Hjúkrun krabbameinssjúklinga Flashcards
Algengustu krabbamein hjá konum
Brjósta Lungu Ristill og endaþarmur Húðkrabamein Legbolur Heili- og miðtaugakerfi
Algengustu krabbamein hjá körlum
Blöðruhálskirtill Ristill og endaþarmur Lungu Þvagvegir og þvagblaðra Húðkrabbamein Nýru
Remission
Sjúkdómur er ekki lengur til staðar, engin merki um sjúkdóminn
Relaps
Sjúkdómur kemur aftur
Refractory
Viðkomandi svarar ekki meðferð
Skilgreining WHO á lífsgæðum
Tilfinning eða skynjun einstaklings um stöðu sína í lífinu í samhengi við menningu og gildi í því samfélagi sem hann býr í og í tengslum við eigin markmið og væntingar, staðla, lífskjör og áhyggjuefni. Lífsgæði er vítt hugtak sem á flókinn hátt verður fyrir áhrifum af líkamlegri heilsu einstaklingsins, tilfinningalegu ástandi, hversu sjálfstæður hann er, félagslegum tengslum og tengslum við þá þætti í umhverfi hans sem skipta hann máli
CARES
Sérhæft lífgæðamælitæki fyrir krabbameinssjúklinga
Metin lífsgæði - líkamleg, sálfélagsleg, hjónaband, kynlíf, samskipti um meðferð, heildarlífsgæði
Gefin stig frá 0-4 - eftir því sem skorið er hærra eru verri lífsgæði
HADS
Kvíða og þunglyndis mælitæki
Hugmyndafræði krabameinshjúkrunar
Hjúkrun þar sem lögð er áhersla á heildræna og einstaklingshæfða nálgun með virðingu fyrir óskum, gildum og þörfum sjúklings.
Sjúklingamiðuð þjónusta
Meðferð líkamlegra einkenna
Tilfinningalegur stuðningur
Virðing fyrir óskum, þörfum, gildum og vali sjúklings
Upplýsingar, fræðsla og samskipti sem auðveldar virka þátttöku og upplýsta ákvarðanatöku
Þátttaka fjölskyldu
Samþætt, samræmd og samfelld þjónusta
Grunnhlutverk hjúkrunarfræðinga tengd krabbameinslyfja- og geislameðferð
Þekkja sögu sjúklings og meðferðaráætlun
Fara yfir blóðprufur, rannsóknir og meðferðarfyrirmæli
Meta líðan, einkenni, aukaverkanir, næringarástand, virkni og þarfir
Bráð vandamál og einkennameðferð
Fræðsla
Stuðningur við aðstandendur
Þekking á ákveðnum öryggisþáttum sem snúa að sjúklingum og starfsfólki
Tryggja öryggi heima
Akút aukaverkanir tengdar krabbameinslyfjameðferð (< klst-24 klst)
Ofnæmi/ofurnæmi Æðabólga ef iv Ógleði, uppköst Tumor lysis Blæðandi cystit Niðurgangur
Snemmkomnar aukaverkanir tengdar krabbameinslyfjameðferð (dagar-vikur)
Þreyta Beinmergsbæling Slímhúðarbólgur Niðurgangur Hægðatregða Tíðarhvörf Skyntruflanir, hreyfitruflanir, dofi í fingrum og fótum Hármissir Ýmis húðáhrif
Síðkomnar aukaverkanir tengdar krabbameinslyfjameðferð (mánuðir-ár)
Hjartaáhrif Lungnafibrosa Ljósnæmi í húð Ófrjósemi Heyrnartap Krabbamein
Algeng einkenni hjá sjúklingum í krabbameinslyfjameðferð
Þreyta Svefntruflanir Verkir Munnþurrkur Breytt matarlyst Andþyngsli/mæði Einbeiting/minni Svefnhöfgi/syfja Vanlíðan Ógleði Næturþvaglát Hósti Skyntruflanir, náladofi
Almennar aukaverkanir geislameðferðar
Flestar frá húð og símhúð
Þreyta og framtaksleysi
Bráðar aukaverkanir geislameðferðar
Húðroði Hármissir Sveppasýkingar í húð Kyngingarerfiðleikar Niðurgangur Þvagfærasýkingar
Síðbúnar aukaverkanir geislameðferðar
Krónískur munnþurrkur Örvefsmyndun Hjartabilun Drep í heila Minnistruflanir Langvarandi niðurgangur
CTCAE (Common Toxicity Criteria for Adverse Events)
Sérstakt mælitæki fyrir aukaverkanir af völdum krabbameinslyfjameðferðar
Beinmergsbæling/blóðfrumufæð (myelosuppression/pancytopenia)
Leucopenia/neutropenia
Anemia/erytrhocytopenia
Thrombocytopenia
Orsakir beinmergsbælingar/blóðfrumufæðar
Frumubælandi lyf Háskammatameðferð Geislameðferð Krabbameinið sjálft Aldur Hjásjúkdómar Ýmis lyf
Algengasta skammtatakmarkandi aukaverkun krabbameinslyfja
Neutropenia
Normal gildi neutrophila
1,9-7,0 x10(9)/L
Stigun/gráða neutropeniu
Stig 1: 2-1,5 og engin/mjög lítil sýkingarhætta
Stig 2: 1,5-1,0 og vægt/líitið aukin hætta
Stig 3: 1,0-0,5 og mikil sýkingarhætta
Stig 4: < 0,5 og mjög mikil hætta á sýkingu
Merki neutropeniu
Fækkun samkvæmt blóðstatus
Hiti oftast eina merkið um sýkingu (febrile neutropenia)
Hiti og penia= sýking þar til annað sannast
Almenn einkenni samhliða peniu (án hita) = sýking
Hrollur Vöðva- og liðverkir Ógleði Mæði Lágþrýstingur Hraður púls Minnkuð þvaglát Rugl
Hvaðan koma sýkingar í neutropeniu?
