Sár og sárameðferð Flashcards
Sár sem ekki gróa
Langvinn sár
Krónísk sár
Bráðasár
Koma fljótt
Gróa yfirleitt fljótt ef aðstæður eru í lagi
Myndast vegna utanaðkomandi áverka með eða án tilgangs
Dæmi um bráðasár
Skurðsár
Slysasár og áverkar
Brunasár
Langvinn sár
Lengi í bólgufasa, allt þar til gripið er inn í
Myndast vegna sjúkdóma eða heilsubrests
Geta verið bráðasár til að byrja með en verða að langvinnum sárum vegna þess að ehv fer úrskeiðis í sárgræðsluferlinu
Dæmi um langvinn sár
Fótasár
Þrýstingssár
Skurðsár sem grær ekki
3 fasar sárgræðsluferlis
Bólgufasi (inflammatory phase)
Frumufjölgunarfasi (proliferative phase)
Þroskafasi (maturation phase)
Bólgufasi (inflammatory phase)
Svörun æðakerfis, storknun, bólgusvörun, niðurbrot/hreinsun
3-6 dagar í bráðasárum
Lengi í langvinnum sárum
Frumufjölgunar fasi (proliferative phase)
Nýmyndun bandvefs (ör), samdráttur í sári
3-21 dagur
Lengur í stórum langvinnum sárum
Þroskafasi (maturation phase)
Þekjun, styrking örvefar
Varir allt að 2 ár
Einstaklingstengdir þættir sem hafa áhrif á sárgræðslu
Súrefnisflutningur í sárið - opnar æðar, vökvi í æðum Reykingar Verkir Aldur Hreyfigeta Sálfélagslegir þættir Lyf/meðferð - sterar, bólgueyðandi, krabbameins Sjúkdómar Næring
Staðbundnir þættir sem hafa áhrif á sárgræðslu
Rakastig Bjúgur Þrýstingur Áverkar Hitastig Bakteríur Drep
Árangursrík sárameðferð
Heilsufarssaga
Greina undirliggjandi orsök sára
Greina þætti sem tefja sárgræðslu
Skoða sárið sjálft og meta
Wound bed preperation
Snýst um að meta og greina ástandið á staðlaðan, skipulagðan hátt
Ná tökum á þeim þáttum sem geta hindrað sárgræðslu og gera aðstæður þannig hagstæðar
TIMES módelið
Tissue - vefur í sárbotni Infection/inflammation - sýking/bólga Moisture - raki Edge of wound - sárbarmar Surrounding skin - húð umhverfis sár
Skoðun húðar og mat á sárum
Staðsetning sárs
Stærð - lengd/breidd, dýpt/vefjagerð, vasar, fistlar
Litur - svart, gult, rautt, bleikt
Vefjagerð - drep, granulationsvefur, ofholdgun, fibrinskán, þekjufrumur
Sárbarmar - aflíðandi, upphleyptir, verptir
Húð í kringum sár - soðin, þurr, exem, roði, hiti, sigg, blöðrur, bjúgur
Útferð - litur, magn, áferð, blóð, glær vessi
Lykt
Verkir
Debridement
Fjarlægja dauðan vef, bakteríur, óhreinindi, aðskotahluti
Autolysa/sjálfsleysing
Líkaminn sér um niðurbrot Þarf rakt, súrt umhverfi Skemmir ekki lifandi vef Sársaukalaust Tekur langan tíma
Kirurgisk hreinsun/skörp hreinsun
Dauður vefur fjarlægður með skærum eða hníf Góð áhöld nauðsynleg Fljótvirkt Hægt að gera hvar sem er Stundum þarf að deyfa
Mekanísk hreinsun/skolun
Kranavatn
Saltvatn
Skolvökvar
Sótthreinsandi skolvökvar
Klórhexidin Prontosan Betadin (joðlausn) Ediksýra Kaliumpermanganat
Leiðbeiningar varðandi sótthreinsandi skolvökva
Aðeins notaðir í undantekningartilfellum Tekur tíma að virka (10-20 min) Hætta á ónæmi baktería fyrir efninu Dregur saman háræðar Nýjar frumur drepast (fibroblastar) Sáravessi og gröftur draga úr virkni sótthreinsilausnar Ofnæmi og erting
Merki um sýkt sár
Hiti (calor)
Roði > 1-2 cm (rubor)
Bólga (tumor)
Verkur (dolor)
Merki um sýkingar í krónískum sárum
Stöðnun sárgræðslu Viðkvæmur granulationsvefur Blússandi rauður granulationsvefur Aukinn vessi úr sári Aukin lykt Nýir nekrósublettir
