Hoofdstuk 5: Hart- en vaatziekten Flashcards
Wat is angor?
= Angina pectoris
- Thoracaal pijnpatroon
- Druk/toesnoering op borst
- Eventueel uitstraling arm, keel
- Graduele opbouw
- Geassocieerde symptomen: nausea, emesis, zweten
Term voor hartritmestoornissen
Aritmie
Term voor blauwe verkleuring
Cyanose
Term voor kortademigheid
Dyspnoe
Term voor hartkloppingen
Palpitaties
Welke onderzoeken zijn relevant bij cardiologie?
- Klinische parameters
- ECG
- Inspanningsproef
- Holtermonitoring
- Echocardiografie
- Veneuze bloedafname
Wat is een ECG?
Elektrocardiografie
- Hartritme
- Elektrische prikkels
- Ev zuurstoftekort
Wat is een inspanningsproef?
ECG terwijl de P fietst tegen stijgende weerstand
Wat is een holtermonitoring?
Ambulante 24u registratie van het ECG
Wat is een echocardiografie?
Echografie van hart
- Transthoracaal of via slokdarm
- Opsporen van structurele afwijkingen
Waarom kan een bloedafname nuttig zijn als aanvullend onderzoek?
Bepalen van hartenzymen en lipidenprofiel
Wat zijn de belangrijkste lipiden?
- HDL: high density lipoprotein (goede cholesterol → lever)
- LDL: low density lipoprotein (slechte cholesterol → heel lichaam)
- Triglyceriden (ketens vrije vetzuren)
- Totaal serumcholesterol
Hoe noemen we een ongunstig lipidenprofiel?
Waar geeft dit een verhoogd risico op?
Dyslipidemie
atherosclerotische hart- en vaatziekten
Hoeveel Vlamingen sterven tgv hart-en vaatziekten?
¼
Meestal:
* Mannen: ischemisch hartlijden
* Vrouwen: hartfalen
__ATHEROSCLEROSE__
Leg kort het pathofysiologisch mechanisme uit.
Vetten hopen op in de wand van de grote en middelgrote slagaders → arteriële doorbloeding = belemmerd
__ATHEROSCLEROSE__
Epidemiologie?
- Nagenoeg bij iedereen, zelf vanaf kindertijd.
- Klinische uiting: 50-75j
- Sterk individueel afhankelijk. Levensstijl = zeer bepalend. Erfelijke belasting minder
__ATHEROSCLEROSE__
Welke stap komt voor het vormen van atheroomplaque?
- Fatty streak
- Atheroma
__ATHEROSCLEROSE__
Hoe ontstaat een fatty streak?
- LDL infiltreert door fragiel endotheel
- LDL komt in wand van slagader
- Ontstekingsreactie → macrofagen
- Macrofagen fagocyteren LDL en transformeren tot schuimcellen
- De schuimcellen hopen op = fatty streak
Wat zijn schuimcellen?
Grote met cholesterol overladen cellen
__ATHEROSCLEROSE__
Hoe ga je van een fatty streak naar een atheroma?
- Fatty streak groeit aan → schuimcellen sterven af
- Cholesterolrijke inhoud stapelt op in arteriewand
- Opstapeling stimuleert ontstekingsproces verder
- Migratie/proliferatie van gladde spiercellen
- Spiercellen maken extra bindweefsel → °kapsel
=> atheroma of atheroomplaque
(uitpuilend, afgekapseld letsel rond een centrale kern van vetrijk materiaal)
__ATHEROSCLEROSE__
Complicaties?
- Stenose
- Plaqueruptuur, trombose, occlusie
- Aneurysma
__ATHEROSCLEROSE__
Complicatie: stenose. Leg uit.
Slagader vernauwt → verder gelegen weefsels ontvangen minder bloed
__ATHEROSCLEROSE__
Complicatie: plaqueruptuur, trombose, occlusie. Leg uit.
