6. Kolonisatie en dekolonisatie van Congo (1885-1960) Flashcards
Europese imperialistische natiestaten
o Europa was één groot politiek schaakbord, kolonies vormden de pionnen
o Men streefde naar nieuwe politieke en economische dominantie vanuit een superioriteitsgevoel
o Voorheen: mercantiele en maritieme kolonisatie
o Laatste kwart 19e eeuw: politieke onderwerping, verovering en economische uitbuiting
o Groot-Brittannië kon met een gigantische vloot in Azië en Afrika veel kolonies verwerven
o Frankrijk gaat voornamelijk in Noord- en West-Afrika koloniseren en ook in Indochina
o Rusland verslaat het Ottomaanse Rijk en gaat Centraal-Azië en Siberië koloniseren, richting China
o Nieuwe wereldmachten: VS gaat zich opwerpen als een mondiale mogendheid, net als Japan
o Portugal en voornamelijk Spanje verliezen hun koloniale macht
o Frustraties bij Duitsland, Italië en Oostenrijk-Hongarije, die de koloniale boot gemist hebben
o Ook Ottomaanse Rijk blijft gefrustreerd achter, grondgebied was beperkt tot het huidige Turkije
o Dit alles is een aanleiding van de Eerste Wereldoorlog
Beschavingsproject
o De politieke onderwerping werd gelegitimeerd door het op te werpen als een beschavingsproject
o Europese landen hadden de plicht om het donkere, wilde Afrika te beschaven
o Strijd tegen de Afrikaanse slavenhandelaars legitimeerde de gewapende expedities
o Komt vanuit een Europees superioriteitsgevoel, hetgeen het racisme versterkt
Tweede industriële revolutie
o De tweede industriële revolutie was meer gericht op de consumenten, op de gewone mens
o Auto’s en fietsen werden als statussymbolen door een steeds bredere bevolking aangeschaft
o De levensstandaard kwam steeds hoger te liggen, vraag naar koloniale goederen steeg
o Producten voor de tweede industriële revolutie waren niet aanwezig in Europa
o Zoektocht naar nieuwe afzetmarkten eindigt op het Afrikaanse continent
o Bv. Rubberexploitatie in Congo om auto’s en fietsen van rubberbanden te voorzien
The Scramble for Africa
o Conferentie van Berlijn 1884
o Afrika moest geopend worden voor beschaving en vrijhandel (de facto vooral voor uitbuiting)
o Met passer en meetlat worden de koloniale grenzen getekend
o Groot-Brittannië: Noord-Zuid verbinding
o Frankrijk: Noord-West verbinding
Kolonisatie onder Leopold I
o Santo Tomás in Guatemala werd tussen 1843 en 1854 een Belgische kolonie
o Privaat bedrijf Compagnie Belge de Colonisation van graaf de Hompesch met hulp van Leopold I
o Wilden er Belgische werklozen, kansarmen en klein-criminelen lozen
o Op termijn wilde men er toegang hebben tot goedkope grondstoffen (economische exploitatie)
o Grote propagandapolitiek in België: een liedje, valse brieven en voorstelling als het beloofde land
o Project mislukte, velen stierven aan tropische ziektes en tekort aan financiële middelen
o Na elf jaar werd het eerste Belgische kolonisatieproject al beëindigd
Kolonisatie onder Leopold II
o Leopold II was als kroonprins steeds op verre reizen: Egypte, Cyprus, Sri Lanka, India, China …
o Kreeg al snel veel megalomane kenmerken te ontwikkelen, wil aan gebiedsuitbreiding doen
o 1869: Leopolds oudste zoon en opvolger sterft op zijn 10 jaar aan een longontsteking
o Leopold komt dit nooit te boven, verbitterd en gaat zich nog meer richten op kolonisatie
o Kolonisatie kwam uit persoonlijk initiatief, Belgische regering was niet geïnteresseerd
o Koninklijke macht in België werd steeds beperkter, Leopold wil buitenlandse machtsuitbreiding
Het internationale schaakbord (1876-1885)
o Speelt op het juiste moment in op de internationale koloniale situatie
o Congo was nog volledig onbekend aan het einde van de 19e eeuw, slechts enkele handelsposten
