Hinir fyrirlestrar KÓ og Bjarna fyrir fyrsta kaflapróf

Question 1

Hvenær er lággildi lyfja mælt í blóði?

Answer 1

rétt fyrir lyfjagjöf

Question 2

Hvenær er hágildi lyfja mælt í blóði?

Answer 2

rétt eftir lyfjagjöf

Question 3

Hvenær á að mæla blóðþéttni lyfs?

Answer 3

Venjulega eftir a.m.k. 5 x t1/2 (steady state) (oftast rétt fyrir næstu lyfjagjöf)

Question 4

hvað ákvarðar blóðþéttni lyfja?

Answer 4

Skammtur
Frásogshraði
Nýting – aðgengi
Dreifirúmmál
Helmingunartími, þá sem mælikvarði á brotthvarfi (umbrot+útsk.)
Milliverkanir (við lyf, fæðu eða náttúrumeðul)

Question 5

nefndu 7 lyfjaflokka þar sem helst er fylgst með blóðþéttni lyfs

Answer 5

Flogaveikilyf (phenytoin)
Hjartsláttarlyf (digoxín)
Sýklalyf (gentamycin)
Krabbameinslyf (methotrexate)
Geðlyf (Lithium)
Lungnalyf (Theophylline)
Ónæmisbælandi lyf (cyclosporine)

(stóð ekki í glærum en ég myndi giska á líka blóðþynnandi lyf eins og Warfarín eða alla vega öll sem eru með stutt lækningalegt bil)

Question 6

nefndu 3 “viðtaka” eiturefna

Answer 6

Þegar efnið sjálft er eiturefnið, getur viðtakinn verið hvar sem er en oftast utan frumu eða í frumuhimnunni

Þegar umbrotsefni er eiturefnið og ef það er mjög hvarfgjarnt er það ensímið sem bjó það til, sem verður gjarnan skotmarkið

Minna hvarfgjarnt umbrotsefni, getur hvarfast við hvað sem er sem hefur viðkvæma hópa, t.d. tvíbinding, SH-hóp etc.

Question 7

hvernig myndast oxunarálag/stress í frumu og hvað gerist þá?

Answer 7

Myndast þegar jafnvægi á milli oxunar- og andoxunarferla raskast
GSH eyðist
SH hópar í próteinum oxast
NADPH og NADH lækka
peroxun himna

Þá breytist gegndræpi himna og eykst styrkur Ca í frymi og ATP myndun minnkar

Question 8

Berðu saman apoptósu og necrósu

Answer 8

Apoptósa

• Umfrymi minnkar
• Erfðaefnið í stórum, reglulegum bútum
• Frumulíffæri óbreytt
• Frumuhimnan heil í fyrstu, síðan ,,budding”
• Fruman, eða frumuhimnu-tengd brot tekin upp af át-frumum

Nekrósa:

• stækkun á frumu og frumulíffærum
• Erfðaefnið í litlum dreifðum brotum
• Frumulíffæri springa
• Frumuhimnan ,,blebbar”
• Fruman opnast og veldur bólgusvari

Question 9

5 helstu breytingar í lifur vegna eiturefna

Answer 9

fitusöfnun (steatosis)
- CCl4, etanol, valpróin sýra

gallstopp (cholestasis)
- chlorpromazin, cyclosporin A, estrogen, Mn

bandvefsmyndun (fibrosis/cirrhosis)
- As, etanol, A-vit, vinyl klóríð

frumudauði (necrosis)
- paracetamol, etanol, ecstasy

krabbamein
- aflatoxín, androgen, vinyl klóríð

Question 10

nefndu 5 ástæður þess að lungu verða oft fyrir eituráhrifum

Answer 10

Eitt af aðalfrásogslíffærunum –> mikilvægur íkomustaður eiturefna

Mikið blóðflæði –> “sér” háan styrk eiturefna.

Mikið af umbrotsensímum –> “sér” háan styrk eiturefna.

Mikil súrefnisskipti –> möguleg myndun hvarfgjarnra súrefnisradikala

Eigið bólgusvar –> fer oft offari og veldur skemmdum

Question 11

hvernig reiknum við Therapeutic index?

Answer 11

Therapeutic index=TD50/ED50

(toxic dose 50 / effective dose 50)

ef theapeutic index er lágt er erfitt að réttlæta notkun lyfs (stutt milli lyfhrifa og eituráhrifa)

Question 12

nefndu 3 ástæður þess að tegundir/dýr svara lyfjum mismunandi

Answer 12

Mismunandi lífeðlis- eða lífefnafræði lífveru
- dreifkjörnungar vs heilkjörnungur t.d. sýklalyf

Skyldar lífverur
- mism. umbrotsleiðir eða hraði efnahvarfa t.d. aflatoxin B1 í rottu og mús

Einstaklingar sömu tegundar
- Genetískur polymorphismi

Question 13

hvað stendur ADI fyrir?

Answer 13

acceptible daily intake

Question 14

Hvað stendur NOADEL fyrir

Answer 14

No observed adverse effect level = hæsti skammtur sem veldur engum eituráhrifum eftir meðferð

Question 15

hvernig er ames test framkvæmt?

Answer 15

þetta er test til að tékka á stökkbreytingum af völdum lyfja. Notaðar eru Salmonella typhimurium bakteríur og þeim mixað með mögulegum stökkbreytivald og efnum úr rottulifur. Þessu stráð á Agarskál með histidine-i. En S. typhimurium vex ekki á histidine-i nema hún hafi orðið fyrir stökkbreytingu

Question 16

nefndu 2 Lofttegundir, sem verka aðallega utan öndunarvegar eftir frásog

Answer 16

CO og H2S

Question 17

nefndu lofttegundir, sem verka aðallega í ofanverðum öndunarvegi

Answer 17

SO2, NH3, Cl2, HF, ýmis aldehýð

vatnsleysanleg

Question 18

nefndu lofttegundir, sem verka aðallega í neðanverðum öndunarvegi

Answer 18

NO2, O3, COCl2

Question 19

Hve mikil mettun CO er banvæn?

