15. causaliteit

Question 1

waarom is het niet correct om te zeggen dat A de oorzaak is van B? (2)

Answer 1

1. een causaal verband hoeft niet perfect te zijn

2. zelfs een perfecte associatie is niet voldoende om van causaliteit te spreken (haan kraait bij elke zonsopkomst)

Question 2

multicausaliteit =

Answer 2

meerdere oorzaken (die tot ziekte leiden)
(oorzaken werken op elkaar in, waardoor een causaal diagram bestaat)

Question 3

waar kan de epidemioloog interventies doen?

Answer 3

enkel daar waar er causale verbanden zijn

Question 4

wat gebeurt er in observationeel epidemiologisch onderzoek?

Answer 4

vaststellen of er een associatie is tussen de veronderstelde oorzaak en het bestudeerde gevolg

Question 5

definitie van oorzaak (cause) volgens KJ Rothman

Answer 5

= Een gebeurtenis, aandoening of kenmerk zonder welke de ziekte niet zou hebben plaatsgevonden

Question 6

definitie v oorzaak (cause) volgens M Susser =

Answer 6

= iets dat een verschil maakt

Question 7

definitie v causaliteit volgens wikipedia =

Answer 7

Causaliteit is de relatie tussen een gebeurtenis (de oorzaak) en de tweede gebeurtenis (het effect), waarbij de tweede gebeurtenis wordt begrepen als een gevolg van de eerste.

Question 8

prognostische factoren =

Answer 8

= determinanten die, zodra de ziekte eenmaal in gang is gezet, van invloed zijn op het verloop vh ziekteproces

Question 9

risicofactoren =

Answer 9

= een determinant (of getal) die de toegenomen waarschijnlijkheid op het oplopen van een ziekte weergeeft i.v.m. een bepaald gegeven (ontstaan vd ziekte)

Question 10

direct oorzakelijk verband =

Answer 10

er is geen intermediaire factor (tussenpartij)

Question 11

indirect oorzakelijk verband =

Answer 11

er is wel een intermediaire factor

bijna altijd het geval in biologische processen

Question 12

van wie zijn de criteria v Hill?

Answer 12

Sir Austin Bradford Hill

Question 13

criteria van Hill zijn te gebruiken voor:

Answer 13

het vaststellen v een causale relatie

-> hoe meer v deze criteria aanwezig, hoe waarschijnlijk dat er idd een causaal verband bestaat

Question 14

geef de criteria van Hill (9)

Answer 14

1. tijdsrelatie
2. plausibiliteit
3. consistentie
4. biologische gradient
5. grootte vh effect
6. interventie
7. specificiteit
8. cohorentie vd informatie
9. analogie

Question 15

criteria v Hill, tijdsrelatie =

Answer 15

= de blootstelling vd risicofactor moet vooraf gaan aan het optreden vd ziekte.

1. houdt rekening met cubatieperiode (blootstelling -> symptomen)
2. houdt rekening met latentieperiode (infectie -> overdraagbaarheid)

Question 16

cubatieperiode =

Answer 16

tijd tussen blootstelling en eerste symptomen

Question 17

latentieperiode =

Answer 17

tijd tussen infectie en moment dat ziekte overdraagbaar is

Question 18

criteria v Hill, plausibiliteit =

Answer 18

= er is een plausibel (waarschijnlijk) verklarend pathofysiologisch mechanisme
-> kan het verband als waarschijnlijk worden geacht?
(is een zekere subjectiviteit, waardoor plausibiliteit niet voldoende is om causaliteiten te bevestigen)

Question 19

criteria v Hill, consistentie =

Answer 19

= de relatie is in meerdere oorzaken gevonden

- hoe meer studies een bepaald causaal verband kunnen aantonen, hoe sterker het causaal verband zal zijn