- Atheroomkapsel scheurt → necrotische lipidenkern komt in bloedbaan
- ° trombusvorming → bloedvat wordt afgesloten = occlusie
- Verdere weefsels geen bloedvoorziening → necrose
__ATHEROSCLEROSE__
Complicatie: aneurysma. Leg uit.
- Wand verzwakt door atheroomplaque
- Bloedvat verbreedt
- Bloedvat scheurt
__ATHEROSCLEROSE__
Waarvan zijn de symptomen afhankelijk?
Atherosclerose = pijnloos
Symptomen ontstaan wanneer de O2-voorziening van de stroomafwaarts gelegen weefsels in het gedrang komt.
Plaats van plaque bepaalt de symptomen.
__ATHEROSCLEROSE__
Symptomen bij atherosclerose van beenslagaders?
claudicatio intermittens
(etalagebenen)
Gedaalde O2-voorziening voor spieren van onderste ledematen
__ATHEROSCLEROSE__
Symptomen bij atherosclerose van kransslagaders?
angor, myocardinfarct, plotse dood
Gedaalde O2-voorziening voor myocard
__ATHEROSCLEROSE__
Symptomen bij atherosclerose van halsslagaders?
herseninfarct
Gedaalde O2-voorziening voor hersenen
__ATHEROSCLEROSE__
Wat doe je best bij een P die klinische tekens heeft van atherosclerose?
Uitgebreide evaluatie.
Atherosclerose ontwikkelt zich steeds op verschillende plaatsen tegelijk.
Niet enkel gaan kijken waar de symptomen specifiek op wijzen.
Wat zijn de belangrijkste cardiovaculaire risicofactoren?
En bijkomend?
A. Age
B. Bloeddruk: arteriële hypertensie
C. Cigarettes
D. Diabetes
E. Event: reeds gekend met cardiopath?
F. Family: erfelijke belasting in eerstegraad?
G. Geslacht: mannen ↑ kans
Obsesitas, ↑ visceraal vet, dyslipidemie, ongezonde voeding, chronische nierinsufficiëntie, ↓ beweging, stress, depressie…
Wat is GCR?
Wat bij een hoge score?
Globaal cardiovasculair risico
Individuele bijdrage van de risicofactoren kan je samentellen
Cardiovasculaire preventie
Wat houdt niet-medicamenteuze cardiovasculaire preventie in?
- ROOKSTOP
- Gezonde voeding
- Lichaamsbeweging
- Vermageren
Wat houdt medicamenteuze cardiovasculaire preventie in?
Welke medicatie is niet geschikt bij een hoog GCR?
- Comorbiditeiten behandelen (diabetes, AHT…)
- Lipidenprofiel optimaliseren met lipidenverlagende medicatie
- Anti-aggregans
Hormonale anticonceptie = afgeraden
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Definitie?
Chronische verhoging van de druk die het bloed uitoefent op de vaatwand.
Concreet: systolische
bloeddruk ≥ 140 mmHg en/of
diastolische bloeddruk ≥ 90 mmHg
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
2 soorten?
-
Essentiële (of primaire) hypertensie (90%)
→ geen onderliggende verklaring -
Secundaire hypertensie (10%)
→ aanwijsbare oorzaak
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Waarom is het stellen van de diagnosie niet eenvoudig?
- Vaak asymptomatisch
- Meting = momentopname
- Wittejashypertensie
- Gemaskeerde hypertensie
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Wat is wittejashypertensie?
RR kan tijdelijk verhoogd zijn bij afname door een arts of verpleegkundige, ditdoor ‘onderzoeksstress’
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Wat is gemaskeerde hypertensie?
Meting door een arts kan telkens normaal zijn, hoewel deze in het thuismilieu telkens verhoogd is
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Diagnostiek?
Gemiddelde van:
1. Conventionele bloeddrukmeting door zorgverlener
2. Zelfmeting thuis (2xochtend, 2x avond, 7 dagen)
Beide verhoogd = bevestiging diagnose
Discrepantie? Ambulante 24u-meting
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Kan je hiervan “genezen”?
