Brjósta Flashcards
3 meginorsakir brjóstacancer.
- Of mikið estrogen exposure
- Geislun á brjóstasvæðum (t.d. fyrir lymphoma)
- Erfðir (BRCA 1 og 2)
Hvað eykur estrogenmagn konu og þar með áhættu á brjóstacancer?
- Byrja snemma á túr
- Sein í menopause
- Hormónameðferð við menopause
- Barnleysi
3 presentasjónir brjóstacancers.
- Einkennalaus kona í screening
- Kona finnur hnút
- Obvious cancer - t.d. stór hnútur með skin dimpling og þreifanlegum eitlum.
Hvernig er screenað fyrir brjóstacancer?
- Mammographia.
- MRI fyrir konur sem eru mjög high risk, t.d. hafa sögu um brjóstacancer, hafa verið geislaðar eða eru BRCA pos.
- Skv. onlinemeded er ekki lengur ráðlagt að konur þreifi sig sjálfar, né að læknar þreifi þær. (rugl skv. okkar læknum…)
Hvenær á að byrja að screena fyrir brjóstacancer og hversu oft skal skima?
Byrja 50 ára og gera annað hvert ár.
Hver er besta biopsian fyrir brjóstacancer?
Nálarbiopsia með core nál (core biopsy). Síðan eru til fínnálarsýni og excisional biopsy.
Fyrir hvaða aldur virkar mammographian?
Fyrir konur eldri en 30 ára, því brjóstvefur yngri kvenna er of þéttur.
Ef kona undir 30 ára kemur með hnút í brjósti, skal…
…bíða í nokkra tíðahringi. Ef hann hverfur ekki, þá ómun, sem skilur að massa vs. cystur.
Fínnálarsýni úr cystu í brjósti getur sýnt x og hvað merkja niðurstöðurnar?
- Blóðugt sýni (líklega cancer)
- Pus (abscess)
- Fluid (cysta)
Meðferð brjóstakrabbameins skiptist gróft í…
- Local: geislun og/eða skurðaðgerð (fleygskurður+geislun/brjóstnám með axillary eitlum ef pos.)
- System:
chemo (doxorubicin/donorubicin + cyclophosphamid + paclitexel)
targeted therapy (Traztuzumab ef HER2 pos. en Bevacizumab)
Aukaverkun doxorubicins? Annað krabbameinslyf sem hefur sömu aukaverkun? Hver er munurinn?
Hjartabilun. Muna að nota echo reglulega hjá þessum cancersjúklingum! Annað krabbameinslyf með sömu aukaverkun er Traztuzumab, sem er hormónaviðtakalyf fyrir brjóstacancer.
Munurinn er hins vegar að hjartabilunin er skammtaháð og óviðsnúanleg hjá doxorubicini en óskammtaháð og viðsnúanleg hjá Traztuzumabi.
Er gott/slæmt að vera HER2 viðtaka pós. í brjóstacancer?
Nei, slæmar horfur. En þó til targeteruð meðferð.
Ef sj. með brjóstacancer er estrogen/progestron viðtaka-pós., hvaða lyf skal nota?
- SERM lyf ef sj. er premenopausal
- Aromatase inhibitors ef sj. er postmenopausal
Prophylactiskar aðgerðir fyrir BRCA1/2 pos. konur.
- Bilateral mastecomia
- Bilateral salpingo-oophorectomy
2 dæmi um SERM lyf fyrir brjóstacancer og fyrir hvaða undirhóp sjúklinga eru þau notuð?
- Tamoxifen (virkar betur en hefur aukna áhættu á DVT og endometrial cancer). Estrogenviðtaka antagonisti í brjóstum.
- Raloxifen. Estrogenviðtaka agonisti í legi.
- Fyrir premenopausal konur hverra cancer er ER/PR positivur.
Hvernig greinast íslenskar konur með brjóstacancer?