öndunarvegi Meltingarvegi Þvag- og kynfærum Húð (æðaleggir, sár) Slímhúð
Hjúkrun - neutropenia
Fræðsla um einkenni og viðbrögð Mat og bregðast strax við merkjum og einkennum Hreinlæti - handþvottur Forðast sýkta og fjölmenni Engin blóm/mold/staðið vatn Heil húð og slímhúð Næring - forðast matvæli sem geta sýkt Lyf - sýklalyf, hvítkornaörvandi lyf
Fyrsta meðferð við hita og neutropeniu
Varnareinangrun NEWS Skoða alla mögulega sýkingarstaði Meta útskilnað, verki og önnur einkenni Grunn blóðprufur Blóðræktun x2 og úr miðlægum leggi Þvagsýni rtg pulm Byrja strax breiðvirka sýklalyfjameðferð eftir ræktanir Athuga sýklalyfjaofnæmi Gefa vökva og súrefni í takt við mælingar
Húkrun neutropenia
Varnareinangrun Handþvottur og hreinlæti Lífsmörk og líkamsmat á 2-4 klst fresti Forðast stungur, harða tannbursta ofl. Fylgja eftir munnhirðu, næringu, hreyfingu Taka og fylgjast með status og diff Gefa sýklalyf
Normal gildi thrombocyta
150-400 x10(9)/L
Einkenni/merki thrombocytopeniu
Marblettir Nefblæðingar Húðblæðingar Blæðing í slímhúð, með þvagi/hægðum, leggöngum, meðfram æðaleggjum Blæðing í innri líffæri Verkir
Orsakir thrombocytopeniu
Krabbameinslyf Geislar Sjúkdómur í merg Bakteríusýkingar Storkusjúkdómar Lyf Skortur á B12 og fólati
Stigun thrombocytopenia
Stig 1: < 75 Stig 2: 50-75 Stig 3: 10-50 mikil hætta á blæðingu Stig 4: < 10 mjög mikil hætta á blæðingu Stig 5: Dauði af völdum blæðingar
Hjúkrun thrombocytopenia
Þekkja sögu og áhættu sjúklings Skoða status og meta einkenni Sjúklingafræðsla - forðast ífarandi aðgerðir/beitta hluti, halda húð og slímhúð heilli, forðast blóðþynningu og NSAID Öruggt umhverfi Extra þrýstingur á stungustaði Meta þörf á blóðflögugjöf
Hvenær á að gefa blóðflögur í thrombocytopeniu?
Ef undir 10.000
Ef 20.000 + hár hiti, á niðurleið, storkutruflanir
Ef 20.000 og í háskammtameðferð
< 40-50.000 og þörf á aðgerð
Anemia
Magn blóðrauða og fjöldi rauðra blóðkorna undir normal gildi
Stigun alvarleika anemiu
Stig 1: Hb 100, væg anemia
Stig 2: Hb 80-99, miðlungs/töluverð anemia
Stig 3: Hb 65-79, alvarleg/mjög mikil anemia
Stig 4: Hb < 65, Lífshættuleg anemia
Orsakir anemiu
Áhrif krabbameinslyfja (platinum lyf) Geislar Aðgerð Krabbameinið og meinvörp í beini Blæðing Skortur á B12, járni og fólínsýru Skortur á erythropoitini
Einkenni anemiu
Þreyta Höfuðverkur Mæði Svimi Hraður púls Brjóstverkur Bjúgur Föl húð/neglur
Hjúkrun - anemia
Þekkja sögu sjúklings Skoða og met: status, efni sem hafa áhrif á rbk, blæðing, sýkingar Meta huglæg einkenni og þreytumynstur Meta lífsmörk, einkenni um þurrk, líkamsmat Blóðhlutagjafir Rauðkornaörvandi lyf Súrefni Sjúklingafræðsla
2 tegundir slímhúðarbólgu
Mucositis: bólga í slímhimnu í meltingarvegi
Stomatitis/oral mucositis: bólga í munnslímhúð
Afleiðingar slímhúðarbólgu
Lystarleysi Verkir Kyngingarerfiðleikar Þyngdartap Þurrkur Sýkingar Innlagnir Skert lífsgæði Áhrif á meðferðaráæltun
Orsakir slímhúðarbólgu
Lyfjameðferð
Geislameðferð á andlit og hálssvæði
Stofnfrumumeðferð - háskammtameðferð
Einkenni munnslímhúðarbólgu
Föl/lífslaus slímhúð
Hvellroði með bólgu og eymslum
Hvítar skellur
Dökkar tennur