- Primaire hypertensie: neen. Zelf al is RR onder controle met medicatie
- Secundaire hypertensie: ja, indien achterliggende oorzaak is behandeld
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Gradaties?
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Door welke factoren wordt de RR bepaald?
RR = SV x HF x PW
Bloeddruk = slagvolume x hartfrequentie x perifere weerstand
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Complicaties?
- Arteries: versnelde atherosclerose, ↑ risico op aneurysma
- Hart: linkerventrikelhypertrofie → hartlijden/falen
- Nier: ↑ filtratiedruk → glomeruli beschadigd → nierinsuff
- Netvlies: hypertensieve retinopathie
- Hersenen: ↑ risico op CVA
Wat is LVH?
Linkerventrikelhypertrofie
Verdikking van het myocard van de linkerventrikel → pompkracht verhogen
MAAR: ↑ O₂-nood van de hartspier → risico op hartlijden/falen
Wat is retinopathie?
Beschadiging van de bloedvaten van het netvlies
Wat is CVA?
Cerebrovasculair accident
__ARTERIËLE HYPERTENSIE__
Behandeling?
- Nagaan GCR en risicofactoren aanpakken
- Antihypertensiva
__ISCHEMISCH HARTLIJDEN__
Definitie?
Verzamelnaam voor alle aandoeningen die veroorzaakt
worden door coronaire atherosclerose
__STABIELE ANGOR__
Definitie?
= angor die enkel optreedt bij inspanning, hevige emoties, stress of na een zware maaltijd
Klachten verdwijnen < 15 min na het stoppen van de uitlokkende factor
__STABIELE ANGOR__
Pathofysiologie?
Hooggradige coronaire stenose die geen klachten geeft in rust.
Bij inspanning of stress → ↑O₂-behoefte van het myocard →
bloedvoorziening schiet tekort → °angorklachten
__STABIELE ANGOR__
Diagnostiek?
- GCR bepalen
- Inspanningstest
__STABIELE ANGOR__
Behandeling?
Afhankelijk van de ernst van de vernauwing:
→ coronaire interventie: ballondilatatie ± stenting
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Definitie?
3 aandoeningen waarbij
acute myocardischemie optreedt:
- Instabiele angor
- Non-stemi
- Stemi
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Diagnose?
- Bloedanalyse
- ECG
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Diagnose: bloedanalyse. Leg uit?
Als hartspiercellen necrotiseren (= infarct) barsten ze open → troponines in het bloed
Meetbare waarden van troponine bevestigen dus een myocardinfarct
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Diagnose: ECG. Leg uit?
ST-segment = ventriculaire repolarisatie
Myocardinfarct zorgt voor optrekking van ST
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Bloedanalyse voor de 3 soorten?
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
ECG voor de 3 soorten?
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Pathofysiologie?
Coronaire atheroomplaque ruptureert → °trombus in het vaatlumen → verminderde O₂-toevoer → ischemie en necrose
De coronair kan geheel of gedeeltelijk verstopt raken
* PARTIËLE OCCLUSIE → INSTABIELE ANGOR of NON-STEMI
* VOLLEDIGE OCCLUSIE → STEMI
Betrokken coronair bepaalt welk deel van de hartspier afsterft (LAD = belangrijkste)
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Zijn er voortekenen?
Meestal gaat het bij een ACS niet om een hooggradige stenose→ ook geen symptomen van stabiele angor.
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Symptomen?
Angor pectoris > 15min
Ook in rust
Eventueel: cardiogene shock, actuut hartfalen…
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Diagnostiek?
Klinische kenmerken
ECG: st-segment, lokalisatie infarct, aritmie?
Biochemische kenmerken: troponines?
Snel zijn is de boodschap!
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Mortaliteit?
Meer dan 40%
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Welke DD bij acute thoracale pijn?
- ACS
- Slokdarmspasmen
- Galkoliek, pancreatitis
- Spanningssyndromen, hyperventilatie
- Long- en pleurapathologie (vb. longembolie)
- Trauma: ribkneuzing, spierscheur
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Behandeling pre-hospitaal?
