De Hulu : Strafuitsluitingsgronden (behorend bij L1 werkboek) Flashcards
1
Q
Wat zijn strafuitsluitingsgronden?
A
Concretisering en nadere invulling van de basisvereisten van wederrechtelijkheid en schuld
2
Q
Heeft een beroep op strafuitsluitingsgronden ook strafvorderlijke consequenties?
A
Ja, bv responsie- en motiveringsplicht uit art 358 lid 3 en 359 lid 2 Sv
3
Q
Noem de gedaanten die bijzondere excepties kunnen aannemen?
A
- bijzondere vervolgingsuitsluitingsgrond
- daderschapsuitsluitingsgrond
- kwalificatie uitsluitingsgrond
- bijzondere strafuitsluitingsgrond
4
Q
Hoe kun je onderscheiden wanneer bij toepassing van de wet in een bepaald geval de vraag rijst of sprake is van een bestanddeel of van een bijzondere exceptie?
A
- de bedoeling van de wetgever wordt doorslaggevend geacht
- richtlijn is meestal een grammaticaal criterium
– Wordt de exceptie in een apart lid of aparte volzin genoemd –> bijzondere strafuitsluitingsgrond waarvan de afwezigheid dus niet behoeft et worden uitgewerkt in de tll en evenmin behoeft te worden bewezen
– Is de exceptie in de delictsomschrijving zelf verwerkt (vbb: zonder vergunning of zonder noodzaak), dan gaat het in beginsel wel om een bestanddeel
5
Q
Hoe moet de wetgever met bijzondere excepties omgaan?
A
Richtinggevend zou moeten zijn dat op bestanddeel niveau dient te worden geeregeld wat normaal gesproken expliciet aan de orde zou moeten komen en dus moet worden bewezen.
Echte uitzonderingen lenen zich meer voor een uitsluitingsgrond
6
Q
Wat is de processuele consequentie tussen verwerking als bestanddeel of als exceptie?
A
- Voor de vormgeving van de tll (moet de afwezigheid van de bijzondere omstandigheid daarin worden verwerkt en dus worden bewezen of niet
- voor de einduitspraak die de rechter bij de aanvaarding van de exceptie moet geven
7
Q
Hoe worden bijzondere excepties in een vonnis verwerkt?
A
Twee stromingen:
- als kwalificatie uitsluitingsgrond; door de voorstanders zo bepleit omdat het wederrechtelijkheidsaspect volgens hen doorgaans domineert
- OF
- als kwalificatie uitsluitingsgrond (niet toepasselijk) dan wel als (pure) strafuitsluitingsgrond (niet strafbaar)-> mening de Hullu
8
Q
Kenmerken wetsgeschiedenis en karakteristiek van overmacht (art 40 Sr)?
A
Overmacht is:
- fysieke overmacht
- psychische overmacht
Noodtoestand is niet apart geregeld en behoort te worden geschaard onder overmacht
Rerchterlijke vrijheid bij de invulling en toepassing van de overmachtsbepaling
9
Q
Welke groepen overmacht kenne we volgens de dogmatiek?
A
- absolute overmacht; volstrekte, doorgaans fysiek onmogelijkheid anders te handelen –> wordt het meest gezien als schulduitsluitingsgrond
- psychische overmacht (= relatieve overmacht; om de onredelijkheid anders handelen te verlangen door (psychische) druk –> schulduitsluitingsgrond ( de verontschuldigbaarheid van het plegen van een strafbaar feit onder bijzondere omstandigheden staat voorop)
- noodtoestand (= relatieve overmacht) –> rechtvaardigingsgrond (omdat vooral de redelijkheid, de gerechtvaardigheid, misschien zelfs wel de juistheid om een strafbaar feit te begaan)
10
Q
Wat is belangrijker in de rechtspraktijk: absolute of relatieve overmacht?
A
- relatieve overmacht
11
Q
Waarom is noodtoestand minder voorkomend bij commssiedelicten?
A
Omdat er veelal geen sprake is van een intentioneel element
(daarom sneuvelen dit soort zaken al snel door het opportuniteitsbeginsel bij opsporing en vervolging)
12
Q
Waarom is absloute overmacht belangrijker bij omissiedelicten?
A
In de bijzondere wetgeving worden nogal eens verplichtingen opgelegd, bv om gegevens in te leveren
13
Q
Noem voorbeelden waar absolute overmacht niet slaagt?
A
- vreemdeling komt steeds terug naar NL omdat hij zich nergens anders kan ophouden bij gebrek aan verblijfsvergunning in omringende landen
- lease maatschappij kan na gepleegde delicten niet de bestuurder achterhalen
14
Q
Kan een vrouw bij het ‘battered woman syndrome’ een beroep doen op psychische overmacht?
A
Moelijk, hoe hoog de psychische druk ook is, als het niet in een (levens)bedreigende situatie is, is een beroep op psychische overmacht moeilijk.
Het kan wel leiden tot strafvermindering, ondanks een mislukt beroep op de strafuitsluitingsgrond.(HR 1992)
15
Q
Is psychische overmacht een psychologisch begrip?
A
Nee, niet aleen.
