Hinir fyrirlestrar KÓ og Bjarna fyrir fyrsta kaflapróf Flashcards
Hvenær er lággildi lyfja mælt í blóði?
rétt fyrir lyfjagjöf
Hvenær er hágildi lyfja mælt í blóði?
rétt eftir lyfjagjöf
Hvenær á að mæla blóðþéttni lyfs?
Venjulega eftir a.m.k. 5 x t1/2 (steady state) (oftast rétt fyrir næstu lyfjagjöf)
hvað ákvarðar blóðþéttni lyfja?
Skammtur
Frásogshraði
Nýting – aðgengi
Dreifirúmmál
Helmingunartími, þá sem mælikvarði á brotthvarfi (umbrot+útsk.)
Milliverkanir (við lyf, fæðu eða náttúrumeðul)
nefndu 7 lyfjaflokka þar sem helst er fylgst með blóðþéttni lyfs
Flogaveikilyf (phenytoin) Hjartsláttarlyf (digoxín) Sýklalyf (gentamycin) Krabbameinslyf (methotrexate) Geðlyf (Lithium) Lungnalyf (Theophylline) Ónæmisbælandi lyf (cyclosporine)
(stóð ekki í glærum en ég myndi giska á líka blóðþynnandi lyf eins og Warfarín eða alla vega öll sem eru með stutt lækningalegt bil)
nefndu 3 “viðtaka” eiturefna
Þegar efnið sjálft er eiturefnið, getur viðtakinn verið hvar sem er en oftast utan frumu eða í frumuhimnunni
Þegar umbrotsefni er eiturefnið og ef það er mjög hvarfgjarnt er það ensímið sem bjó það til, sem verður gjarnan skotmarkið
Minna hvarfgjarnt umbrotsefni, getur hvarfast við hvað sem er sem hefur viðkvæma hópa, t.d. tvíbinding, SH-hóp etc.
hvernig myndast oxunarálag/stress í frumu og hvað gerist þá?
Myndast þegar jafnvægi á milli oxunar- og andoxunarferla raskast GSH eyðist SH hópar í próteinum oxast NADPH og NADH lækka peroxun himna
Þá breytist gegndræpi himna og eykst styrkur Ca í frymi og ATP myndun minnkar
Berðu saman apoptósu og necrósu
Apoptósa
- Umfrymi minnkar
- Erfðaefnið í stórum, reglulegum bútum
- Frumulíffæri óbreytt
- Frumuhimnan heil í fyrstu, síðan ,,budding”
- Fruman, eða frumuhimnu-tengd brot tekin upp af át-frumum
Nekrósa:
- stækkun á frumu og frumulíffærum
- Erfðaefnið í litlum dreifðum brotum
- Frumulíffæri springa
- Frumuhimnan ,,blebbar”
- Fruman opnast og veldur bólgusvari
5 helstu breytingar í lifur vegna eiturefna
fitusöfnun (steatosis)
- CCl4, etanol, valpróin sýra
gallstopp (cholestasis)
- chlorpromazin, cyclosporin A, estrogen, Mn
bandvefsmyndun (fibrosis/cirrhosis)
- As, etanol, A-vit, vinyl klóríð
frumudauði (necrosis)
- paracetamol, etanol, ecstasy
krabbamein
- aflatoxín, androgen, vinyl klóríð
nefndu 5 ástæður þess að lungu verða oft fyrir eituráhrifum
Eitt af aðalfrásogslíffærunum –> mikilvægur íkomustaður eiturefna
Mikið blóðflæði –> “sér” háan styrk eiturefna.
Mikið af umbrotsensímum –> “sér” háan styrk eiturefna.
Mikil súrefnisskipti –> möguleg myndun hvarfgjarnra súrefnisradikala
Eigið bólgusvar –> fer oft offari og veldur skemmdum
hvernig reiknum við Therapeutic index?
Therapeutic index=TD50/ED50
(toxic dose 50 / effective dose 50)
ef theapeutic index er lágt er erfitt að réttlæta notkun lyfs (stutt milli lyfhrifa og eituráhrifa)
nefndu 3 ástæður þess að tegundir/dýr svara lyfjum mismunandi
Mismunandi lífeðlis- eða lífefnafræði lífveru
- dreifkjörnungar vs heilkjörnungur t.d. sýklalyf
Skyldar lífverur
- mism. umbrotsleiðir eða hraði efnahvarfa t.d. aflatoxin B1 í rottu og mús
Einstaklingar sömu tegundar
- Genetískur polymorphismi
hvað stendur ADI fyrir?
acceptible daily intake
Hvað stendur NOADEL fyrir
No observed adverse effect level = hæsti skammtur sem veldur engum eituráhrifum eftir meðferð
hvernig er ames test framkvæmt?
þetta er test til að tékka á stökkbreytingum af völdum lyfja. Notaðar eru Salmonella typhimurium bakteríur og þeim mixað með mögulegum stökkbreytivald og efnum úr rottulifur. Þessu stráð á Agarskál með histidine-i. En S. typhimurium vex ekki á histidine-i nema hún hafi orðið fyrir stökkbreytingu
nefndu 2 Lofttegundir, sem verka aðallega utan öndunarvegar eftir frásog
CO og H2S
nefndu lofttegundir, sem verka aðallega í ofanverðum öndunarvegi
SO2, NH3, Cl2, HF, ýmis aldehýð
vatnsleysanleg
nefndu lofttegundir, sem verka aðallega í neðanverðum öndunarvegi
NO2, O3, COCl2
Hve mikil mettun CO er banvæn?