- Vermoeden: 112 + mug
- IV-lijn, O₂, continue monitoring
- Afh van ernst: reanimatie, cardiogene shock…
- Medicatie
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Behandeling pre-hospitaal: welke medicatie?
Aspirine: klontervorming ↓
Nitraten: coronaire vasodilatatie, angor ↓
Morfine: pijnstilling, hartbelasting ↓
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Behandeling in het ziekenhuis igv STEMI?
- Primaire percutane coronaire interventie
- Trombolyse
- Coronary Artery Bypass Grafting
(of, of)
ACUUT CORONAIR SYNDROOM
Behandeling: bespreek Primaire, percutane Coronaire Interventie (PCI).
- <90min na diagnose
- Coronaire reperfusie via lieskatheter
- Ballon met stent
ACUUT CORONAIR SYNDROOM
Behandeling: bespreek trombolyse.
Contra-indicatie?
- Wanneer PCI niet lukt binnen 2u
- Zo snel mogelijk!
- De klonter oplossen met trombolytica
Actieve bloeding
ACUUT CORONAIR SYNDROOM
Behandeling: bespreek Coronary Artery Bypass Grafting.
= overbrugging met bypass graft
Chirurgische ingreep
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Behandeling igv non-STEMI of instabiele angor?
- Medicamenteus: anti-aggregantia, anti-coagulantia, nitraten, aspirine…
- Coronaire evaluatie na max 48u
__ACUUT CORONAIR SYNDROOM__
Zwangeren?
3-4 keer meer kans
Vooral bij risicofactoren: roken, fam geschiedenis, diabetes
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Diagnose?
ECG
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Atriale ritmestoornissen?
- Sinusbradycardie
- Sinustachycardie
- Paroxysmale atriale tachycardie
- Voorkamerfibrillatie
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Wat is sinusbradycardie?
- Atriale ritmestoornis
- Te trage impulsen van sinusknoop
- Traag, regelmatig ritme van < 50/min
- <35/min → syncope
Kan normaal zijn bij athleten!
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Wat is sinustachycardie?
- Atriale ritmestoornis
- Te snelle impulsen van sinusknoop
- Snel, regelmatig ritme van > 100/min
- Verwarring met palpitaties
- Vaak andere aandoening aan basis
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Wat is paroxysmale atriale tachycardie ?
- Atriale ritmestoornis
- Plots opkomend zeer snel ritme
- >150-250/min
- P met normaal hart
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Ventriculaire ritmestoornissen?
- Ventriculaire extrasystole
- Ventrikeltachycardie
- Ventrikelfibrillatie
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Wat is ventriculaire extrasystole?
- ventriculaire ritmestoornis
- Overslag te zien op ECG
- Bizar QRS-complex
- Goedaardig
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Wat is ventrikeltachycardie?
- Ventriculaire ritmestoornis
- Abnormale QRS-complexen te zien op ECG
- Regelmatig en snel: >120/min
- Onbehandeld → Vfib
- Behandeling: elektrische cardioversie
__HARTRITMESTOORNISSEN__
Wat is ventrikelfibrillatie?
- Ventriculaire ritmestoornis
- Chaotische elektrische activiteit zonder mechanisch resultaat → hart trilt
- Leidt tot cardiogene shock en dood
- Behandeling: defibrillatie
Je kan onze bloedsomloop vergelijken met een centrale verwarming. Maar waarin is ons lichaam net ietsje slimmer dan een cv?
Lichaam kan bloedvolume slim verdelen: vasoconstrictie/dilatatie oiv CZS en hormonen
__SHOCK__
Definitie?
Shock is een levensbedreigende toestand waarbij er een ontoereikende toevoer is van O₂ naar de lichaamsweefsels. Het is een acuut falen van de weefselperfusie en -oxygenatie.
__SHOCK__
Voornaamste symptoom?
Hypotensie
__SHOCK__
Omkeerbaar?