60-65% greinast vegna einkenna (ca. 130 konur á ári). Restin eða ca. 40% greinast vegna skimunar.
Hvað er þrískoðun í brjóstacancer?
- Saga og klínísk skoðun
- Myndgreining: ómun og/eða mammographia
- Cytologia og/eða histologia
Hversu oft er skimað fyrir brjóstacancer hérlendis?
Frá 40 til 70 ára, á 2 ára fresti.
Ef hnútur í brjósti stækkar á 1-2 vikum er líklegra að hann sé…
…góðkynja.
Dæmi um hnút í brjósti sem er góðkynja og kemur oft…
…fibroadenoma.
Til hvernig tumors bendir útferð úr geirvörtu?
Papilloma (sem er góðkynja) eða ífarandi cancer.
Hvað þarf að fá fram í sögu hjá sj. með grun um brjóstacancer?
- Eymsli?
- Stækkað/minnkað? Á hve löngum tíma?
- Fengið hnút áður?
- Útferð frá geirvörtu?
- Inndráttur? Appelsínuhúð? Útbrot?
- Fjölskyldusaga? Spyrja einnig út í ovarian cancer og prostata cancer.
3 helstu áhættuþættir fyrir brjóstacancer hérlendis.
- Hækkandi aldur
- HRT tíðahvarfahormón (líkur aukast með lengri meðferðartíma)
- P-pillan (reyndar eitthvað á reiki…)
Hvort er algengara á Íslandi, BRCA 1 eða 2?
BRCA 2.
Á hvaða cancer eykur BRCA 2 líkurnar?
Brjósta, eggjastokka, prostata og briscancer.
Hvað þarf að hafa í huga varðandi varðeitlatöku í brjóstacancer?
Ef gerð hefur verið opin biopsia fyrir varðeitlatökuna, verður false negative 2-3x líklegra (er 5% fyrir). Í því tilfelli þarf að taka eitla úr fleiri levelum til öryggis og þá aukast líkur á holhandarbjúg.
3 ábendingar fyrir mastectomiu í brjóstacancer.
- Ef taka þarf meira en 20-25% af brjóstinu verður það afmyndað hvort sem er, þannig að mastectomia og sekunder uppbygging er preferable.
- Ef gera þyrfti central fleyg, þá frekar mastectomia.
- Ef geislun er ekki möguleg, þá mastectomia.
Meðalaldur íslenskra kvenna við greiningu brjóstacancers.
61 árs.
Á hvaða aldursskeiði kvenna eru cystur líklegri?
Eftir tíðahvörf.
Hvernig lýsir fitunecrosa í brjósti sér?
Eymslalaus hnútur sem kemur 6-8 vikum eftir trauma.
Hvað reynast konur sem leita til læknis með hnút í brjósti hafa? 4 atriði og algengi.
- Cancer 20%
- Eðlilegur brjóstvefur 50%
- Góðkynja breytingar 20%
- Fibroadenoma 10%
4 almenn cancer atriði sem þarf að spyrja konur með grun um brjóstacancer út í.
- Þyngdartap
- Bakverkur
- Abdominal massi
- Mæði
Í hvaða stellingum skal skoða/horfa á brjóst?
Þremur stellingum:
- Sitjandi og bein í baki
- Hendur á höfði (skoða handarkrika og undir brjóst. Athuga hvort hnútur sést).
- Hendur á mjöðmum (brjóstið fellur fram og við sjáum inndrætti ef æxlið er vaxið við undirliggjandi vefi).
Eftir hverju erum við að horfa í skoðun á brjóstum?
- Samhverfa er nr. 1 2 og 3! T.d. samhverfa í stærð, húðáferð, útliti á geirvörtum.
- Hnútar sjáanlegir?
- Appelsínuhúð?
- Slit-like inversion
Brjóstaskoðun í grunnatriðum.
- Horfa (í 3 mismunandi stellingum)
2. Þreifa (sjúklingur liggur í 45° horni með hendur bak við höfuð.)
Til hvers bendir appelsínuhúð á brjóstum?
Inflammatory carcinoma eða bara cellulitis.
Inndráttur í brjósti bendir til…
…illkynja meins.
Slit-like inversion í brjósti bendir til…
…góðkynja lesionar.
Hvað þarf að athuga ef maður þreifar hnút í brjósti? Hvernig er það gert?
Hvort hann sé fastur við undirliggjandi vefi. Það er gert með því að biðja sjúkling að setja hendur á mjöðm og hreyfa axlir fram og aftur.
Hver eru 5 settin af axillary eitlum og hvar þreifar maður þau?
- Apicalt: þreifa glenohumeral lið
- Anterior: þreifa pectoralis major
- Central: þreifa lateral brjóstvegg
- Poterior: þreifa latissimus dorsi
- Medial: þreifa humerus
3 atriði sem þarf sérstaklega að skoða hjá brjóstacancers konum, fyrir utan brjóst og axillu.
- Þreifa hrygg
- Kviðskoðun
- Sérstaklega þreifa lifur eftir stækkun/hnútum.
Hvað greinir ómun ekki í brjóstum?
DCIS.
Ómríkur hnútur á ómun á brjóstum er líklega…
…ekki cancer heldur cysta eða fibroadenoma.
Ómskuggi á brjóstaómun er líklega…
…cancer.
Næmi og sértæki MRI á brjóstum.
Hefur mikið næmi en minna sértæki.
4 ábendingar fyrir MRI á brjóstum.
- Silicon
- Sýktar prothesur
- Preop
- Postop
Hvað er hægt að skoða í fínnálarsýni frá hnút í brjósti?
Cytologiu, þ.e. lögun frumna og hvort þær hafi illkynja útlit. Getur ekki greint milli in situ og invasivs vaxtar! Getur gefið falskt negativt.
Hvað er hægt að skoða í grófnálarsýni frá hnút í brjósti?
Histologiu. Þar sjást frumur í vef og hægt að greina betur ífarandi krabbamein.
Hvenær förum við í opna biopsiu á brjóstum?
Einungis ef fín- og grófnálarsýni hafa ekki gefið greiningu.
4 flokkar góðkynja sjúkdóma í brjóstum.
- Þroskunarvandamál
- Bólgusjúkdómar
- Fibrocystiskar breytingar
- Hnútar/ANDI
Í hvaða 2 atriði skipast þroskunarvandamál í brjóstum?
- Polytheliu/polymastiu
- Asymmetriu
Hvað er polythelia/polymastia? Algengara hjá hverjum og tengsl við hvaða sjúkdóm?
- Það að vera með margar geirvörtur.
- Algengara hjá kk en konum
- Tengsl við brjóstakrabba
Hvers konar fæðingargalli getur valdið asymmetriu brjósta?
T.d. þegar vantar m. pectoralis major.
Hvað er linea nigra?
Dökk lína sem kemur um miðjan kvið á óléttum konum, vegna hyperpigmentasjónar.
Hvað er lactational mastitis, meðferð?
Væg sýking í brjósti hjá mjólkandi konu. Sýklalyf eru ekki alltaf notuð og aðalmeðferðin er að passa að tæma brjóstið reglulega með brjóstagjöf.
Hvað er lactational breast abscess? Hvaða baktería er þar oftast?
Abscess í brjósti hjá mjólkandi konu. Nær oftast S. aureus, sem kemst í brjóstið gegnum rifur og sár þegar barnið er að sjúga geirvörtuna.
Hver er gangur sýkingarinnar í lactational breast abscess?
Hluti af brjóstinu sýking og það verður cellulitis. Fljótt myndast mikið tension sem eykst vegna lobular byggingar brjóstsins. Nekrósa myndast þá fljótt og í kjölfarið abscess, sem getur síðan brotist inn í nærliggjandi segment.
3 bólgusjúkdómar/sýkingar í brjóstum kvenna sem ekki eru mjólkandi.
- Periductal mastitis
- Pierced nipple sýking
- Idiopathisk sýking/bólga
Hverjir fá periductal mastitis, hvað er það og hvaða bakteríur eru algengastar? Einkenni.
- Þetta er low-grade bólgusvar umhverfis ductus nærri geirvörtum, vegna sýkingar.
- Algengast ungar konur sem reykja (sem sagt krónísk bólga og þá viðkvæmari fyrir sýkingum)
- Blönduð flóra - húðbakteríur, gram neg og anaerobar.
Hver er algengasta ástæða þess að gera þurfi mastectomiu vegna góðkynja sjúkdóms?
Krónískir/endurteknir periductal mastitar.
Greining góðkynja bólgusjúkdóma í brjóstum.
Ómun og svo FNA til að útiloka cancer.
Meðferð abscessa/bólgusjúkdóma/sýkinga í brjóstum.
- Endurteknar ómstýrðar fínnálarástungur og svo viðeigandi sýklalyf.
- Ekki dren!
- Ef hjá mjólkandi konu og geirvartan er sár/hluti af sýkingunni, þarf að stoppa brjóstagjöf þeim megin en halda þó áfram að tappa af brjóstinu.
Hvað er málið með dren og abscessa í brjóstum?
Má ekki setja dren í þá! Það er hætta á myndun fistils inn í brjóstvef og geirvörtu.
Hver er algengasta góðkynja breyting í brjóstum?
Fibrocystiskar breytingar.
Hvaða aldursskeið er týpískt fyrir fibrocystiskar breytingar?
20-50 ára.
4 önnur heiti á fibrocystiskum breytingum.
- fibroadenosis
- cystic mastopathy
- fibrocystic disease
- cystic mastitis
3 flokkar fibrocystiskra breytinga og hætta þeirra á brjóstacancer.
- Non-proliferativar lesionir: engin aukin áhætta
- Proliferativar lesionir án atypíu: smá aukin áhætta (RR 1,3-1,9)
- Proliferativar lesionir með atypíu: mjög aukin áhætta (RR 3,9-13,0!)
Í hvaða 3 undirflokka skiptast non-proliferativar lesionir (ein týpa af fibrocystiskum breytingum) í brjósti?
- Cystur/belgmein
- Óspesifiskar kalkanir
- Non-sclerosing adenosis
Í hvaða 3 undirflokka skiptast proliferativar lesionir án atypiu (ein týpa af fibrocystiskum breytingum) í brjósti?
- Sclerosing adenosis
- Radial scar
- Intraductal papilloma
Í hvaða 2 undirflokka skiptast proliferativar lesionir með atypiu (ein týpa af fibrocystiskum breytingum) í brjósti?
- ADH (atypical ductal hyperplasia)
- ALH (atypical lobular hyperplasia)
Helstu einkenni fibrocystiskra breytinga í brjóstum.
- Getur verið á mörgum mismunandi stöðum og í báðum brjóstum.
- Ýmist tíða- eða ótíðatengdir verkir.
Hvar eru fibrocystiskar breytingar í brjósti yfirleitt?
Efri ytri fjórðungi.
Ótíðabundnir verkir eru í helmingi tilfella fibrocystiskra breytinga í brjóstum. Þeir benda til þess að…
…lesionin sé ekki tengd brjóstvefnum heldur brjóstvegg. Þá biðjum við konuna að leggjast á hliðina - brjóstið skilst þá frá brjóstveggnum og það er hægt að þreifa lesionina betur.
Etiologia á bak við fibrocystiskar breytingar.
Talið vera hormónatengt.
Fyrir hvað stendur ANDI, ein tegund af góðkynja breytingum í brjósti?
Aberrations of normal development and involution (í. rýrnun). Ergo - breytingar frá eðlilegri þroskun og rýrnun brjósta.
Hvaða tvær týpur eru til af ANDI breytingum í brjóstum?
