6. Kolonisatie en dekolonisatie van Congo (1885-1960) Flashcards
Europese imperialistische natiestaten
o Europa was één groot politiek schaakbord, kolonies vormden de pionnen
o Men streefde naar nieuwe politieke en economische dominantie vanuit een superioriteitsgevoel
o Voorheen: mercantiele en maritieme kolonisatie
o Laatste kwart 19e eeuw: politieke onderwerping, verovering en economische uitbuiting
o Groot-Brittannië kon met een gigantische vloot in Azië en Afrika veel kolonies verwerven
o Frankrijk gaat voornamelijk in Noord- en West-Afrika koloniseren en ook in Indochina
o Rusland verslaat het Ottomaanse Rijk en gaat Centraal-Azië en Siberië koloniseren, richting China
o Nieuwe wereldmachten: VS gaat zich opwerpen als een mondiale mogendheid, net als Japan
o Portugal en voornamelijk Spanje verliezen hun koloniale macht
o Frustraties bij Duitsland, Italië en Oostenrijk-Hongarije, die de koloniale boot gemist hebben
o Ook Ottomaanse Rijk blijft gefrustreerd achter, grondgebied was beperkt tot het huidige Turkije
o Dit alles is een aanleiding van de Eerste Wereldoorlog
Beschavingsproject
o De politieke onderwerping werd gelegitimeerd door het op te werpen als een beschavingsproject
o Europese landen hadden de plicht om het donkere, wilde Afrika te beschaven
o Strijd tegen de Afrikaanse slavenhandelaars legitimeerde de gewapende expedities
o Komt vanuit een Europees superioriteitsgevoel, hetgeen het racisme versterkt
Tweede industriële revolutie
o De tweede industriële revolutie was meer gericht op de consumenten, op de gewone mens
o Auto’s en fietsen werden als statussymbolen door een steeds bredere bevolking aangeschaft
o De levensstandaard kwam steeds hoger te liggen, vraag naar koloniale goederen steeg
o Producten voor de tweede industriële revolutie waren niet aanwezig in Europa
o Zoektocht naar nieuwe afzetmarkten eindigt op het Afrikaanse continent
o Bv. Rubberexploitatie in Congo om auto’s en fietsen van rubberbanden te voorzien
The Scramble for Africa
o Conferentie van Berlijn 1884
o Afrika moest geopend worden voor beschaving en vrijhandel (de facto vooral voor uitbuiting)
o Met passer en meetlat worden de koloniale grenzen getekend
o Groot-Brittannië: Noord-Zuid verbinding
o Frankrijk: Noord-West verbinding
Kolonisatie onder Leopold I
o Santo Tomás in Guatemala werd tussen 1843 en 1854 een Belgische kolonie
o Privaat bedrijf Compagnie Belge de Colonisation van graaf de Hompesch met hulp van Leopold I
o Wilden er Belgische werklozen, kansarmen en klein-criminelen lozen
o Op termijn wilde men er toegang hebben tot goedkope grondstoffen (economische exploitatie)
o Grote propagandapolitiek in België: een liedje, valse brieven en voorstelling als het beloofde land
o Project mislukte, velen stierven aan tropische ziektes en tekort aan financiële middelen
o Na elf jaar werd het eerste Belgische kolonisatieproject al beëindigd
Kolonisatie onder Leopold II
o Leopold II was als kroonprins steeds op verre reizen: Egypte, Cyprus, Sri Lanka, India, China …
o Kreeg al snel veel megalomane kenmerken te ontwikkelen, wil aan gebiedsuitbreiding doen
o 1869: Leopolds oudste zoon en opvolger sterft op zijn 10 jaar aan een longontsteking
o Leopold komt dit nooit te boven, verbitterd en gaat zich nog meer richten op kolonisatie
o Kolonisatie kwam uit persoonlijk initiatief, Belgische regering was niet geïnteresseerd
o Koninklijke macht in België werd steeds beperkter, Leopold wil buitenlandse machtsuitbreiding
Het internationale schaakbord (1876-1885)
o Speelt op het juiste moment in op de internationale koloniale situatie
o Congo was nog volledig onbekend aan het einde van de 19e eeuw, slechts enkele handelsposten