Mikill munnþurrkur, sviði og breytt bragðskyn
Andremma
Fleiður, sár, sýkingar og kyngingarerfiðleikar
Breytingar á lyktarskyni og/eða bragðskyni
Breyting á rödd
Meðferð stomatitis
Sjúklingafræðsla
Tannlæknaskoðun og viðgerðir áður en meðferð hefst
Halda munnholi hreinu
Meta munnhol og einkenni í upphafi og fyrir hverja meðferð og bregðast við einkennum
Verkjastilling
Meta næringarástand
Fyrsta einkenni munnslímhúðarbólgu
Munnþurrkur (xerostomia)
Orsakir munnþurrks (xerostomia)
Tímabundin vanstarfsemi/Varanlegar skemmdir í munnvatnskirtlum
Mörg lyf
Skurðaðgerð
Geislar á munn og hálssvæði
Einkenni munnþurrks (xerostomia)
Sviði og brunatilfinning Breytt bragðskyn Erfitt að tyggja, kyngja, tala og sofa Bólgin tunga og varir Hætta á sýkingum og tannskemmdum
Meðferð munnþurrks (xerostomia)
Næring mjúk, blaut og næringarík
Góð munnhirða
Ýmsar rakagefandi leiðir - sykurlausar sogtöflur, munnskol og munngel sem innihalda flúor
Lyf
Tegundir bragðskynsbreytinga
Hypogeusia - lítið bragð
Ageusia - ekkert bragð
Dysgeusia - óbragð
Orsakir bragðskynsbreytinga
Lyfjameðferð
Geislar
Önnur lyf
Zinkskortur
Afleiðingar bragðskynsbreytinga
Fæðuóbeit
Þyngdartap
Markmið meðferðar bragðskynsbreytinga
Draga úr þyngdartapi
Viðhalda munnhreinlæti
Regluleg fæðuinntekt
Meðferð bragðskynsbreytinga
Fylgjast með matarinntekt, næringarástandi
Fæðuval
Munnhirða
Ráðgjöf með næringardrykki
Borða með plasthnífapörum ef stöðugt járnbragð
Skilgreining NCCN - krabbameinstengd þreyta
Álagsvaldandi, viðvarandi, huglæg tilfinning um líkamlega, tilfinningalega og/eða vitræna þreytu eða magnleysi sem má rekja til krabbameins eða krabbameinsmeðferðar og er ekki í samræmi við nýlega virkni en hefur áhrif á hana
Skilgreining ICD-10 - krabbameinstengd þreyta
A. 6 af eftirtöldum einkennum verða að hafa verið til staðar daglega í 2 vikur sl mánuð og eitt þarf að vera marktæk þreyta
1. Þreyta, minnkuð orka, aukin þörf á hvíld í ósamræmi við breytingar á virkni
2. Almennur slappleiki eða þyngsli í fótum
3. Minnkuð einbeiting/athygli
4. Minni áhugi/löngun á ADL
5. Svefnleysi/of mikill svefn
6. Svefn sem er ekki endurnærandi
7. Tilfinning um að pína sig áfram
8. Tilfinningaleg vanlíðan/einkenni rakin til þreytu
9. Erfitt að klára verk
10. Vandamál vegna skammtímaminnisleysis
11. Áreynsluþreyta/skortur á úthaldi sem varir í marga tíma
B. Þreytan þarf að valda marktæku álagi og hafa áhrif á virkni sjúklings
C. Saga, líkamsmat eða rannsóknarniðurstöður þurfa að benda til að þreyta sé afleiðing krabbameins eða meðferðar
D. Þreytan er ekki afleiðing geðsjúkdóma
Áhættuþættir og mögulegar orsakir krabbameinstengdrar þreytu
Sjúkdómurinn
Meðferð
Önnur einkenni
Sálfélagslegt álag
Svefnvenjur
Lífeðlisfræðilegar tilgátur - td TNF-alfa, cytokin losun
Algeng fylgni við: anemiu, verki, svefntruflanir, mæði/andþyngsli, skurðaðgerð, geislameðferð, lyfjameðferð, kvíða og þunglyndi
Þreytumeðferð - krabbameinstengd þreyta
Tala um einkennið og kenna sjúklingi að fylgjast með því Meðhöndla undirliggjandi orsakir og einkennameðferð Hreyfing Orkuspörun Nudd, slökun, ljósameðferð Sálfélagslegar meðferðir Næringarráðgjöf Lyf og bætiefni