Psychische overmacht is een:
- psychologisch begrip
- juridisch begrip
- normatief begrip
16
Q
Wanneer is het normatieve karakter van psychische overmacht van belang?
A
Wanneer het berep een culturele component heeft. Denk bv aan eerwraak
17
Q
Wat zijn volgens de HR de ijkpunten voor psychische overmacht?
A
- zeer prangende omstandigheden zijn vereist ( en moeten dus ook worden aangevoerd)
- externe karakter van de omstandigheden hoeft niet altijd aanwezig te zijn
- een noodsituatie ten tijde van de delictsgedraging (hoe minder acuut, hoe minder kans op het slagen van het beroep)
- de dader KON geen weerstand bieden aan de drang
- er BEHOEFDE geen weerstand te worden geboden aan de drang
- Garantenstellung–> kan van toepassing zijn bij de toetsing van het normatieve gedeelte
- Proportionaliteit en subsidiariteit –> kan van toepassing zijn bij toetsing van het normatieve gedeelte
(Er wordt bij de toetsing op psychische overmacht geen optimaal of gerechtvaardigd handelen verwacht maar redelijke eisen voor de dader in kwestie)
18
Q
Noem een voorbeeld waaruit blijkt dat het dringende karakter als bij een beroep op noodtoestand niet meer zo belangrijk is?
A
Euthanasierechtspraak
Weloverwogen kiezen en daarvoor de tijd nemen kunnen goed samengaan met een beroep op noodtoestand
19
Q
Gelden de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit bij noodtoestand?
A
Zeker: er moet sprake zijn van zorgvuldig handelen, eventueel moeten alternatieven in kaart worden gebracht of,
bij bijzondere wetten: er kan een vergunning of ontheffing worden aangevraagd
20
Q
Wat is het adequatie vereiste?
A
Voor een doeltreffend beroep op noodtoestand is op zijn minst vereist dat het strafbare feit een zinnige bijdrage aan het beoogde doel kan leveren.
Dit vereiste vloeit voort uit proportionaliteit en subsidiariteit, tussen doel en middel bestaat anders immers geen relevante, dus zeker geen redelijke verhouding
21
Q
Wat is het subjectieve element aan het adequatie vereiste?
A
De dader moet ook echt een oplossing voor het belangenconflict hebben beoogd
22
Q
In de dagelijkse praktijk wordt vaak een beroep gedaan op overmacht of noodtoestand wanneer er sprake is van intens gevoelde bezwaren tegen de rechtsorde, de politiek of gebeurtenissen van alledag.
Wat is de slagingskans?
A
In beginsel zijn dit soort verweren kansloos
23
Q
Geef de kenmerken van noodtoestand en euthanasie?
A
Basis is euthanasie I arrest uit 1984:
- van het leven beroeven = het leven benemen = neutraal –> een arts doet dit, dus op bestanddeelniveau werd een medische exceptie afgewezen
- op het niveau van de strafuitsluiting werd een algemene medische exceptie niet aanvaard –> stelling van HR was dat zelfbeschikkingsrecht toen nog niet zo maatschappelijk geevolueerd was dat dit boven levensbescherming ging
- Noodtoestand kan wel worden aanvaard voor medici, niet voor anderen en obv art 293 & 294 Sr; een arts moet obv zijn medisch inzicht en kennis een weloverwogen oordeel in het individuele geval kunnen maken
-
24
Q
In de klassieke euthanasie gaat het om ondraagelijk en uitzichtloos lijden.
Wat als het buiten deze categorie komt, bv psychisch lijden?
A
Minstens 2 extra complicaties:
- hoe volwaardig is het vrijwillige verzoek
- hoe moet overde uitzichtloosheid van het lijden worden geoordeeld?
25
an noodtoestand worden aanvaard bij psychisch lijden?
ja, maar het proces moet zeer zorgvuldig zijn gelopen
er moet sprake zijn van een onafhankelijke deskundige die de patient zelf heeft gezien en beoordeeld
er mag geen sprake zijn van alternatieven om het lijden ter verlichten
er moet sprake zijn van vrijwillige en weloverwogen besluitvorming zonder dat diens beslissing is beinvloed door zijn ziekte of aandoening
er moet sprake zijn van een geklassificeerde psychische stoornis
Enkele levensmoeheid wordt niet geaccepteerd als noodtoestand
26
Hoe is de ontwikkeling mbt overmacht en culpa in causa?
Bij noodtoestand in het algemeen speelt de redelijkheid van de doorde dader gemaakte keuze een dominante rol.
Des te sterker dat op de voorgrond treedt, des te minder relevant kan eigen schuld worden gevonden.
Eigen schuld behoeft immers niet of weinig af te doen aan de redelijkheid van het uiteindelijk gekozen gedrag. Dat komt in de schaarse rechtspraak over noodtoestand en eigen schuld wel naar voren.
27
Wat beterft timing en eigen schuld?
Dat moet heel dicht bij elkaar liggen
28
Wanneer moet het beroep op psychische overmacht worden verworpen?
bij dolus in causa (= ernstige eigen schuld)
29
Wat is de mening van o.a. de Hullu over dolus in causa?