o 1876: Association Internationale Africaine wordt door Leopold bijeengeroepen
o Positieve propaganda: doel was (zogezegd) het brengen van beschaving en hulp bieden
o In het buiteland gaat men wel kritisch publiceren: “private character, not at all cosmopolitan”
o 1877: Henry Morton Stanley gaat Congo trachten in kaart te brengen en notities te nemen
o Groot-Brittannië zag weinig potentieel in Congo, lieten Leopold II dus maar begaan
o 1879: Oprichting Comité d’Etudes du Haut Congo, later Association International du Congo (AIC)
o Schimmige privéorganisatie van Leopold II die de facto zijn persoonlijke belang nastreefde
o Stanley gaat in 1879 opnieuw naar Congo en sluit er 500 verdragen in naam van de AIC
o Leopold II wil internationale herkenning krijgen voor zijn koloniaal project in Congo
o Krijgt die op de internationale Conferentie van Berlijn in 1884 met valse beloftes
Conferentie van Berlijn (1884-1885)
o Leopold II belooft vrijhandel in Congo voor andere grootmachten
o Dat betende geen privileges, vrije scheepsvaart en geen invoerrechten
o Congo-Vrijstaat moest ook politiek en diplomatiek neutraal zijn
o Geen politieke banden met België, maar een personele unie via de vorst
o De facto wel financiële band met België, Belgische industriëlen én staat financieren het project
Congo-Vrijstaat (1885-1908)
o Congo-Vrijstaat wordt een onafhankelijke staat met Leopold II als alleen heersende vorst
o 30 miljoen mensen en een territorium 80 keer zo groot als België stonden onder zijn bewind
o De mooie beloofde principes worden als snel verlaten
o Geen grote bezetting van het land, want daar had Leopold de middelen niet voor
o Om toch greep te krijgen bouwt hij een sterke ordemacht uit: de Force Publique
o Congolese leger met aan het hoofd blanke officieren, die Afrikaanse huurlingen leidden
o Ook lokale rekrutering, veelal onder dwang
o Geen sprake van centrale administratie, het hele gebied beheren was onmogelijk
o Domaniaal systeem: het gebied wordt uitbesteed aan concessiebedrijven en lokale heersers
o Monopoliesysteem werd gevestigd, wat niet strookt met de beloofde vrijhandel
o 1892: Indeling in drie verschillende delen
o Domaine Privé: opbrengsten voor de staat en concessiebedrijven
o Domaine Réservé: komt al snel in de handel van de concessiebedrijven
o 3e zone was een beperkte zone voor private bedrijven, maar werd zoveel mogelijk tegengewerkt
o 1896: Domaine de la Couronne: opbrengsten enkel voor Leopold II
o Gebrek aan staatscapaciteit verklaart de terreur en de gruwel in Congo-Vrijstaat
o Tekort aan financiën: zo veel mogelijk opbrengsten tegen een zo laag mogelijke kost was nodig
o Enige oplossing: plundereconomie op basis van dwangarbeid
o Lokale bevolking moest onder dwang rubber en ivoor exploiteren
o Ambtenaren en officieren kregen commissies, waardoor kleine lokale potentaten ontstonden
o Die kleine potentaten kregen zo samen met concessiebedrijven vrij spel, geen toezicht
o Rood rubber: plundereconomie op basis van dwangarbeid door gruwel en terreur
o Genocide? Nee, want gruwel was vanuit economisch standpunt, niet vanuit bewust uitroeiing
Schrikbewind
o Dwangarbeid werd gekoppeld aan een waar schrikbewind
o Rubbertaks: verplichte quota van rubber moesten gehaald worden, anders werden ze vermoord
o Chicotte: een zweep van buffelleer waarmee slechte arbeidskrachten gestraft werden
o Vaak waren het andere zwarten die die straffen moesten uitvoeren (je eigen buurman martelen)
o Verzet tegen het Belgisch bewind waren aanwezig, maar werd zeer hard tegen opgetreden
o Force Publique had als hoofdtaak bewaken van belangrijke cites, maar ook de orde handhaven
o 1895: muiterij in Kasai met Belgische doden, dorpshoofden werden levend begraven e.d.