Answer 19

50% mettun (1000 ppm í umhverfinu veldur 53%)

Question 20

hver er meðferðin við CO eitrun?

Answer 20

Gjöf súrefnis
- 100% súrefni styttir helmingunartíma CO úr 5-6 klst. í 30-60 mín. Meðferð í súrefnisklefa við 3 loftþyngda þrýsting styttir hann í 20-30 mín.

Almenn stuðningsmeðferð

Question 21

hver þarf styrkur H2S að vera í umhverfinu til að 1) lyktartaugin lamist og 2) fólk missir meðvitund / deyr

Answer 21

1) 100-200 ppm (0,01-0,02%) lyktartaug lamast
2) 500-1000 ppm (0,05-0,1%) í andrúmslofti –> meðv.leysi og dauði (meira en 1000 ppm veldur dauða með einum andardrætti)

Question 22

Hvað gerir H2S eitrað?

Answer 22

H2S hindrar cytochrome oxidasa og þar með öndunarkeðjuna

Question 23

hver er meðferð H2S eitrana?

Answer 23

Bráðar eitranir eru sjaldgæfar, helst í tengslum við jarðhitavinnslu (H2S er eðlisþyngra en andrúmsloft)

Amýlnítrít við innöndun (fyrsta hjálp).
100% súrefni eða meðferð í súrefnisklefa.
Na-nítrít í æð, þar til max. 20-30% af hemóglóbíni hefur breyst í methemóglóbín.

Síðkomnar eitranir eða langtímaáhrif: litlar rannsóknir til en líklega við langvarandi styrk >0,02-2 ppm (MTK, öndun, fósturlát)

Question 24

nefndu fimm punkta um lofttegundir sem verka aðallega í ofanverðum öndunarvegi

Answer 24

Eru oftast mjög vatnsleysanlegar.

Verka fyrst og fremst ertandi.

Geta valdið lungnabjúg í háum styrk.

Geta í mjög lágum styrk valdið astmakasti hjá fólki með astma.

Í háum styrk geta þær valdið spasma í berkjum, sem getur leitt til dauða.

Question 25

nefndu 3 punkta um lofttegundir sem verka aðallega í neðanverðum öndunarvegi

Answer 25

Eru tiltölulega lítt vatnsleysanlegar og berast því langt niður eftir öndunarveginum.

Eru hvarfgjarnar og valda skemmdum á berkjugreinum og lungnasekkjum.

Geta valdið lungnabjúg, jafnvel í litlum styrk í andrúmslofti.

Question 26

hvernig greinum við útsetningu fyrir málmum?

Answer 26

Styrkur í blóði, þvagi eða hári

Styrkur málmbindipróteina í blóði

• Metallothionine (Cd, Cu, Hg, Ag, Zn)
• Transferrin (Fe 3+ )
• Ferritin, geymsluprótein fyrir járn, en bindur líka Cd, Zn og Al
• Ceruloplasmin, Cu protein, sem oxar járn

Question 27

nefndu 6 punkta um frásog málma

Answer 27

Lítið frásog jónaðra efna frá meltingarvegi, meira um lungu

Frásog frá meltingarvegi meira í börnum en fullorðnum

Frásog eykst ef skortur er á kalsíumi eða járni í fæðu

Frásog Cd og Pb minnkar en járns eykst ef C-vítamín í fæðu

Frásog/eituráhrif minnka ef mikið prótein í fæðu

Sumir málmar bindast hemoglóbíni

Question 28

hvernig frásogast lífrænt og ólífrænt blý?

Answer 28

Frásog ólífræns blýs um 10% frá melt.vegi (40% í börnum), 95% við innöndun,

lífrænt blý á greiða leið yfir himnur

Question 29

hver eru eituráhrif blýs?

Answer 29

lífræn sambönd: miðtaugakerfið (>100 µg/l í börnum, áhrif á IQ; >800 µg/l dauði), normal gildi

Question 30

hver eru eituráhrif cadmins? (cd)

Answer 30

eituráhrif, um 5-8% frásog frá melt.vegi

• Bráð: (fume fever): flensu-lík einkenni, slappleiki, hiti, vatnsöfnun í lungu
• Aðallega langtímaáhrif af ólífrænu Cd, krabbameinsvaldur, lungna- og nýrnasjúkdómar. Safnast í nýru.

Question 31

6 punktar um kvikasilfur (Hg)

Answer 31

Óhlaðið, ein- og tvígilt

Eini málmurinn sem er á vökvaformi við herb.hita.

Berst í menn með innöndun eða mat. MeHg aðallega úr fæðu úr sjó. Kemst yfir BBB og fylgju.

Kemur upp við eldgos, námugröft.

Hg notað í hitamæla, amalgam, þrýstingsmæla og rafskaut.

HgCl2 notað til sótthreinsunar. EtHg í bóluefni (thiomersal)

Question 32

eituráhrif kvikasilfurs

Answer 32

frásog frá meltingarvegi háð efnaformi

• lífræn sambönd (90% frásog):
  
  • MTK, fósturskemmdir (IQ, hreyfiþroski)
• ólífræn sambönd (7-10% frásog):
  
  • nýrnaskemmdir, safnast þar.
• óhlaðið Hg frásogast mjög illa frá meltingavegi en 80% frá lungum, breytist þá fljótt í Hg2+ í blóði. Hg0 kemst yfir BBB og veldur áhrifum í MTK