Veðrun og rof - 7 kafli

Question 1

Skilgreining : veðrun

Answer 1

Molnun og grotnun bergs á staðnum, þ.e. á eða nálægt yfirborði jarðar

Question 2

Skilgreining : rof

Answer 2

Brottfluttningur bergmylsnu af veðrunarstað

Question 3

Roföfl

Answer 3

Ár
Haf
Jöklar
Vindar
Þyngdarkrafturinn

Question 4

Hvað gera roföfl ?

Answer 4

Færa til bergmylsnu

Question 5

Veðrast bergtegundir jafn hratt ?

Answer 5

Nei, bergtegundir veðrast mishratt

Question 6

Hvaða þættir hafa áhrif á hraða veðrunar ?

Answer 6

Loftslag
Sýrustig vatns
Samsetning bergs

Question 7

Hvað er eitt það mikilvægasta í veðrun ?

Answer 7

Vatn

Question 8

Hverjar eru helstu gerðir veðrunar á Íslandi ?

Answer 8

Efnaveðrun

Frostveðrun

Question 9

Hverjar eru aðrar veðranir ?

Answer 9

Hitabrigðaveðrun
Veðrun vegna þrýstingsbreytinga
Veðrun af völdum lífvera

Question 10

Efnaveðrun

Answer 10

Grotnun bergs af völdum uppleystra efna í regn- og grunnvatni
Krefst hita og raka
Er mikil í heittempruðu- og hitabeltisloftslagi
Hraði efnarofs hérlendis er 2-3x meiri en á meginlandinu

Question 11

Hvað er nauðsynlegt fyrir efnaveðrun ?

Answer 11

Hiti

Raki

Question 12

Í hvernig loftslagi er mikil efnaveðrun ?

Answer 12

Heittempruðuloftslagi

Hitabeltisloftslagi

Question 13

Hvar er mest efnaveðrun hérlendis ?

Answer 13

Á hitasvæðum

gufu- og leirhverir - leirsteindir myndast

Question 14

Hvaða holufylling myndast við efnaveðrun ?

Answer 14

Mýrarrauði

Question 15

Hvar er efnaveðrun erlendis ?

Answer 15

Þar sem kalksteinslög er að finna og loftslagið er rakt
Kalksteinninn leysist auðveldlega upp í köldu og súru grunnvatni
Göng, hellar og dropasteinar geta myndast

Question 16

Hvernig myndast karst ?

Answer 16

Þegar þök hella sem myndast við efnaveðrun falla og mynda niðurföll

Dæmi : Guatemala, 2019 og Florida, 1994

Question 17

Frostveðrun

Answer 17

Af völdum frosts
Afkastamesta veðrunin á Íslandi
Forsendur = raki, hitasveiflur í kringum frostmark og gropinn berggrunnur

Question 18

Hverjar eru forsendur frostveðrunar ?

Answer 18

Raki
Hitasveiflur í kringum frostmark
Gropinn berggrunnur

Question 19

Á hverju byggir frostveðrun ?

Answer 19

Byggir á því að vatn þenst út um 9% þegar það frýs (-5°C - -22°C)

Question 20

Hvernig virkar frostveðrun ?

Answer 20

Þegar vatnið frýs í holum og glufum í bergi og það þenst út. Það myndast svo mikill þrýstingur á bergið að það molnar

Question 21

Hverju getur frostveðrun valdið ?

Answer 21

Grjóthruni

Question 22

Grjóthrun

Answer 22

Frostveðrun getur valdið því
Myndast við frostþenslu eða sólsprengingar þannig að grjót hrynur niður hlíðar fjalla og myndar litlar skriður
Á austfjörðum og vestfjörðum

Dæmi : í Ingólfsfjalli

Question 23

Hvar er vindur virkur og hvar vinnur hann lítið ?

Answer 23

Vindur er virkur á þurru gróðurvana landi

Vindur vinnur lítið á fastri glöpp eða á grónu landi

Question 24

Hvar er landmótun vinds áberandi ?