- Fibroadenoma
- Cystur/belgmein
Fibroadenoma - hvað, hvar, aldur, hvenær á að fjarlægja það?
- Ein týpa af ANDI breytingum í brjósti
- Móbill, harður hnútur sem myndast í vefjum á milli mjólkurganga.
- Algengast hjá 15-35 ára sirka.
- Engin tengsl við cancer, vaxa ekki invasivt og stækka yfirleitt lítið.
- Fjarlægja ef orðin stærri en 3cm, þá er meiri hætta á atypiu.
Cystur í brjósti - aldur, etiologia, meðferð/framhald.
- Algengara hjá eldri konum og er hormónatengt.
- Belgurinn er drenaður og ef serous þá heima, ef litað/gruggugt þá er það cancer þar til annað sannast.
Hversu margar konur deyja árlega á Íslandi úr brjóstakrabba?
Ca. 40 konur.
Mat á útferð úr geirvörtu.
Fyrst og fremst að meta hvort þetta er úr einum duct eða mörgum stöðum í geirvörtunni - ómarktækt ef þetta er dreifð útferð en ef bara úr einum ducti, þá höfum við áhyggjur af cancer.
Hvenær er varðeitlataka notuð?
Þegar ekki er pre-operativur grunur um metastasa í eitlum.
Hvenær er holhandardissection notuð?
Þegar meinvörp hafa greinst pre-operativt eða ef meinvarp fannst í varðeitlinum.
3 level eitla í holhönd.
Þau miðast öll við pectoralis minor.
- Inferiort við neðri brún pectoralis minor.
- Bak við belly pectoralis minor.
- Ofan við og lateralt við axillary vessels.
Hvernig liggur pectoralis minor?
Er í 3 hausum, koma allir frá coracoid process og festast svo á rif 3-5. (action: scapula depression)
Hvernig liggur pectoralis major?
Kemur frá humerus skafti og festist á claviculu og sternum.
3 dæmi um frábendingar frá geislun á brjóst.
- Þungun
- Lungnasjúkdómar
- Fyrri geislameðferð
Hvaða aðferð er algengust við tafarlausa brjóstauppbyggingu og lýstu henni.
Svokölluð full muscle coverage aðferð. Búinn til vasi með því að sauma neðri brún pectoralis við serratus anterior og vasinn hylur þá allt ígræðið. Fyrst er settur inn vefjaþenjari og honum svo skipt út fyrir prothesu.
2 flipar sem hægt er að nota til að búa til brjóst.
- Latissimus dorsi flipi, ýmist með eða án silicons.
- TRAM flipi (transverse rectus abdominis muscle)
3 frábendingar frá tafarlausri uppbyggingu brjósta.
- Stórreykingakonur
- Mjög veikar konur að öðru leyti
- Þær sem fara líklega í geisla
Hvernig er brjóstacancer gráðaður?
- Kjarnapleomorphia 1-3 stig
- Tubular myndun 1-3 stig
- Fjöldi mítósa 1-3 stig
Hversu stór hluti brjóstacancers er lobular?
10-15%, restin er ductal.
Hvað er HER genið? Hvaða lyf virkar gegn þessu?
Stendur fyrir human epithelial receptor gene, og er vaxtarþáttur. Herceptin er brjóstacancerlyf sem virkar gegn þessum vaxtarþætti.
Hvað er Her 2 viðtakinn?
Epithelial vaxtarþáttur í sumum brjóstacancerum.
Hvaða biologia er skoðuð í tumorum í brjósti?
- ER og PR (hormónaviðtakar)
- Her 2 viðtaki
- Proliferations index ki-67.
Hvað er Ki-67 score?
Marker fyrir það hversu hratt brjóstacancersfrumur eru að skipta sér. Mælt með antibody marker og allt yfir 20% telst hátt. Endurkoma verður líklegri með hærri prósentu en þetta hefur hins vegar ekki verið definitivt tengt lifun.