o 1876: Association Internationale Africaine wordt door Leopold bijeengeroepen
o Positieve propaganda: doel was (zogezegd) het brengen van beschaving en hulp bieden
o In het buiteland gaat men wel kritisch publiceren: “private character, not at all cosmopolitan”
o 1877: Henry Morton Stanley gaat Congo trachten in kaart te brengen en notities te nemen
o Groot-Brittannië zag weinig potentieel in Congo, lieten Leopold II dus maar begaan
o 1879: Oprichting Comité d’Etudes du Haut Congo, later Association International du Congo (AIC)
o Schimmige privéorganisatie van Leopold II die de facto zijn persoonlijke belang nastreefde
o Stanley gaat in 1879 opnieuw naar Congo en sluit er 500 verdragen in naam van de AIC
o Leopold II wil internationale herkenning krijgen voor zijn koloniaal project in Congo
o Krijgt die op de internationale Conferentie van Berlijn in 1884 met valse beloftes
Conferentie van Berlijn (1884-1885)
o Leopold II belooft vrijhandel in Congo voor andere grootmachten
o Dat betende geen privileges, vrije scheepsvaart en geen invoerrechten
o Congo-Vrijstaat moest ook politiek en diplomatiek neutraal zijn
o Geen politieke banden met België, maar een personele unie via de vorst
o De facto wel financiële band met België, Belgische industriëlen én staat financieren het project
Congo-Vrijstaat (1885-1908)
o Congo-Vrijstaat wordt een onafhankelijke staat met Leopold II als alleen heersende vorst
o 30 miljoen mensen en een territorium 80 keer zo groot als België stonden onder zijn bewind
o De mooie beloofde principes worden als snel verlaten
o Geen grote bezetting van het land, want daar had Leopold de middelen niet voor
o Om toch greep te krijgen bouwt hij een sterke ordemacht uit: de Force Publique
o Congolese leger met aan het hoofd blanke officieren, die Afrikaanse huurlingen leidden
o Ook lokale rekrutering, veelal onder dwang
o Geen sprake van centrale administratie, het hele gebied beheren was onmogelijk
o Domaniaal systeem: het gebied wordt uitbesteed aan concessiebedrijven en lokale heersers
o Monopoliesysteem werd gevestigd, wat niet strookt met de beloofde vrijhandel
o 1892: Indeling in drie verschillende delen
o Domaine Privé: opbrengsten voor de staat en concessiebedrijven
o Domaine Réservé: komt al snel in de handel van de concessiebedrijven
o 3e zone was een beperkte zone voor private bedrijven, maar werd zoveel mogelijk tegengewerkt
o 1896: Domaine de la Couronne: opbrengsten enkel voor Leopold II
o Gebrek aan staatscapaciteit verklaart de terreur en de gruwel in Congo-Vrijstaat
o Tekort aan financiën: zo veel mogelijk opbrengsten tegen een zo laag mogelijke kost was nodig
o Enige oplossing: plundereconomie op basis van dwangarbeid
o Lokale bevolking moest onder dwang rubber en ivoor exploiteren
o Ambtenaren en officieren kregen commissies, waardoor kleine lokale potentaten ontstonden
o Die kleine potentaten kregen zo samen met concessiebedrijven vrij spel, geen toezicht
o Rood rubber: plundereconomie op basis van dwangarbeid door gruwel en terreur
o Genocide? Nee, want gruwel was vanuit economisch standpunt, niet vanuit bewust uitroeiing
Schrikbewind
o Dwangarbeid werd gekoppeld aan een waar schrikbewind
o Rubbertaks: verplichte quota van rubber moesten gehaald worden, anders werden ze vermoord
o Chicotte: een zweep van buffelleer waarmee slechte arbeidskrachten gestraft werden
o Vaak waren het andere zwarten die die straffen moesten uitvoeren (je eigen buurman martelen)
o Verzet tegen het Belgisch bewind waren aanwezig, maar werd zeer hard tegen opgetreden
o Force Publique had als hoofdtaak bewaken van belangrijke cites, maar ook de orde handhaven
o 1895: muiterij in Kasai met Belgische doden, dorpshoofden werden levend begraven e.d.