Snelle herkenning en behandeling zijn van levensbelang.
Anders progressie naar irreversibel multi-orgaanfalen.
__CARDIOGENE SHOCK__
Pathofysiologie?
- Probleem = hart zelf
- Sterke daling van SV en/of HF → daling RR → slechte weefselperfusie
RR↓ = SV↓ x HF↓ x PW
Bvb door Vfib
__OBSTRUCTIEVE SHOCK__
Pathofysiologie?
- Probleem = obstructie in longcirculatie
- Sterke daling van SV → daling RR → slechte weefselperfusie
RR↓ = SV↓ x HF x PW
Vb longembolie
__HYPOVOLEMISCHE SHOCK__
Pathofysiologie?
- Probleem = te weinig bloed
- Sterke daling van SV → daling RR → slechte weefselperfusie
RR↓ = SV↓ x HF x PW
Twee soorten:
- Hemorragische shock: bloedverlies (1-1.5l is al genoeg! Trauma, PPH, bloeding…)
- Niet-hemorragische shock: vochtverlies (brandwonden, uitdroging)
Vb longembolie
__DISTRIBUTIEVE SHOCK__
Pathofysiologie?
- Probleem = abnormale perifere vasodilatatie
- Sterke daling van PW → daling RR → slechte weefselperfusie
RR↓ = SV x HF x PW↓
Drie soorten:
- Septische shock: ernstige infectie (door toxines van MO)
- Neurogene shock: hersen/ruggenmergletsel (autonome controle over vaten valt weg)
- Anafylactische shock: allergische reactie
Vb longembolie
__SHOCK__
3 fasen?
- Gecompenseerde shock
- Progressieve shock
- Orgaanbeschadiging
Vb longembolie
__SHOCK__
Bespreek gecompenseerde shock
Wanneer het lichaam er nog in slaagt om dankzij enkele compensatiemechanismen de bloeddruk (en weefselperfusie) op peil te houden
2 compensatiemechanismen:
1. Sympatisch zenuwstelsel
2. RAAS
__SHOCK__
Wat doen de compensatiemechanismen?
Zorgen voor een stijging van SV, HF en PW.
Stijging van SV doordat hart harder gaat samentrekken
Zo blijft de bloeddruk nog op peil.
__SHOCK__
Symptomen van gecompenseerde shock?
Uitzondering?
- Tachycardie
- Bleke huid
- Koude huid en extremiteiten
Distributieve shock: vasodilatatie → rode, warme huid → warme shock
__SHOCK__
Bespreek progressieve shock
Wanneer de compensatiemechanismen er niet langer in slagen om de RR op peil te houden.
De symptomen van gedaalde weefsel-perfusie treden nu duidelijker op de voorgrond.
__SHOCK__
Symptomen progressieve shock?
- Hypotensie
- Tachycardie
- Koude, bleke huid
- Tachypnoe
- Oligurie
- Veranderd bewustzijn
- Gastro-intestinale stoornissen
- Ingevallen gelaat
- Mydriase
Wat is mydriase?
Pupildilatatie
__SHOCK__
Bespreek fase van orgaanbeschadiging.
Moeilijk om nu nog succesvol te behandelen door bijkomende ziekteprocessen:
- Metabole acidose (verzuring door anaeroob metabolisme)
- Abnormale vasodilatatie (perifere bloedvaten reageren niet meer op signalen voor vasoconstrictie)
- Verbruikscoagulopathie
__SHOCK__
Vanaf wanneer treedt anurie op? Wat wil dit zeggen?
Systolische druk van 50-60mmHg
→ acute nierinsufficiëntie
Hoeveelheid urine = goeie parameter voor de ernst van de shock.
__SHOCK__
Wat is MOF? Hoe is de mortaliteit?
Multi-orgaanfalen
50% vanaf 2 orgaanstelsels
Vrijwel 100% vanaf 5 orgaanstelsels
__SHOCK__
Diagnostiek?