Winstgevende plundereconomie
o Tot 1896 financiële moeilijkheden, dus gaat Leopold II renteloze leningen aangaan met de staat
o Daarmee werd zwaar geïnvesteerd in spoorwegennetwerk en privéondernemingen
o Vanaf 1896 werd dan ook echt ingezet op die plundereconomie, wat leidt tot enorme winsten
o Door de grote winst geraken Belgische bedrijven geïnteresseerd, gaan massaal investeren
o 1906: 3 grote ondernemingen van Belgische industriëlen met Belgisch kapitaal
Prestigeprojecten van Leopold II
o Leopold II gaat met zijn grootste winsten investeren in België
o Wil zo de grote macht van België als koloniale mogendheid etaleren met bouwprojecten
o Bouwde het Jubelpark in Brussel voor de 50-jarige onafhankelijkheid van België
o Bouwde er een triomfboog voor de 75-jarige onafhankelijkheid van België
o Startte ook grote urbanisatieprojecten zoals grote parken en brede lanen in Tervuren
o Ook het Hypodroom in Oostende was een prestigeproject van Leopold II
o Ook Congolese tentoonstellingen, zoals in Tervuren in 1897
o In Tervuren kwam later het Afrikamuseum, met echte inboorlingen in echte dorpen
Internationale protestcampagne
o Plunderingen, geweld en terreur werden steeds meer bekritiseerd
o Afgehakte handen vertegenwoordigde een verspilde kogel, handen werden echte trofeeën
o Amerikaan Marc Twain publiceert een foto van afgehakte handen
o Ook Joseph Konrad en Arthur Conan Doyle publiceren over de gruwel
o Grootste kritiek kwam uit Groot-Brittannië, maar die waren daar natuurlijk zelf ook schuldig aan
o Beseften dat ze Congo waren mislopen en wilden zo hun eigen koloniale belangen bewaren
o Brits consul Roger Casement brengt in 1905 een rapport uitbrengen over de wreedheden
o Leopold II reageert daarop door zelf een internationale onderzoekscommissie op te richten
o Tegen zijn verwachtingen in, bevestigde de commissie dat er weldegelijk wandaden waren
o Ook in België stijgt zo de druk op de kolonie, er volgt een parlementaire onderzoekscommissie
o Machtsovername van Belgische staat werd zo in 1908 onvermijdelijk
Koloniaal Charter (1908)
o België neemt de kolonie over van Leopold II
o Werd bij wet overgedragen onder een Koloniaal Charter
o Minister van Koloniën wordt ingesteld en Congo komt onder parlementaire controle
o Stelt een strikte scheiding tussen schatkist van België en schatkist van Congo
o Gouverneur-Generaal in Congo zelf, met residentie in Palais de la Nations (de facto geen macht)
o Lokale chefferieën, kleine machtsstructuren die geïntegreerd worden in het koloniale stelsel
o Onrechtstreeks bestuur, een deel van het bestuur komt in handen van lokale chefs
o Zo kon men efficiënter de orde en de rust bewaren
o Domaniale systeem wordt afgeschaft, vrijhandel wordt gewaarborgd
o Niet meer macht voor inheemse bevolking, alle macht lag in België
o Liberale vrijheden die in België golden, waren niet van toepassing in Congo
Mijnbouw
o Voor WOI lag de focus op rubber en ivoor, vanaf WOI gaat men vooral inzetten op mijnbouw
o Mijnexploitatie was zéér gunstig in Congo: uranium, koper, kobalt, diamant, goud en tin
o Mijnen werden door grote firma’s geëxploiteerd, zoals Union Minière du Haut-Katanga
Paternalistische kolonialisme
o Dwangarbeid was afgeschaft, maar de werkomstandigheden waren nog steeds barslecht
o Lager onderwijs en basisgezondheidszorg werd uitgebouw o.l.v. christelijke missionarissen
o Verbetering van de arbeidsomstandigheden zorgde voor een daling van de mortaliteit
o Was economisch gezien natuurlijk ook een stuk interessanter
o Pas na WOII gaan de hervormingen ook echt tot een verbetering van de levensstandaard leiden
Évolués
o Congolese maatschappij bestond uit blanke toplaag en een grote zwarte massa
o Geen zwarte middenklasse, wel een kleine groep évolués, die gestudeerd hadden in Europa
o Zij waren gefrustreerd door het gebrek aan promotiekansen en inspraak in Congo
o Paternalisme zorgde voor een verbetering, maar voor sociale en politieke stilstand