Answer 24

Í eyðimörkum

Question 25

Hverjar eru forsendur vindrofs ?

Answer 25

Þurrt Lítið af gróðri Mikið af sandi

Question 26

Hvað er fínasta efnið ?

Answer 26

Leir Silt (Sandur)

Question 27

Hverju er framburður (flutningur sets) háður ?

Answer 27

Vindhraða

Question 28

Hvað gerist þegar vindhraði tvöfaldast ?

Answer 28

30-föld aukning á magni bergmylsnu

Question 29

Dæmi um vindrof

Answer 29

Eyðimörkin sunnan Siwa í Egyptalandi Foksandur Sandstormur í Írak

Question 30

Hversu hátt þyrlast fínasta efnið (leir og silt) við flutning sets ?

Answer 30

Nokkurra km hæð

Question 31

Hversu hátt þyrlast stærstu kornin við flutning sets ?

Answer 31

Skoppa við yfirborð og hrinda öðrum kornum af stað ef þau lenda á þeim

Question 32

Sandöldur

Answer 32

``` Vindur skefur setinu upp í öldur Víxllaga Færast til Almennt 1-30 metra háar Geta orðið mjög háar en frekar lágar hérlendis ``` Myndast á hörðu undirlagi þar sem - vindur er stöðugur úr einni ríkjandi átt - hindrun verður á vegi - fínkorna set (sandur/silt/leir)

Question 33

Hver eru einkenni sandalda ?

Answer 33

Víxllaga Færast til Almennt 1-30 metra háar Geta orðið mjög háar en frekar lágar hérlendis

Question 34

Hvað eru forsendur þess að sandöldur geta myndast ?

Answer 34

Myndast á hörðu undirlagi þar sem - vindur er stöðugur úr einni ríkjandi átt - hindrun verður á vegi - fínkorna set (sandur/silt/leir)

Question 35

Hver eru einkenni vindborins sets ?

Answer 35

Víxllaga lagskipt Fínkornótt (sandur/silt/leir) Vel aðgreint set

Question 36

Úr hverju er íslenskur jarðvegur ?

Answer 36

Fokjarðvegur úr bergmylsnu, ösku og vikri

Question 37

Hvað gerðist við jarðveg á Íslandi eftir landnám ?

Answer 37

Hröð jarðvegsþykknun

Question 38

Úr hverju má lesa þykknun jarðvegs ?

Answer 38

Mýrum | Rofabörðum

Question 39

Hversu mikið var gróið á Íslandi fyrir 3-4000 árum ?

Answer 39

75% gróið | 1/2 (35%) vaxið skógi

Question 40

Hversu mikið var gróið á Íslandi við landnám ?

Answer 40

40% gróið | 1/2 (20%) vaxið skógi

Question 41

Hversu mikið er gróið á Íslandi í dag ?

Answer 41

25% gróið | 1% vaxið skógi

Question 42

Hverjar eru helstu ástæður uppblásturs

Answer 42

``` Loftslag kólnaði fyrir um 2500 árum Ágangur manna og dýra eftir landnám Öskugos Jökulhlaup Árrof ```

Question 43

Hverjar eru afleiðingar uppblásturs (hringrás) ?

Answer 43

1. Gróðureyðing = ef gróður eyðist nær vatn betur að sverfa sig ofan í berggrunninn 2. Vindrof = vindur nær tökum á bergmylsnunni og feykir henni áfram sem sest fyrir í mýrum og á grónu landi (umhvergis uppblásturssvæðið myndast oft rofabörð) 3. Jarðvegsþykknun / vindsvörfun = það verður hröð jarðvegsþykknun svo gróður kaffærist og jarðvegur þurrkast út Sama hringrás hefst á nú

Question 44

Rofabörð

Answer 44

Myndast við uppblástur Eru síðustu leifar gróðurþekju Standa eftir sem stórar torfur þegar jarðvegurinn í kring er horfinn Lesa má þykknunarhraða fokjarðvegs með hjálp öskulaga Dæmi : rofabarð í Skaftafelli