Eigen schuld mag slechts een beperkte correctie op het aanvaarden van strafuitsluitingsgronden kan en mag zijn, afhankelijk van de mate van eigen schuld en de bijzondere omstandigheden van het geval in kwestie.
Dat vraagt in beginsel om aandacht voor die bijzondere omstandigheden voordat de eventuele betekenis van eigen schuld wordt onderzocht.
30
Hoe omschrijft de Hullu de kern van overmacht?
Dat de naleveing van een wettelijk voorschrift door de betrokken persoon redelijkerwijze niet te vergen is.
Daarbij moeten de redelijkheidseisen redelijk v=blijven: het gaat bij overmacht vooral om een allezins verantwoorde keuze, niet om een optimale of volkomen onvermijdelijke keuze die de burger bij een dilemma in drukkende omstandigheden heeft gemaakt.
31
Voor welke categorie delicten gelden noodweer en noodweerexces?
- ten aanzien van alle strafbare feiten, hoewel het in de praktijk vaak gaat om geweldsdelicten
Ook culopoze delicten kunnen in noodweer`(exces) worden begaan zoals de dood of letsel door schuld
32
Wat is de dubbele grondslag waarop de noodweerbevoegdheid berust?
- een ' natuurlijk' verdedigingsrecht van de burger
- rechtsordehandhaving
33
Wat betekent ' bescherming van lijf'?
lichamelijke integriteit in brede zin
(ook bij delicten als wederrechtelijke vrijheidsberoving is handelen in noodweer goed mogelijk)
34
Kan bij eerwraak een beroep worden gedaan op noodweer(exces)?
Nee, vanwege het ontbreken van een op het moment van eerwraak bestaande opgenblikkelijke aanranding
Daarnaast levert belediging of discrmininerend optreden gaan aanranding van de eerbaarheid op
35
Hoe moet 'goed' worden gelezen bij noodweer(exces)?
zowel stoffelijke goed als de beschikkingsmacht over een goed
36
Valt huisvrede onder de bescherming van noodweer(exces)?
Nee (HR)
37
Hoe voorkomt de regelegever een beroep op noodweer door de aanvaller na een noodweerverdediging?
Een in noodweer gepleegde verdedigingshandeling is immers zelf geen wederrechtelijke aanranding, tegen rechtmatige verdediging is geen noodweer toegelaten.
Dat is een belanf=grijke regel omdat het in noodweersituaties kan gaan om een doorlopend proces van actie en reactie.
38
Wat zijn nog meer vereisten voor noodweer?
- wederrechtelijkheid
- ogenblikkelijke aanranding
Alleen vrees is niet voldoende
Voorgestlede tekst wetsartikel:
ogenblikkelijke of onmiddelijk dreigende, wederrechtelijke aanranding
39
Wat is de houding van de rechter bij 'geautomatiseerde verdediging' of geanticipeerd noodweer?
Negatief, kan geen noodweer zijn
geen afweging, geen subsidiariteit, geen proportionaliteit
40
Waar ligt de grens tussen enkele vrees en onmiddelijk dreiegend gevaar?
Wordt overwegend bepaald door de feitelijke omstandigheden van het geval in kwestie.
Het moet 'geobjectiveerd worden, dus bekeken door de ogen van een derde
het rechtsgod moet daadwerkelijk in gevaar zijn
41
Wat impliceert noodweer?
Verdedigend optreden
In twijfelgevallen wordt ook naar de subjectieve kant van de geprenteerde verdediging gekeken, naar de motieven van degene die zich op noodweer beroept
42
In de rechtspraktijk gaat het bij noodweer echter doorgaans ook om 2 andere vereisten die besloen liggen in de zinsnede: 'geboden door noodzakelijke verdediging' en die het normatieve karakter van de beoordeling van een beroep op noodweer benadrukken?
- de verdediging moet 'noodzakelijk' zijn geweest
- het in de verdediging gepleegde strafbare feot moet daardoor zijn geboden
- \> subsidiarieteit en proportionaliteit
43
Waar gaat het bij het vluchtvereiste bij subsidiariteit om?
de dader had zich kunnen en moeten onttrekken aan een aanranding.
Wanneer iemand zich naar hedendaags inzicht bij de mogelijkheid daartoe ook daadwerkelijk moet onttrekken, is nog niet uitgekristalliseerd
Let op dat voor bv opsporingsambtenaren een sterke relativering van dit vluchtvereiste bestaat --\> zij moeten ihkv de openbare orde vaak juist blijven
Daarnaast spelen de fysieke omstandigheden in iedere individuele zaak een rol, is het op straat, in een besloten ruimte, etc
Het gaat er bij dit onderwerp om of de verdachte een reele, en niet de meest optimale oplossing heeft gekozen
44
Wat vindt de Hullu van proportionaliteit?
Mag van hem wat ruimhartiger bekeken worden in de nl rechtspraak.
- past beter bij rechtsordehandhavingsaspect van noodweer
- past ook bij het rechtsgevoel van een burger die ploseling in een voor hem volkomen onbekende situatie terecht komt
45
Kern van noodweerexces?
Wat kon van de verdachte redelijkerwijs nog worden gevergd en welke overschrijding is aanvaardbaar?
46
Welke 2 vormen kent noodweerexces?
intensieve exces:
- disproportioneel optreden
Extensieve exces:
- te lang doorgaan met de verdediging
of
- verdediging na afloop van de aanranding
47
Is noodweer of noodweerexces altijd één situatie voor het recht?
Nee, een verdedigingsactie kan in meerderedelen worden gesplitst en elk onderdeel apart beoordeeld op strafbaarheid
48
Wat is een belangrijke basisvoorwaarde voor noodweerexces?
noodzaak tot verdediging
49
Wat is de mening van de Hullu over uitsluiten van een beroep op noodweerexces?
Uitsluiten wanneer er in het geheel geen noodzaak tot verdediging heeft bestaan.
dus meer ruimte voor een beroep hierop, dan bestaat er ook de mogelijkheid om verdediging na afloop van de directe aanranding hier onder te brengen en het niet afstraffen van het ten onrechte niet benutten van een mogelijkheid om te vluchten
50
Wat is de dubbele causaliteit die de wetgever vraagt voor de gemoedsbeweging bij noodweerexces?
- exces moet zijn veroorzaakt door een heveige gemoedsbeweging
- deze emotie moet door de aanranding zijn opgewekt.
Oorzakelijkheid moet naar geldend recht aan de hand van de op omstandigheden van het geval toegesneden maatstaf van de redelijke toetsing worden getoetst
51
Wat kan de emotie zijn en wat niet bij de hevige gemoedstoestand bij noodweerexces?
WEL:
- vrees
- angst
- radeloosheid
- drift
NIET:
- vijandschap
wraakzucht
52
Noem van uit culpa in causa perspectief bij noodweerexces 2 veel voorkomende varianten van eigen schuld bij noodweersituaties?
- zelf de confrontatie opzoeken
- nemen van bepaalde voorzorgsmaatregelen tegen dreigende aanrandingen waardoor een zekere escalatie kan zijn beveorderd (bv wapenbezit)
53
Wat is de mening van de rechtspraak en HR over voorzorgsmaatregelen bij noodweerexces?
niet moeilijk, het wordt als een weinig ernstige vorm van eigen schuld gezien
bv Bijlmer noodweer arrest: onwettig wapenbezit was geen onoverkomelijk beletsel voor het aan vaarden van noodweerexces
54
Wat is de reactie van de rechtspraak bij een beroep op noodweerexces wanneer de verdachte zelf de confrontatie heeft opgezocht?
- veelal afgewezen, maar
- situationeel bepaald
55
Wat is de mening van de HR vroeger en nu mbtclupa in causa in een noodweersituatie?
Vroeger:
- was de verdediging wel noodzakelijk
Heden:
- eigen plaats in het beslisschema van de rechter:
-- indien door of namens de verdachte een beroep is gedaan op noodweer, dan wel noodweerexces, zal de rechter moeten onderzoeken of de wettelijke voorwaarden voor de aanvaarding van dat verweer zijn vervuld
-- gedragingen van verdachte voorafgaan de aan de wederrechtelijke aanranding dor het latere slachtoffer kunnen onder omstandigheden in de weg staan aan het slagen van een beroep op noodweer (exces) van de verdachte:
vb: indien de verdachte een aanval heeft uitgelokt door provocatie van het latere slachtoffer en aldus uit was op een confrontatie staat een beroep in de weg
56
- Is culpa in causa voor noodweerexces een blokkade?
- Heeft de beoordelingsfactor in een bepaalde zaak voor een beroep op noodweer precies dezelfde betekenis als voor noodweerexces?
- nee, een beoordelingsfactor
- Nee, de betekenissen (waarderingen) van culpa in causa bij de beoordeling van noodweer en van noodweerexces kunnen verschillen
57
Wat is het gezichtspunt voor de beoordeling van (putatief) noodweer(exces)?
De enigszins geobjectiveerde waarnemening ten tijde van de gebeurtenissen
Er wordt over dit onderwerp veel gediscussieerd maar de uitkomst is altijd: ' verschoonbare dwaling leidt niet tot aansprakelijkheid'.
58
Wat is een probleemgebied voor noodweer(exces)?
Huis- en lokaalvrede breuk
Wordt maar matig toegekend door de rechtspraak als grond voor noodweer(exces) maar is in de publieke meningsvorming wel een grond
59
Wordt een cultureel vereer door de rechtspraak aanvaardt bij noodweer(exces)?
Nee
60
Bij de rechtvaardigingsgrond van art.42 (handelen ter uitvoering van een wettelijk voorschrift), gaat het dan om een dwingend voorschrift, een plicht of komt ook in aanmerking een voorschrift dat 'slechts' bevoegdheid geeft?
Het laatste.
Het moet wel een taakstellende bevoegdheid zijn, relevant in deze situatie.
VB: deurwaarder die spullen op straat zet voor een ontruiming
61
Wat is de situatie mbt art.42 Sr wanneer de bevoegdheid vrijer is?
Wanneer de bevoegdheid vrijer is, wordt de vraag naar de noodzaak van het gewraakte handelen klmmender. Wanneer een redelijk alternatief heeft opengestaan voor het overtreden van de strafwet, zal een beroep op art 42 Sr problematisch worden ivm het vereiste van subsidiariteit.
62
proportionaliteit en art 42 Sr?
Disproportioneel handelen kan niet als noodzakelijk optreden worden aangemerkt
63
Wat voor soort toetsing is bij art 42 Sr aan de orde?
Objectieve toetsing
Niet het perspectief van de verdachte is besilssend, maar dat van de rechtsorde
Verdachte moet dan ook aan de juiste wettelijke bepaling voorrang hebben gegeven of in ieder geval een redelijke , verantwoorde keuze hebben gemaakt
64
Waar kan een verdachte zich op beroepen (inzake art 42) als hij een verontschuldigbare verkeerde keuze heeft gemaakt?
Pututatief handelen ter uitvoering van een wettelijk voorschrift --\> beroep op afwezigheid van alle schuld
65
Noem de 4 hoofdkenmerken mbt art 42 Sr?
- het moet gaan om een wettelijk voorschrift met een zekere dwingendheid
- subsidiariteit
- proportionaliteit
- noodzakelijke en gepaste uitvoering
66
Art. 42 is niet heel erg relevant in de rechtspraak tot op heden. Dat gaat veranderen.
Hoe en waarom?
Wetsvoorstel om de immuniteit van publiekrechtelijke rechtspersonen en hun leidinggevenden wordt opgeheven
--\> niuew lid tbv hiervan aan art 42 toegevoegd
Tweede Pikmeer arrest over bijzondere positie van de verdachte overheid
67
Wat is in basis een verschil tussen art 42 Sr (wettelijk voorschrift) en art 43 Sr (ambetlijk bevel)
art 42 is meer algemeen van karakter, art 43 meer op een bijzonder geval toegespitst
Er is wel sprake van een vloeiende overgang, bijvoorbeeld bij ambtsinstructies van algemene strekking
68
Hoe kenmerkt een ambtelijk bevel zich?
- een uiting van een persoon tegenover een ander, wleke laatste ogv een zeggenschapsrelatie tussen hem en de opdrachtgever in principe verplicht is aan die uiting gevolg te geven.
- Uiting kan gedaan zijn:
-- woord
-- geschrift
-- gebaar
- en niet per se in gebiedende vorm
- moet om eev verplichtend bevel gaan
- ook rechtspersonen kunnen dit bevel geven of ontvangen
69
Wat bepaalt de ondergeschiktheid bij art 43 Sr?
De concrete zeggenschapsrelatie
70
Moet een bevel ex art 43 Sr publiekrechtelijk zijn?
71
Wat zijn de overige beperkingen van art 43?
- subsidiariteit
- proportionaliteit
- redelijke, ongepaste uitvoering
72
Wat is de schulduitsluitende exceptie van art 43 lid 2 Sr?
onbevoegd gegeven ambtelijk bevel
73
Kenmerken onbeveogd gegeven ambtelijk bevel?
- heft de strafbaarheid niet op tenzij:
-- te goeder trouw in subjectieve zin
- te goeder trouw in objectieve zin --\> Garantenstellung speelt hier een rol
- nakoming binnen de kring van zijn ondergeschiktheid
74
Hoe worden in de theorie art 42 en art 43 lid 1 beschouwd?
specifieke vorm van noodtoestand
75
Welk arrest illustreert goed het verschil tussen toerekeningsvatbaarheid en niet-toerekening?
Culpa in causa arrest: de verdachte was geestelijk ziek, maar was daar bewust ook in terecht gekomen door cocaine gebruik. Dus wel straf (hoewel lager door de psychische stoornis)
76
Hoe verhoudt opzet zich tov een geestelijke stoornis?
Een geestelijke stoornis leidt tot bewijsproblemen met opzet wanneer de verdachte daardoor ' van elk inzicht in de draagwijdte van zijn gedragingen en de gevolgen daarvan is verstoken'
Bij opzet komt de stoornis aan de orde bij de verwijtbaarheid, bij culpoze delicten komt het onderwerp wel aan bod bij de bewijsvraag
Het gebruik van narcotica en/of medicijnen is veelal geen basis voor niet toerekenen --\> men heeft de producten bewust genomen en dus een risico genomen
Dat kan slechts bij hoge uitzondering worden aangenomen
77
Conclusie de Hullu tav geestelijke stoornis en strafrechtspleging?
Opzet, schuld en toerekening zijn in beginsel bij iedereen mogelijk (behalve bij personen \< 12 jaar).
Een psychische stoornis heeft vermoedelijk eerder en sterker invloed op de mate van aansprakelijkstelling en op de sanctie-oplegging
78
Welk arrest is van belang bij het ontbreken van de rechtvaardigingsgrond " ontbreken van materiele wederrechtelijkheid'?
Huizense veearts:
Kern: voor de aansprakelijkheidsvoorwaarde is noodzakelijk dat er wederrechtelijk gedrag is geweest
Er zijn 2 soorten wederrechtelijkheid:
- formele wederrechtelijkheid: wederwettelijkheid = vervullen van de delictomschrijving
- materiele wederrechtelijkheid = wederrechtelijkheid naar de 'werkelijke situatie'(zijn mijn eigen woorden!!
79
Is het eenvoudig om een beroep te doen op het ontbreken van materiele wederrechtelijkheid?
Welke andere schulduitsluitingsgrond vervult veelal dezelfde functie als ontbreken van materiele wederrechtelijkheid?
Nee
Ook de andere regulerende beginselen van de strafuitsluitingsgronden zijn van toepassing en vaak struikelt het verweer op de subsidiariteit
Tegenwoordig: Overmacht (vooral noodtoestand). Heeft zich zodanig geevolueerd dat het een vangnet is
80
Wat is het arrest dat in de lijn ligt met het Veearts arrest?
Euthanasie arrest :
- Veerarts = ontbreken materiele wederrechtelijkheid
- Euthanasie is noodtoestand (zie ontwikkeling hierin)
--In beide gevallen is een beroepexceptie erkend
- een uiztonderingspositie voor een deskundige die volgens de regels van zijn eigen discipline handelt
- bijzondere, aan enkele delicten verbonden strafuitsluitingsgrond
81
Wat zijn 'bijzondere excepties' waardoor het ontbreken van materieel wederrechtelijkheid wordt verexcusserd?
- toestemming
-- absoluut
maar ook
-- relatief (aanvaarden mogelijke 'sportieve mishandeling' bij bepaalde sporten
- verantwoord professioneel handelen
82
Hoe wordt vaak het probleem van het moeilijk aanvaarden van een algemene exceptie opgelost door de rechtspraak?
Door concretisering van de wederrechtelijkheid
(zeker wanneer de wederrechtelijkheid met zoveel woorden of als facetwederrechtelijkheid in de delictsomschrijving is opgenomen, maar ook wanneer bestanddelen of de wettelijke kwalificatie mede een nrmatieve betekenis hebben--\> voorbeeld: mishandeling zonder wederrechtelijkheid is geen mishandeling, bv op het voetbalveld)
Op deze manier reageert de rechtspraak op gewijzigde maatschappelijke inzichten mbt bepaalde onderwerpen
83
Heeft de algemene exceptie een toegevoegde waarde volgens de Hullu?
Nee, het wordt al ingevuld door reeds bestaande aansprakelijkheidsvoorwaarden en excepties.
84
Waar speelt AVAS bij misdrijven een rol?
- bij geobjectiveerde delicten (bestanddelen die aan het schuldverband zijn onttrokken)
- bij verontschuldigbare rechtsdwaling (in het algemeen is immers geen boos opzet vereist)
85
Noem de omstandigheden waarin AVAS een rol kan spelen?
- overtredingen
- geobjectiveerde delicten
- verontschuldigbare rechtsdwaling
- verontschuldigbare onmacht
- betrachting van de maximaal te vergen zorg
- opvulling van leemten bij de geschreven, wettelijke excepties, bv bij putatieve strafuitsluitingsgronden
86
Waaruit bestaat AVAS?
- een feitelijke component (dwaling of voorzorg)
- normatieve toets: was de dwaling verontschuldigbaar, waren de voorzorgsmaatregelen in het concrete geval de maximaledie van de verdachte mochten worden gevergd?
87
Welke algemene gronden zijn van belang bij AVAS?
- Garantenstellung
- Culpa in causa
- De grondslag moest bestaan ten tijde van het begaan van het strafbare feit --\> dwaling VOOR het strafbare feit of maximale zorg NA het strafbare feit staan in principe los van schuld ten tijde van het strafbare feit
88
Wat betekent delictsomschrijving en excepties functioneren als communicerende vaten?
Bij een delictsomschrijving met veel vereisten voor aansprakelijkheid, zeker in het subjectieve vlak, is de aanvullende waarde van een strafuitsluitingsgrond minder.
Bij vage of erg ruime bepalingen is de waarde groter
89
Wat is een belangrijk arrest ihkv AVAS en wat zijn de kernelemeneten daarin?
Leeftijd arresten
- ratio van de strafbepaling is van belang
vb: bij zedendelicten tegen jeugdigen is bescherming heel belangrijk en zou AVAS de kern hiervan onderuit halen; dus niet of heel moeilijk van toepassing
- ENIGE schuld bij verdachte wordt vereist als voorwaarde voor aansprakelijkheid --\> het gaat slechts om uitsluiting van aansprakelijkheid bij afwezigheid van ALLE verwijtbaarheid
90
Noem 4 typen AVAS?
- verontschuldigbare feitelijke dwaling
- verontschuldigbare rechtsdwaling
- verontschuldigbare onmacht
- verontschuldigbare onmacht en maximaal te verlenen zorg
91
Wat is de kern van avas op feitelijke dwaling?
rechtens relevant zijn
- betrekking hebben op een bepaald bestanddeel van het tenlaste gelegde feit
Het gaat er bij verontschuldigbare feitelijke dwaling omdat er geen sprake is van ' verwijtbare onwetendheid'
Let op: bijzonderheden van het geval zijn doorslaggevend
De Garantenstellung is ook hier van belang, ook voor 'gewone mensen', bv in het verkeer
92
Noem een paar voorbeelden van feitelijke dwalingen die niet verontschuldigbaar zijn?
- de leeftijd arresten
- ' ik heb de voetganger niet kunnen zien'
- ik heb een bord/stoplicht niet kunnen waarnemen
Wel denkbaar:
gebrek aan de auto terwijl de auto net was gekeurd
93
Putatieve strafuitsluitingsgronden en AVAS?
beroep op putatieve strafuitsluitingsgrond = beroep op avas
Interessant in de literatuur, maar nauwelijks in de jurisprudentie
94
Wat was het eerste arrest waarin verontschuldigbare rechtsdwaling voor kwam?
Motorpapieren arrest 1949
(Voor het rijden alle papieren laten zien aan een opperwachtmeester of dit ok was, antwoord ja, gaan rijden en dan bekeurd worden)
95
Wordt onbekendheid met de precieze inhoud van de regelgeving erkent voor avas?
Nee
Voor rechtsdwaling is vooral vereist dat deze verontschuldigbaar is.
Hierbij gaat het niet zozeer om de 'verbodenheid' maar om de ongeoorloofdheid in strafrechtelijke zin.
Belangrijk:
- Wanneer men zich in het maatschappelijk verkeer begeeft moet men zichzelf adequaat op de hoogte stellen van de regelgeving en daarin initiatief ontplooien --\> daarom leiden culturele verschillen ook niet snel tot een geslaagd beroep op rechtsdwaling --\> inien dat wel en grondig is gebeurt, dan meer soepelheid.
- Vergissingen in de toepasbaarheid van de regelgeving; dit geldt ook voor twijfel of bewust aftasten van grenzen van omstreden regelgeving valt niet onder AVAS, net als weten dat een vergunning een schending van het recht inhoudt
- Onjuist advies over strafbaarheid van bepaald gedrag (belangrijkste categorie waar een beroep op rechtsdwaling succes kan hebben)--\> gaat om individuele, op een bepaald geval toegespitste adviezen(Motorpapieren arrest); Belangrijkste criterium is of het advies werd verstrekt door een persoon of instantie , aan wie zodanig gezag valt toe te kennen, dat de verdachte in redelijkheid op de deugdelijkheid van een dergelijk advies mocht vertrouwen:
-- onafhankelijkheid & onpartijdigheid van de adviseur
-- specifieke deskundigheid van de adviseur
- complexieit van de materie
- de manier en de omstandigheden waaronder het advies is ingewonnen
96
Noem een voorbeeld van de AVAS vorm verontschuldigbare onmacht?
vervolging voor een verkeersongeval dat was veroorzaakt doordat de verdachte zijn bewustzijn had verloren. Hij beroep zich met succes op een plots opgekomen diabetes aanval en op een geneeskundige verklaring dat hij in staat was om auto te rijden
In het algemeen worden effecten van geneesmiddelen niet snel geaccepteerd als AVAS grond
97
Is de avas maximaal of in redelijkheid te vergen te vergen zorg?
maximaal te vergen zorg
Voorbeeld: Aflatoxine pinda's
98
In welke situaties wordt maximaal te vergen zorg vaak gebruikt?
- economische sfeer
- onrechtmatig verblijf van in NL ongewenste vreemdelingen wanneer die feitelijk nergens anders terecht kunnen
99
Gelden bestaande excepties ook voor rechtspersonen?
Ja, omdat de rechtspersoon als rechtssubject in art 51 een gewone en algeme plaats heeft gekregen kan het zich ook op de bestaande excepties beroepen.
HR bevestigt dit in het tweede Pikmeer arrest
100
Noem voorbeelden waar rechtspersonen mogelijk een beroep doen op rechtvaardigingsgronden en welke?
- noodtoestand
- handelen ter uitvoering van een wettelijk voorschrift
- handelen ogv een ambtelijk bevel
maar ook bv:
- noodweer bijdiscotheek met portiers of bewakers op een geldtransport
101
Kan een rechtspersoon zich ook beroepen op een schulduitsluitingsgrond?
Ja, lijkt wat minder voor de hand te liggen, maar:
- psychische overmacht bij de bezetting van een abortuskliniek door de vereniging tot bescherming van het ongeboren kind
- economisch gekleurde psychische overmacht bij een dreigend faillissement
Of het wordt aanvaard is een tweede, maar het kan wel
Zelfs ontoerekenbaarheid kan in een theoretische discussie een rol spelen, niettoerekenbaarheid van een directeur
102
Wordt aan het exceptief verweer van een rechstpersoon dezelfde eisen gesteld als aan een natuurlijk persoon?
Nee,
de rechtspersoon zal separaat worden beeordeeld.
Garantenstellung kan mogelijk tot een ander uitkomst leiden voor de individuele persoon (medewerker) en rechtspersoon
culpa in causa kan ook tot een andere uitkomst leiden
waarbij het niet altijd zo is dat de rechtspersoon en 'slechter voorstaat' dan de individu (medewerker)
103
Wat is de positie van een leidinggevende aan een strafbaar feit van een rechtspersoon?
Strafuitsluitingsgronden moeten individueel worden beoordeeld: dat moet betekenen dat er per strafuitsluitingsgrond en steeds vanuit degene die zich erop beroept moet worden gekeken.
Dat kan leiden tot de situatie dat de rechtspersoon met succes een beroep kan doen op een schulduitsluitingsgrond en de leidinggevende alsnog aansprakelijk kan zijn.
104
Welke excepties zijn met name van belang bij rechtspersonen?
- verontschuldigbare dwaling
- maximaal te vergen zorg
De laatste exceptie houdt mn verband met het daderschapscriterium: des te subjectiever deze criteria,des te eerder een beroep op avas een ontkenning van de daderschap.
Meer in het algemeen geldt dat bij de rechtspersoon een beroepopstrafuitsluitingsgrond kan samenhangen of zelfs samenvallenmet een verweer waarin daderschap wordt bestreden.
105
Wanneer is er zeker geen avas bij een rechtspersoon?
- zekere eigen verantwoordelijkheid over de samenstelling van een produkt
- bij kennis van een hoge werknemer over niet naleven van regels
- bij de wetgever afwijkend inzicht van de niet-naleving van regels
- bij de wetgever afwijkend inzicht over de zin van een regeling
- achterwege blijven overheidscontrole ( bij verontschuldigbare rechtsdwaling)
106
Wat zijn de processuele issues bij een beroep op een strafuitsluitinsgrond?
-1) beroep op een strafuitsluitingsgrond: is dit gedaan of niet. Aan de verdachte worden geen hoge eisen gesteld (taak voor de rechter om het 'op te vangen") wanneer er een raadsman bij is zijn de eisen strenger
Bepalend is of een uitlating ' bezwaarlijk anders te verstaan is dan als behelzende een uitdrukkelijk gedaan beroep
2) Vereisten voor het honoreren van een beroep op een strafuitsluitingsgrond.--\> de exceptie hoeft niet te worden bewezen, slechts aannemelijk te worden gemaakt
--\> de rechter zelf moet onderzoeken (onderbouwen= stelplicht door de verdachte helpt hem wel)
--\> bewijslast ligt niet uitsluitend op de schouders van verdachte
107
Wat moet er worden beslist wanneer er twijfel bestaat over de aannemelijkheid, in het bijzonder twijfel over de feitelijke oedracht die aan het beroep op exceptie ten grondslag wordt gelegd?
De rechter dient overtuigd te zijn dat de omstandigheden die de wederrechtelijkheid of de verwijtbaarheid van de bewezen gedragingen opheffen, niet aanwezig zijn.... de rechter moet bij twijfel ten aanzien van de wederrechtelijkheid of de verwijtbaarheid de verdachte vrijuit laten gaan
108
Is er een dwingende volgorde voor de excepties?
Nee, maar volgens de Hullu is dit de meets handzame:
- rechtvaardigingsgronden gaan voor schulduitsluitingsgronden( verdergaand, mogelijk ook voor deelenemrs)
- bijzondere excepties gaan voor algemene (specifieker gereguleerd)
- wettelijke excepties gaan voor jurisprudentiele (oogpunt van legaliteit)
- uitwendige oorzaken gaan voor inwendige oorzaken van ontoerekenbaarheid (wegens praktische overwegingen)
109
Kan er een beroep gedaan worden op meerdere excepties en hoe kan een betoog eruit zien?
- ja
een veel voorkomende (en goede opbouw is):
- dat een uitzonderlijke situatie primair in een beroep op een rechtvaardigingsgrond 9bv noodweer of noodtoestand)
- subsidiair in een beroep op een schulduitsluitingsgrond (noodweerexces of psychische overmacht)
- meer subsidiair in een beroep op strafvermindering
Als het niet duidelijk is welke exceptie in een uitzonderlijke situatie van toepassing is, dan is er niets op tegen om voor meer ankers te gaan liggen
110
Als bij een delict meer personen voor hun aandeel aansprakelijk kunnen worden gesteld, heeft dan het voor een van de betrokkenen aanvaarden van een strafuitsluitingsgrond ook consequenties voor deelnemers?
Het gaat hier om art 50 Sr:
Er zijn andere visies op maar de mening van de Hullu is:
- alle strafuitsluitingsgronden moeten als persoonlijke strafuitsluitingsgronden worden behandeld, dwz dat de aanvaardbaarheid van excepties per rechtssubject worden beoordeeld en toegepast.
Datzelfde kan gelden voor daderschap en vervolgingsuitsluitingsgronden
--\> elke betrokkene moet zich dan zelf op een eventuele exceptie beroepen met concentratie op zijn rol in het gebeuren en bijzonderheden die voor hem gelden.
111
Er is in de strafrechtwereld een discussie of naast de concrete vereisten uit de delictsomschrijving en naast wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid nog een principe moet worden geintroduceerd?
Welke en wat zijn de meningen?
Subsocilaiteit: de effecten van het strafbare feit op de samenleving
Sommigen pleiten voor een opname als materieelrechtelijk element, de Hullu vindt dat subsocilaiteit juist het strafrechtelijke aspect is van wederrechtelijkheid en schuld en daarom geen aparte plaats nodig heeft.
Subsociliteit speelt in de praktijk een rol:
- keuzes door de wetgever gemaakt
- keuzes van het OM over wel/niet vervolgen
- voor de strafrechter bij straftoemeting
Door de ontwikkeling van de excepties (bv inzake euthenasie) is hier geen directe noodzaak meer voor
112