- Klinisch beeld
- Parameters (pas op! Normale RR sluit shock niet uit!)
- ABG (arteriële bloedgassen)
- Labo
- ECG
- Naargelang vermoeden oorzaak: CT, echo…
__SHOCK__
Behandeling?
- Intensieve zorgen
- Reanimatie, abcde…
- Snelle infusie IV-vocht/bloed (voorzichtig bij cardiogene shock)
- IV-vasopressoren
- Naargelang oorzaak: PCI, AB…
__CHRONISCH HARTFALEN__
Prevalentie?
Tussen 70-80 jaar: 10 à 20%
__CHRONISCH HARTFALEN__
Pathofysiologie?
Pompfunctie vh hart verzwakt progressief
≠ oorzaken: hartritmestoornis, AHT, myocardinfarct…
__CHRONISCH HARTFALEN__
Symptomen?
- Dyspnoe d’effort (kortademig bij inspanning)
- Vochtretentie
- Vermoeidheid
- Orthopnoe (kortademig bij platliggen)
- Nycturie
- Stijging centraal veneuze druk
- Perifeer pitting oedeem (=overvulling)
__CHRONISCH HARTFALEN__
Hoe ontstaat kortademigheid? Hoe kunnen we het verdelen in klassen?
Ontstaat door stuwing in de longcirculatie.
- Geen KA
- KA bij matige inspanning
- KA bij lichte inspanning
- KA in rust
__CHRONISCH HARTFALEN__
Hoe ontstaat kortademigheid? Hoe kunnen we het verdelen in klassen?
Ontstaat door stuwing in de longcirculatie.
- Geen KA
- KA bij matige inspanning
- KA bij lichte inspanning
- KA in rust
__CHRONISCH HARTFALEN__
Waarom moet een P dagelijks gewogen worden?
Het is een goede maat voor de graad van overvulling
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Pathofysiologie?
Mogelijke oorzaken: gebrekkige pompfunctie kuitspieren, uitval klepfunctie, DVT
Het bloed wordt niet meer voldoende omhoog geperst in de diepe beenvaten → bloedstroom vanuit oppervlakkige naar diepe venen keert om → teveel bloed moet via oppervlakkig systeem richting hart → schadelijke effecten op oppervlakkige vaten en weefsels
Druk in de veneuze circulatie neemt toe.
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Risicofactoren?
- Leeftijd
- Vrouwen (dubbel zoveel)
- Familiaal
- Roken
- Rechtstaand/voortdurend zittend beroep
- Overgewicht
- Zwangerschap
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Symptomen?
- Vermoeide, zware benen
- Dilatatie van oppervlakkige venen: varices & teleangiëctasieën
- Enkeloedeem
- Trofische stoornissen
- Veneuze ulceraties
Varieert naargelang ernst
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Verschil tussen varices & teleangiëctasieën?
Varices: dilatatie en kronkeling van subcutane venen
Teleangiëctasieën: Dilatatie van intradermale venulen (foto)
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Wat verstaan we onder trofische stoornissen?
- Okerdermatitis
- Atrofie blanche
- Lipodermatosclerose
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Wat is okerdermatitis?
Donkere, bruine huidpigmentatie
Door neerslag Fe in de huid (RBC die uit vaten treden)
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Wat is atrofie blanche?
Bleke, verlittekende huid omgeven door zones van
toegenomen pigmentatie
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Wat is lipodermatosclerose?
Verharde huid door chronische inflammatie van het
onderhuids vetweefsel
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Behandeling?
- Hoogstand lidmaat
- Beweging (spierpomp stimuleert veneuze retour)
- Compressietherapie (TED)
- Medicatie (beperkte doeltreffendheid)
__VENEUZE INSUFFICIËNTIE__
Behandeling voor varices?
Sclerotherapie: chemische ablatie
= Inspuiten van scleroserende stof
Strippen van varices: mechanische ablatie
= Chirurgisch verwijderen van varices
Lasertherapie: thermische ablatie
= Dichtschroeien