Question 20

criteria v Hill, biologische gradient =

Answer 20

= er is een dosis-responsrelatie tussen de factor en de ziekte (er is een verband tussen de mate van blootstelling en de sterkte vh effect)
- stijging in dosis zal leiden tot verhoging vh risico

Question 21

criteria v Hill, grootte vh effect =

Answer 21

= grote effecten kunnen moeilijker door andere factoren worden verklaard
= sterke verbanden verhogen de waarschijnlijkheid v/e causale relatie

Question 22

criteria v Hill, interventie =

Answer 22

de ziekte wordt minder vaak gezien als de blootstelling aan de risicofactor wordt gestaakt en vaker gezien indien de blootstelling wordt geintensiveerd

Question 23

criteria v Hill, specificiteit =

Answer 23

de relatie is specifiek voor 1 ziekte

bv blootstelling aan de risicofactor wordt gezien met mensen bij botkanker en niet bij andere vormen v kanker

Question 24

criteria v Hill, coherentie vd informatie =

Answer 24

= de relatie tussen de risicofactor en de ziekte is coherent (samenhangend) met andere kennis over de omgevingsfactoren en de biologie
-> alle beschikbare gegevens moeten een coherent geheel vormen, zonder conflict of contradictie

Question 25

criteria v Hill, analogie =

Answer 25

= er bestaat een vergelijkbare geaccepteerde relatie tussen de blootstelling aan de risicofactor van de ziekte
-> het bestaan van analogieën kan bestudeerde relaties waarschijnlijker maken
(vrij subjectief)

Question 26

Sufficiënt-Component Cause Model + auteur en jaartal =

Answer 26

= 1976, Rotherman

= het voldoende-component oorzaak model

Question 27

leg het voldoende-component oorzaak model v Rotherman uit

Answer 27

= verschillende factoren vormen samen een oorzaak

1. Voldoende Oorzaak = minimale set van factoren die onvermijdelijk de ziekte veroorzaken. Elk deelnemende factor in VO = ‘deeloorzaak’
2. Noodzakelijke Oorzaak = elke VO is opgedeeld in 8 determinanten. C, H en E’s zijn NO’s, zonder aanwezigheid v deze determinanten zal aandoening niet ontstaan.

Question 28

causaal interpreteren =

Answer 28

uitsluiten dat het verband verklaard kan worden door toeval of bias

Question 29

confounders =

Answer 29

factor die is gerelateerd aan onderzochte risicofactor én aan de gezondheidsuitkomst
(bv intelligentie v kind niet door borstvoeding maar dor intelligentie moeder)

Question 30

effectmodificatie =

Answer 30

effect vd determinant op de ziektefrequentie is verschillend voor de verschillende categorieën van een andere variabele
(bv verschillende mate v antibiotica voor kinderen met otitis. bij kinderen met dubbelzijdige otitis werkt AB wel,
bij enkelzijdige niet.)

Question 31

bias=

Answer 31

= een systematische fout in het design of verloop vd studie

Question 32

selectiebias =

Answer 32

verstoring vd resultaten, doordat bv bepaalde patienten meer kans hebben om geïncludeerd te worden in een studie. patienten die bv meedoen aan een studie kunnen meer gemotiveerd zijn dan anderen, waardoor tolerantie of aanvaardbaarheid vd therapie als hoger vertekend wordt/

Question 33

informatiebias =

Answer 33

wanneer er een fout optreedt in een meting van te onderzoeken parameters of classificatie v patienten

• kan optreden door onderzoeker bv ontbreken v definitie v parameter
• kan optreden door informatie die patient geeft

Question 34

sensitiviteitsanalyse =

Answer 34

onderzoeken in welke mate het resultaat v/e oz wordt beïnvloed door een verandering v methoden, waarden, variabelen of uitgangspunten. (via computer)
= variabelen identificeren die de resultaten het meest beïnvloeden

Question 35

toepassingen v epidemiologisch causaliteitsonderzoek = 2

Answer 35

1. forensische epidemiologie

2. preventie