o Ook het racisme en de grote kloof tussen blank en zwart werd aangekaart
o Colour Bar: blanken en zwarten hadden eigen rechtssysteem, eigen wetten, eigen woonwijken
o Évolués waren een kleine groep, konden dus geen emancipatiebeweging vormen
o Vanaf 1956 gaan de évolués echt uitdrukkelijk zelfbestuur eisen
o Proberen een Congolees nationalisme te verspreiden over de volledige bevolking
Dekolonisatie (1950-1959)
o Évolués gaan steeds meer steun krijgen in hun onafhankelijkheidsbeweging
o België was totaal niet voorbereid op een Congolese onafhankelijkheid
o Er was geen plan over het verloop van het dekolonisatieproces
o Pas in 1958 gaat men over de toekomst van Congo beginnen nadenken
o Congolees nationalisme neemt toe: steeds meer nationalistische bewegingen sluiten zich aan
o Etnisch-religieuze beweging: Abakobeweging
o Unitaristische nationalistische beweging Mouvement National Congolais (MNC) van Lumumba
o MNC gaan het zelfbeschikkingsrecht inroepen voor Congo en dus echt onafhankelijkheid eisen
Congo onafhankelijk (1960)
o Januari 1959: rellen in Leopoldsville
o 13 januari 1959: België de Congolese onafhankelijkheid, maar nog geen vaste datum
o Koning Boudewijn speelde hier een belangrijke rol in, plaatse de regering voor een patstelling
o Januari 1960: Rondetafelconferentie in Brussel plant Congolese verkiezingen in mei 1960
o MNC wint de verkiezingen en Patrice Lumumba wordt de eerste Congolese premier
o Joseph Kasavubu wordt de eerste president van Congo
o Op 30 juni 1960 wordt de Congolese onafhankelijkheid officieel
Congocrisis (1960-1961)
o De dekolonisatie was te overhaast gebeurd: zowel België als Congo waren er nog niet klaar voor
o Er komt muiterij binnen het nieuwe Congolese leger, met Belgische slachtoffers als gevolg
o België stuurt troepen naar Congo, wat voor de Congolezen schending van de soevereiniteit was
o Rijke mijnprovincies Katanga (o.l.v. Moïse Tshombe) en Kasaï gaan zich onafhankelijk verklaren
o Lumumba roept de hulp in van de Verenigde Naties, maar de interventie mislukt
o Zijn internationale positie werd steeds benarder, want werd gezien als een communist
o Legergeneraal Joseph-Désire Mobutu maakt gebruik van de chaos en pleegt een staatsgreep
o Lumumba werd uitgeleverd aan provincie Katanga en daar op 17 januari 1961 vermoord
o De Congolese eenheid werd pas in 1963 terug herstelt, na een VN-interventie
Rol van België in de moord op Lumumba
o 1999: Ludo De Witte stelt in zijn boek de Belgische regering verantwoordelijk
o 2000: Parlementaire onderzoekscommissie die de verantwoordelijk van België afzwakt
o Moeilijke discussie tot op de dag van vandaag, met vele complottheorieën
Zaïre en het Mobutu-regime (1965-1997)
o Mobutu grijpt de macht en brengt een gewelddadige dictatuur tot stand
o Eenpartij-systeem: Mouvement Populaire de la Révolution (MPR)
o 1971 : Congo wordt omgedoopt in Zaïre
o Mobutu was een dictator, bouwde een personencultus rond zich op, het mobutisme
o Zijn dictatoriaal regime werd gesteund door België en het Westen, want was geen communist
o Mobutu’s bewind dreef het land in de afgrond, door plundering van de Congolese rijkdom
Latente burgeroorlog
o Op het einde van de Koude Oorlog komt er wél kritiek op Mobutu vanuit België
o 1997: rebellenleider Laurent Kabila neemt de macht met steun van Rwanda
o Daarmee begon een moordende burgeroorlog, die tot op vandaag nog na sluimert
o Er kwamen militaire interventies van buurlanden en er waren plunderingen en moordpartijen
o Ook Kabila gebruikt massaal geweld, maar de internationale gemeenschap komt niet tussen
o 2001, 2006 en 2011: zoon Joseph Kabila wordt telkens opnieuw tot president verkozen
o 2018: oppositieleider Felix Tshisekedi haalt het van de andere oppositieleider Martin Fayulu
o Er zou echter hoogstwaarschijnlijk geknoeid zijn met de stemming, Fayulu had meer stemmen
o Felix Tshisekedi zou een deal gesloten hebben met de Kabila clan, die zo hun macht behouden
