11. De levensbeschouwelijke breuklijn na 1950 Flashcards
Recapituleren: klerikalen vs. antiklerikalen
o Unionisme: monsterverbond voor Belgische onafhankelijkheid
o Kiezen samen voor een zeer liberale grondwet
o Zeer liberale staat waarbinnen de katholieke steeds een belangrijke machtsfactor is
o Machtspositie van de kerk in de 19e eeuw ligt voornamelijk in het onderwijs en de zorgsector
o Twee partijen rond deze breuklijn: katholieke partij en liberale partij
o Voortdurende machtswissels tijdens de 19e eeuw
o Machtswissel vindt steeds plaats wanneer radicalere vleugels het evenwicht verstoren
o Bv. Ultramontanen bedreigen scheiding kerk-staat, leidde tot liberale overwinning
o Bv. Liberalen tijdens de schoolstrijd, leidde tot een zware katholieke overwinning
o Levensbeschouwelijke breuklijn verliest belang tijdens interbellum t.a.v. de sociaaleconomische
o De socialistische partij richt zich voornamelijk op het sociaaleconomische
o AES zorgde voor coalitieregeringen, die compromissen moesten zoeken
o Zorgde ervoor dat de levensbeschouwelijke conflicten op de achtergrond kwamen
o Net voor WOII was de katholieke almacht op de samenleving aan het afnemen
o Principe van scheiding kerk en staat was niet langer een principe, maar kwam ook in praktijk
o Niet gelovig zijn werd steeds meer aanvaard binnen de samenleving
o Toenemende secularisatie en ontkerkelijking
o Toename van de welvaart zorgde voor meer autonomie en dus minder belang van het geloof
o Langs de andere kant neemt de macht van de katholieke zuil alleen maar toe
Ontkerkelijking en verzuiling
o Moderniseringsproces sinds 19e eeuw
o Industrialisering, verstedelijking, individualisering, democratisering en secularisering
o Paradox: geloof in de samenleving neemt af, maar de verzuiling gaat toenemen
o Katholieke kerk gaat haar macht herbouwen via de zuilorganisaties
o Geen grote tegenhanger: katholieke zuil is veruit de grootste
o Verdeeldheid levensbeschouwelijk links: wel heterogene vrijzinnigheid, geen vrijzinnige zuil
o Atheïsme? Andere godsdienst? Voornamelijk onverschilligheid t.a.v. geloof, individualisering
o Het lot in eigen handen nemen werd belangrijker dan zich vast te klampen aan het geloof
o Toch nog steeds 70% gedoopt en kerkelijk begraven en nog 25% doet een kerkelijk huwelijk
Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965)
o Godsdienstigheid vermindert binnen de zuilorganisaties
o Trouw aan de zuil wordt belangrijker dan het geloof
o Stijgende aantal leden en participatie
o Ook katholieke hegemonie in het politiek vlak tot 1999
Vrijzinnige kant
o Geen zuil zoals de katholieke zuil
o CVP-trauma: liberalen en socialisten moeten steeds het onderspit delven, willen de CVP weg
o Gaan zich daarom niet focussen op de levensbeschouwelijke breuklijn
o Stellen zich niet langer antiklerikaal op, maar pleiten voor pluralisme
o Op die manier kunnen ze ook christelijke stemmen lokken
o Buiten de partijstructuren gaat vrijzinnigheid wel een rol spelen
o Vrijmetselarij gaat een kleine liberale zuil oprichten: investering in nieuwe rituelen
o 1951: Humanistisch Verbond als koepelorganisatie
o 1993: Grondwettelijke erkenning van die niet-confessionele gemeenschap
o 2002: structurering en financiering georganiseerde vrijzinnigheid
o Poging tot verzuiling, maar bleef vrij beperkt
De Guimardstraat
o Kantoorgebouwen aan de kleine ring in Brussel
o De facto het kloppend hart van de macht in België
o Belangrijke achterkamer van de Belgische politiek, op loopafstand van de Wetstraat
o Voornamelijk katholieke vertegenwoordiging
o Toont het belang van de katholieke zuil in de samenleving
Schoolstrijd
o Vrij onderwijs wil financiële gelijkschakeling met openbaar onderwijs
o Willen echter geen overheidsinspraak in ruil voor die subsidies
o Willen het vak zedenleer i.p.v. godsdienst aanbieden
o Willen democratisering van het middelbaar en technisch onderwijs
o Katholieken willen het openbare onderwijs zo beperkt mogelijk houden
o Willen het vak godsdienst verankeren en overheidsinspraak vermijden
Onderwijspolitiek Pierre Harmel
o Homogene katholieke regeringen in de jaren 1950
o Pierre Harmel gaat nieuwe schoolwetgeving uitvaardigen
o Wil zo het pluralisme tegengaan en de uitbouw van het openbare onderwijs beperken
o Subsidies worden berekend op basis van het leerlingenaantal, waardoor die gaan toenemen
o Toezicht van de overheid wordt sterk beperkt
o Meer beslissingsrecht voor bisschoppen om vak godsdienst te verankeren