Biofilma
Samfélag baktería sem hjúpa sig þannig að erfitt er að ná í þær
Viðhalda bólgu í sárum
Leiðir til að minnka sýkingarhættu
Auka mótstöðu hýsils - blóðsykurstjórnun hjá sykursjúkum, næring, blóðrás, fræðsla til sjúklings
Draga úr bjúg
Góð sárahreinsun
Efla öryggi í umhverfi og verklag við sárameðferð - ekki dreifa bakteríum, engir skartgripir á höndum, geyma sáraumbúðir á viðeigandi hátt, skipulögð vinnubrögð, handþvottur
Hrein vinnubrögð
Volgt kranavatn (eða aðrir skolvökvar) Ósterilir hanskar Ósterilar grisjur Handklæði Þvottasvampar Skipulögð vinnubrögð Geymsla umbúða Hreinlæti Handþvottur
Steril vinnubrögð
Sterilt saltvatn (eða aðrir skolvökvar) Sterilir hanskar Sterilar umbúðir Dekka upp Skipulögð vinnubrögð Hreinlæti Handþvottur
Sár sem gróa ekki vel við rakar aðstæður
Húðtransplant
Skert slagæðaflæði - þurrt svart drep
Tegundir sáraumbúða
Svampar Þörungar/trefjar Snertilag Rakagel Filmur Hydro-kolloidar
Svampar - foam
Polyurethan svampur með filmu á yfirborðinu
Dregur í sig vessa
Filman er vatnsheld en hleypir út raka
Með eða án límkants
Heldur sári hlýju og röku
Má nota með geli og þörungum eða hydrofiberumbúðum
Stuðla að granuleringu og þekjun
Trefjar og þörungar
Þæfðar plötur og lengjur Draga í sig vökva Verða að geli þegar þær blotna Halda sári röku og festast ekki ofan í sári Verndar sárabarma Alltaf með festibúnaði eða öðrum umbúðum
Snertilag - contact layer
Vaselín grisjur
Sílikon net
Notað sem millilag beint á sárbeð undir aðrar umbúðir
Eiga til að festast ofan í sárum
Rakagel
Vatn með hleypiefnum Formlaust eða plötur Halda sárbeði röku Stuðla að niðurbroti/autolysu, granuleringu og epithelmyndun Alltaf með öðrum umbúðum
Filmur
Vatnsheld filma með límfleti
Dregur ekkert í sig en hleypir út raka
Festibúnaður á þörunga, aquacel og svampa
Kökur - hydrokolloidar
Vatnsheldar plötur úr carboxymetylcellulosa sem límist yfir sárið
Draga í sig vessa og mynda gelpoll
Festast ekki ofan í sári
Halda sári röku
Hætta á soðnum sárabörmum
Stuðla að niðurbroti/autolysi, granuleringu og epithelmyndun
Hvetur nýmyndun æða
Virk efni í umbúðum
Silfur (Ag)
PHMB
Kol
Hunang
Húðvarnir
Skin prep
Cavilon
Zink áburðir
Sérhæfðar sárameðferðir
Sérhæfðar sáraumbúðir
Sárasogsmeðferð
Súrefnisklefi
Stoðefni (þorskroð)
Sárasogsmeðferð
Rök sárgræðsla í lokuðu umhverfi Sogar sáravessa úr sárinu Dregur úr bjúg í sárbeði Minnkar umfang sárs Hvetur nýmyndun æða Flýtir uppbyggingu granulationsvef Dregur úr sýking
Tegundir sárasogsmeðferðar
Activac
VAC ultra
PICO - einnota
Stoðefni (þorskroð)
Prótein grind sem inniheldur omega 3 fitusýrur
Sett ofan í sárið sem auðveldar sárum að mynda granulationsvef
Dregur úr bólgu í sárum
Virkar sem stoðgrind sem æðaþels frumurnar vaxa inn í
Fótasár skiptast í:
Bláæðasár
Slagæðasár
Sykursýkisár - neuroptisk sár, neuroiskemisk sár
Önnur fótasár - immunologisk sár, illkynja frumuvöxtur, þrýstingssár
Algengustu fótasárin
Bláæðasár
Dæmi um immunologisk fótasár
Æðabólga/vasculitis, iktsýki
Orsakir bláæðasára
Bláæðabilun - óvirkar lokur, æðahnútar, segamyndun
Hár þrýstingur í bláæðum í húð og undirhúð
Kyrrseta, kyrrstaða, meðganga, yfirþyngd og erfðir
Einkenni og útlit bláæðasára