Winstgevende plundereconomie
o Tot 1896 financiële moeilijkheden, dus gaat Leopold II renteloze leningen aangaan met de staat
o Daarmee werd zwaar geïnvesteerd in spoorwegennetwerk en privéondernemingen
o Vanaf 1896 werd dan ook echt ingezet op die plundereconomie, wat leidt tot enorme winsten
o Door de grote winst geraken Belgische bedrijven geïnteresseerd, gaan massaal investeren
o 1906: 3 grote ondernemingen van Belgische industriëlen met Belgisch kapitaal
Prestigeprojecten van Leopold II
o Leopold II gaat met zijn grootste winsten investeren in België
o Wil zo de grote macht van België als koloniale mogendheid etaleren met bouwprojecten
o Bouwde het Jubelpark in Brussel voor de 50-jarige onafhankelijkheid van België
o Bouwde er een triomfboog voor de 75-jarige onafhankelijkheid van België
o Startte ook grote urbanisatieprojecten zoals grote parken en brede lanen in Tervuren
o Ook het Hypodroom in Oostende was een prestigeproject van Leopold II
o Ook Congolese tentoonstellingen, zoals in Tervuren in 1897
o In Tervuren kwam later het Afrikamuseum, met echte inboorlingen in echte dorpen
Internationale protestcampagne
o Plunderingen, geweld en terreur werden steeds meer bekritiseerd
o Afgehakte handen vertegenwoordigde een verspilde kogel, handen werden echte trofeeën
o Amerikaan Marc Twain publiceert een foto van afgehakte handen
o Ook Joseph Konrad en Arthur Conan Doyle publiceren over de gruwel
o Grootste kritiek kwam uit Groot-Brittannië, maar die waren daar natuurlijk zelf ook schuldig aan
o Beseften dat ze Congo waren mislopen en wilden zo hun eigen koloniale belangen bewaren
o Brits consul Roger Casement brengt in 1905 een rapport uitbrengen over de wreedheden
o Leopold II reageert daarop door zelf een internationale onderzoekscommissie op te richten
o Tegen zijn verwachtingen in, bevestigde de commissie dat er weldegelijk wandaden waren
o Ook in België stijgt zo de druk op de kolonie, er volgt een parlementaire onderzoekscommissie
o Machtsovername van Belgische staat werd zo in 1908 onvermijdelijk
Koloniaal Charter (1908)
o België neemt de kolonie over van Leopold II
o Werd bij wet overgedragen onder een Koloniaal Charter
o Minister van Koloniën wordt ingesteld en Congo komt onder parlementaire controle
o Stelt een strikte scheiding tussen schatkist van België en schatkist van Congo
o Gouverneur-Generaal in Congo zelf, met residentie in Palais de la Nations (de facto geen macht)
o Lokale chefferieën, kleine machtsstructuren die geïntegreerd worden in het koloniale stelsel
o Onrechtstreeks bestuur, een deel van het bestuur komt in handen van lokale chefs
o Zo kon men efficiënter de orde en de rust bewaren
o Domaniale systeem wordt afgeschaft, vrijhandel wordt gewaarborgd
o Niet meer macht voor inheemse bevolking, alle macht lag in België
o Liberale vrijheden die in België golden, waren niet van toepassing in Congo
Mijnbouw
o Voor WOI lag de focus op rubber en ivoor, vanaf WOI gaat men vooral inzetten op mijnbouw
o Mijnexploitatie was zéér gunstig in Congo: uranium, koper, kobalt, diamant, goud en tin
o Mijnen werden door grote firma’s geëxploiteerd, zoals Union Minière du Haut-Katanga