50% mettun (1000 ppm í umhverfinu veldur 53%)
hver er meðferðin við CO eitrun?
Gjöf súrefnis
- 100% súrefni styttir helmingunartíma CO úr 5-6 klst. í 30-60 mín. Meðferð í súrefnisklefa við 3 loftþyngda þrýsting styttir hann í 20-30 mín.
Almenn stuðningsmeðferð
hver þarf styrkur H2S að vera í umhverfinu til að 1) lyktartaugin lamist og 2) fólk missir meðvitund / deyr
1) 100-200 ppm (0,01-0,02%) lyktartaug lamast
2) 500-1000 ppm (0,05-0,1%) í andrúmslofti –> meðv.leysi og dauði (meira en 1000 ppm veldur dauða með einum andardrætti)
Hvað gerir H2S eitrað?
H2S hindrar cytochrome oxidasa og þar með öndunarkeðjuna
hver er meðferð H2S eitrana?
Bráðar eitranir eru sjaldgæfar, helst í tengslum við jarðhitavinnslu (H2S er eðlisþyngra en andrúmsloft)
Amýlnítrít við innöndun (fyrsta hjálp).
100% súrefni eða meðferð í súrefnisklefa.
Na-nítrít í æð, þar til max. 20-30% af hemóglóbíni hefur breyst í methemóglóbín.
Síðkomnar eitranir eða langtímaáhrif: litlar rannsóknir til en líklega við langvarandi styrk >0,02-2 ppm (MTK, öndun, fósturlát)
nefndu fimm punkta um lofttegundir sem verka aðallega í ofanverðum öndunarvegi
Eru oftast mjög vatnsleysanlegar.
Verka fyrst og fremst ertandi.
Geta valdið lungnabjúg í háum styrk.
Geta í mjög lágum styrk valdið astmakasti hjá fólki með astma.
Í háum styrk geta þær valdið spasma í berkjum, sem getur leitt til dauða.
nefndu 3 punkta um lofttegundir sem verka aðallega í neðanverðum öndunarvegi
Eru tiltölulega lítt vatnsleysanlegar og berast því langt niður eftir öndunarveginum.
Eru hvarfgjarnar og valda skemmdum á berkjugreinum og lungnasekkjum.
Geta valdið lungnabjúg, jafnvel í litlum styrk í andrúmslofti.
hvernig greinum við útsetningu fyrir málmum?
Styrkur í blóði, þvagi eða hári
Styrkur málmbindipróteina í blóði
- Metallothionine (Cd, Cu, Hg, Ag, Zn)
- Transferrin (Fe 3+ )
- Ferritin, geymsluprótein fyrir járn, en bindur líka Cd, Zn og Al
- Ceruloplasmin, Cu protein, sem oxar járn
nefndu 6 punkta um frásog málma
Lítið frásog jónaðra efna frá meltingarvegi, meira um lungu
Frásog frá meltingarvegi meira í börnum en fullorðnum
Frásog eykst ef skortur er á kalsíumi eða járni í fæðu
Frásog Cd og Pb minnkar en járns eykst ef C-vítamín í fæðu
Frásog/eituráhrif minnka ef mikið prótein í fæðu
Sumir málmar bindast hemoglóbíni
hvernig frásogast lífrænt og ólífrænt blý?
Frásog ólífræns blýs um 10% frá melt.vegi (40% í börnum), 95% við innöndun,
lífrænt blý á greiða leið yfir himnur
hver eru eituráhrif blýs?
lífræn sambönd: miðtaugakerfið (>100 µg/l í börnum, áhrif á IQ; >800 µg/l dauði), normal gildi
hver eru eituráhrif cadmins? (cd)
eituráhrif, um 5-8% frásog frá melt.vegi
- Bráð: (fume fever): flensu-lík einkenni, slappleiki, hiti, vatnsöfnun í lungu
- Aðallega langtímaáhrif af ólífrænu Cd, krabbameinsvaldur, lungna- og nýrnasjúkdómar. Safnast í nýru.
6 punktar um kvikasilfur (Hg)
Óhlaðið, ein- og tvígilt
Eini málmurinn sem er á vökvaformi við herb.hita.
Berst í menn með innöndun eða mat. MeHg aðallega úr fæðu úr sjó. Kemst yfir BBB og fylgju.
Kemur upp við eldgos, námugröft.
Hg notað í hitamæla, amalgam, þrýstingsmæla og rafskaut.
HgCl2 notað til sótthreinsunar. EtHg í bóluefni (thiomersal)
eituráhrif kvikasilfurs
frásog frá meltingarvegi háð efnaformi
- lífræn sambönd (90% frásog):
- MTK, fósturskemmdir (IQ, hreyfiþroski)
- ólífræn sambönd (7-10% frásog):
- nýrnaskemmdir, safnast þar.
- óhlaðið Hg frásogast mjög illa frá meltingavegi en 80% frá lungum, breytist þá fljótt í Hg2+ í blóði. Hg0 kemst yfir BBB og veldur áhrifum í MTK