Staðsett milli ökkla og hnés Bjúgur á fótum algengur Yfirborðssár Óregluleg lögun Oft mikið vessandi Sárbotn rauður eða gulur Exem í húð Brúnleitar húðbreytingar Hvítar skellur Örvefur/hersli Háræðaslit við ökkla
Upplýsingasöfnun - bláæðasár
Saga
Húðskyn
Púlsar
Verkir
Meðferð bláæðasára
Hreinsun
Rök sárameðferð
Gel eða hunang ofan í sárið ef mikil fibrinskán
Sáraumbúðir með góða vessadrægni
Kontaktlög í mjög grunn sár sem vessa lítið
Skipta um umbúðir 1x í viku
Meðhöndla exem með sterakremi, stundum kaliumpermanganat fótaböð
Vernda heila húð fyrir vessa - zinkáburður
Þrýstingsumbúðir
Tegundir teygjubinda
Lítið teygjanleg - teygjast allt að 90%
Mikið teygjanleg - teygjast 90-140%
Bindi sem “loða saman” (cohesive)
Frábendingar þrýstingsumbúða
Skert slagæðaflæði Húðbeðsbólga Sýking Djúpbláæðatappi Verkir Hjartabilun Aðgát hjá sykursjúkum og þeim sem eru með skert skyn
Teygjusokkar/þrýstingssokkar
Taka við sem þrýstingsmeðferð þegar sárið er orðið minna eða jafnvel gróið
Ævilöng meðferð
Dregur úr líkum á að sár myndist aftur
Einkenni og útlit slagæðasára
Staðsett yfir beinaberum svæðum Djúp og vel afmörkuð sár Hvítur eða svartur líflaus sárbotn Húðin í kring oft glansandi, hárlaus, stíf Seinkuð háræðafylling Skert göngugeta vegna verkja Verkir á næturnar
Greining slagæðasára
Fótapúlsar veikir eða ekki til staðar
Verkir miklir í tám, hæl og rist, minnka ef fótur er látinn hanga
Húðskyn oft brenglað
Bjúgur - stundum, sérstaklega ef fætur eru látnir hanga
Meðferð slagæðasára
Sneiðmyndataka með skuggaefni Æðaþræðing Hjáveituaðgerð Verkjameðferð Ekki loftþéttar umbúðir Sótthreinsandi lausnir og/eða silfurumbúðir ef blautt drep
Sykursýkisár skiptast í
Taugakvillasár
Taugakvillasár með blóðþurrð
Orsakir sykursýkisára
Sykursýki
Taugaskemmdir í fótum
Æðakölkun
Þrýstingur og núningur
Taugakvillar - neuropathy
Minnkað skyn í fótum Hita- og kuldatilfinning skert Vöðvar rýrna Liðir stífna Fótur aflagast Sár myndast vegna óeðlilegs göngulags Minnkuð svitaframleiðsla
Staðsetning sykursýkisára
Iljar Táberg Hælar Jarkar Tær
Útlit sykursýkisára
Djúp
Kringlótt
Sigg í kringum sár
Blöðrur
Greining sykursýkisára
Stutt saga Húðskyn skert Fótapúlsar stundum, stundum ekki Bjúgur stundum Óljós verkjaeinkenni vegna taugaskemmda
Meðferð sykursýkisára
Fjarlægja sigg með hníf Klippa upp dauða húð/blöðrur Fara varlega í hreinsun ofan í sárum Athuga hvort það er beinkontakt Athuga hvort það er sýking Hydrokolloidar bannaðir Skipta um umbúðir daglega
Forvarnir sykursýkisára
Fótaskimun - ástand húðar, blóðflæði, skyn Aldrei vera berfættur Hella úr skóm Skoða fætur daglega Fótaaðgerðafræðingur reglulega Fótaböð varasöm Aldrei nota rasp Krem á fætur, viðhalda raka í húð Aðstoð við val á skóm
Eiginleikar sýkladrepandi umbúða (antibacterial dressings)
Innihalda virk efni sem drepa sýkla eða hindra fjölgun þeirra
Flest efnin eru breiðvirk og hindra vöxt ýmissa baktería og örvera
Draga úr lykt í sárum
Ábendingar sýkladrepandi umbúða
Sár með yfirborðssýkingu - sár sem ekki gróa, aukinn vessi, aukin lykt, veikur granulationsvefur
Frábendingar sýkladrepandi umbúða
Þekkt ofnæmi fyrir innihaldsefnum
Dæmi um sýkladrepandi umbúðir
Silfurumbúðir
Hunang
PHMB
Joð
Dæmi um rakadrægar umbúðir
Svampar (foam)
Gelmyndandi trefjar (hydrofiber)
Þörungar (alginate)