o Aanstelling 110 interim-leerkrachten om katholieke onderwijs te verspreiden
Onderwijspolitiek Leo Collard
o Protest: 70 000 vrijzinnigen komen op straat tegen de katholieke schoolwetgeving
o 1954: vrijzinnige verkiezingsoverwinning: paarse regering Achiel Van Acker (uitzonderlijk)
o Gaat alle maatregelen proberen terug te draaien
o Gaat de invloed van de bisschoppen beperken en de interim-leerkrachten ontslaan
o Subsidies worden gekoppeld aan controle door de staat
o Er komt een vrije keuze tussen zedeleer en godsdienst in het vrije onderwijs
o De staat krijgt het recht om overal waar het wenst onderwijs te organiseren
o Paarse regering gaat geen rekening houden met de oppositie, zorgde voor enorme onrust
Reactie vanuit de katholieke zuil
o Massale reactie van de katholieke bevolking: mobilisatie o.l.v. de katholieke zuil
o Nationaal Comité voor Vrijheid en Democratie van Théo Lefèvre organiseerde betogingen
o Protest: 700 000 mensen op straat, 2 miljoen handtekeningen
o Leo Collard wordt als een bedreiging voor het christendom afgeschilderd
o Ook bisschoppen gaan zich uitspreken tegen de paarse regering
o Er komt zelfs een grootschalige schoolstaking
o Ook mediaoorlog, waarbij er geen verslag van de betoging mocht uitgezonden worden
o Deed zo alsof er amper betoogt werd, terwijl er honderdduizenden waren
Schoolpact 1958
o 1958: Grote katholieke overwinning in de verkiezingen, coalitieregering met liberalen
o Schoolpact als grootschalige compromis
o Elke ouder heeft de keuze om zijn kind naar vrijzinnig of katholiek onderwijs te sturen
o Rijksonderwijs is neutraal onderwijs, waar godsdienst en zedenleer aangeboden werden
o Gelijkschakeling van de subsidies tussen het vrij en het katholiek middelbaar onderwijs
o Grote democratisering binnen het onderwijs, steeds meer kinderen naar school
o Twee zuilen worden gelijkgeschakeld
o Cultuurpact 1973: Wettelijke erkenning en bescherming van filosofische minderheden
o Levensbeschouwelijke breuklijn werd zo ontmijnt, focus verschuift naar communautaire breuklijn
o Sleutelspeler was Vlaams Minister van Onderwijs Franck Vandenbroucke
o Gaat een volledige gelijkschakeling tussen de twee onderwijsnetten bekomen
o Binnen het onderwijs kwam het welzijn van het kind centraal, meer dan de ‘strijd om de ziel’
Emancipatiegolf van de jaren 1960
o Contestatie van de gevestigde orde en traditionele waarden
o Emancipatie van de vrouw en een tweede feministische golf
o Strijden voor gelijk loon voor gelijk werk
o Willen goede en betaalbare kinderopvang
o Strijden voor ‘baas in eigen buik’: anticonceptie en legalisering abortus
o Seksuele emancipatie staat haaks op katholieke traditie
o Introductie van de pil, maar tot 1973 verbod op reclame anticonceptie
o Aanvaarding en toegankelijkheid zorgde voor enorme impact
Rol vrijzinnigheid
o Dwarsdenkers zoals Jaap Kruithof en Jos Van Ussel
o Mediafiguren als Paula Sémer
o Televisieprogramma het Vrije Woord
Depenalisering van abortus
o Kloof tussen wettelijke en werkelijke land
o Men voerde reeds clandestiene abortussen uit, de vervolgingsgraad was amper 0,15%
o Ook abortustoerisme: in Nederland was abortus wél mogelijk dus ging men naar daar
o 1971: wetsvoorstel van Willy Callewaert om abortus te legaliseren
o Verschillende rechtszaken zorgen voor ophef
o Arrestatie voor dokter Peers in 1973 na uitvoering van abortus van verkrachterskind
o Zorgde voor massaal protest en politisering van het thema
o 1990: abortuswet komt er doordat CVP-parlementariërs de partij niet volgen
o Er komt een depenalisering van abortus
o Kleine koningskwestie: Boudewijn weigert de wet te onderteken en wordt 1 dag afgezet
Euthanasiewet
o België bij de laatste voor de abortuswet, maar de eerste met de euthanasiewet
o Individualisering: autonomie en zelfbeschikking moeten centrale waarden zijn
o 1983: recht op waardig sterven (de facto reeds euthanasie binnen de palliatieve zorg)
o 2002: Euthanasiewet komt er, maar de vraag naar uitbreiding blijft
De Islam in een seculiere samenleving
o Kwam de Belgische samenleving binnen via de migratie in de tweede helft van de 20e eeuw
o Strijd voor de erkenning van de islam in de openbare school
o 1974: gelijkschakeling met andere erkende godsdiensten
o 1998-2005: institutionalisering van de islam
o Beroepen zich op de liberale vrijheden die de katholieke altijd gebruikten
o Hoofddoekendebat als symbooldossier: verschillende tegenstellingen komen hierin samen
o ‘Baas over eigen hoofd’ en vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst
