helmingi minni skammtur en b. - Ath. t1/2 er óháður skammti. - það tekur alltaf jafn langan tíma fyrir þéttnina að minnka um helming: Einshólfa líkan: gildir um mörg lyf: - 1. stigs fall: Ct=C0*e^-kt - Hraði brotthvarfs er í réttu hlutfalli við styrk lyfsins í blóði: - dC/dt= -kC

Question 29

tveggja fasa brotthvarf (tvö hólf)

Answer 29

Talið að fyrsti hlutinn lýsi dreifingu en seinni hlutinn brotthvarfi. 2. stigs fall, tveir t1/2

Question 30

brotthvarf óháð blóðstyrk

Answer 30

Úthreinsun = hraði brott-hvarfs/C Hærri skammtur --> minna hreinsast Eitthvað hefur mettast Dc/dt=-k

Question 31

Berðu saman 0. stigs og 1. stigs brotthvarf

Answer 31

0-stigs brotthvarf - Styrkur lyfs lækkar línulega með tíma - Hraði brotthvarfs er fasti - Hraði brotthvarfs er óháður styrk - Enginn ákveðinn t1/2 1. stigs brotthvarf - Styrkur lyfs fellur exponential m/ tíma - Hraði brotthvarfs er í réttu hlutfalli við styrk - Línuleg tengsl á milli log eða ln af styrk vs. tíma - t1/2 er fasti óháður styrk

Question 32

Frásog nýbura

Answer 32

Frásog: - Meltingarveg - Hærra sýrustig maga - Seinkuð magatæming/minni peristalsis - Flutningsprótein færri - Minnkuð “first pass” áhrif í lifur - Vöðva - Minni vöðvamassi/minna blóðflæði um vöðva - Minnkað lyfjafrásog - Húð - Aukið frásog - Endaþarm - Minna frásog

Question 33

Hvort er utanfrumuvökvi eða innanfrumuvökvi mestur hjá nýburum?

Answer 33

utanfrumuvökvi (60% í preterm neonate og 45% í term neonate)

Question 34

breytingar á dreifingu, umbroti og útskilnaði hjá öldruðum

Answer 34

Dreifing - Hlutfallslega meiri fita Umbrot - Almennt eru umbrot hægari með auknum aldri Útskilnaður - GFR minnkað um 25% við fimmtugt - GFR minnkað um 50% við 75 ára aldur

Question 35

hvað er aukaverkun?

Answer 35

adverse drug reaction side effect sérhver verkun lyfs, önnur en sú sem sótt er eftir, þegar lyfið er gefið í venjulegum skömmtum