Jarðsaga Íslands - 11 kafli

Question 1

Af hverju er Ísland byggt ?

Answer 1

Hraunlögum
Móbergi
Seti

Question 2

Hvað er elsta bergs á Íslandi gamalt og hvar er það ?

Answer 2

16 milljón ára

Á Vestfjörðum

Question 3

Hvernig var myndun Atlantshafshryggsins ?

Answer 3

Í fyrstu klofnaði hryggurinn um Grænland og varð þá eyja
Fyrir 65 milljónum ára hætti gliðnun vestan Grænlands
Gliðnun hélt áfram milli Grænlands og Evrópu

Question 4

Hvernig er jarðmyndunum skipt hérlendis ?

Answer 4

Blágrýtismyndun (tertíer)
Grágrýtismyndun (kvarter)
Móbergsmyndun (kvarter)

Question 5

Tertíer

Answer 5

16-2.5 milljón ár

Stöðug eldgos á sléttu og auðu landi
Aðallega sprungugos (gjall- og klepragígar og dyngjur)
Gos í megineldstöðvum þar sem einnig gaus súru og ísúru efni (eldkeilur)
Meira um basalteldstöðvar en megineldstöðvar
Meira um helluhraun en basalthraun

Lítið um millilög vegna lítillar veðrunar (land gróið)
Millilög aðallega úr gjósku og surtarbrandi
Blaðför og frjókorn úr millilögum gefa til kynna lofstlag

Bergið lítið holufyllt

Lindár algengastar

Lítil setmyndun af því var lítil veðrun og því lítið rof

Nánast ekkert móberg myndaðist
Aðeins í stöðuvatni því jöklar höfðu ekki gengið yfir landið

Loftslag hlýtt og rakt
5°-10°C hlýrra en í dag

Finnast víða á Austfjörðum og Vestfjörðum

Jarðlögin kallast blágrýtismyndun

Question 6

Hvernig gos voru á tertíertímabilinu ?

Answer 6

Stöðug eldgos á sléttu og auðu landi
Stöðug eldgos á sléttu og auðu landi
Aðallega sprungugos (gjall- og klepragígar og dyngjur)
Gos í megineldstöðvum þar sem einnig gaus súru og ísúru efni (eldkeilur)
Meira um basalteldstöðvar en megineldstöðvar
Meira um helluhraun en basalthraun

Question 7

Hvernig voru millilög tertíertímabilsins ?

Answer 7

Lítið um þau vegna lítillar veðrunar (land gróið)
Aðallega úr gjósku og surtarbrandi
Blaðför og frjókorn úr millilögum gefa til kynna lofstlag

Question 8

Hvernig vatnsföll voru algengust á tertíertímabilinu ?

Answer 8

Lindár

Question 9

Var mikil eða lítil setmyndun á tertíertímabilinu ?

Answer 9

Lítil

Lítil veðrun og lítið rof

Question 10

Hvernig var loftslag á tertíertímabilinu ?

Answer 10

Hlýtt og rakt

5°-10°C hlýrra en í dag

Question 11

Hvar finnast jarðlög frá tertíertímabilinu ?

Answer 11

Austfjörðum

Vestfjörðum

Question 12

Hvað gefur til kynna loftslag á tertíer ?

Answer 12

Blaðför og frjókorn úr millilögum (surtarbrandslögunum)

Question 13

Hvernig var flóra tertíertímabilsins ?

Answer 13

Landið líklega vaxið barr- og laufskógi

Question 14

Hverjir eru helstu fundarstaðir plöntusteingervinga (sýna loftlagsbreytingar) ?

Answer 14

Selárdalur í Arnarfirði
Brjánslækur
Steingrímsfjörður
Mókollsdalur
Hreðavatn

Question 15

Átti kólnun eða hlýnun sér stað frá tertíer að kvarter ?

Answer 15

Kólnun

Question 16

Hvernig var fána tertíertímabilsins ?

Answer 16

Lítið af dýrum á Íslandi
Mý
Blaðlýs
Sjávarspendýr
Skeljar
Líklega dádýr

Question 17

Tjörneslögin

Answer 17

500 m þykk
Liggur á hraunlagi sem er 8-9 milljón ára
Eingöngu mynduð á tertíer
Furuvíkurlögin og Breiðavíkurlögin eru ofan á þeim

Skiptist í þrennt eftir einkennissteingervingum hvers lags =
Gáruskeljalögin
Tígulskeljalögin
Krókskeljalögin

Question 18

Hvað eru einkennissteingervingar ?

Answer 18

Steingervingar lífvera sem

• lifa stutt jarðfræðilega séð
• hafa mikla útbreiðslu
• einkenna ákveðið skeið í jarðsögunni

Question 19

Gáruskeljalög

Answer 19

Tjörneslögin

Lifir þar sem hiti sjávar er 5°-6° hærri en við Ísland er nú

Question 20

Tígulskeljalög

Answer 20

Tjörneslögin

Lögun bendir til að hitastig sjávar hafi verið 5°C hærra en í dag

Question 21

Krókskeljalögin

Answer 21

Tjörneslögin

Gefur til kynna svipað hitastig og við strendur Íslands í dag

Question 22

Kvarter

Answer 22

2.5 milljón ár - 10 þúsund ár
Ísöld á Íslandi
Stöðug eldvirkni þar sem skiptust á hlýskeið og jökulskeið

Question 23

Hlýskeið

Answer 23

Kvarter
Runnu haren úr sprungum og dyngjum
Myndaðist set (s.s. sandsteinn, leirsteinn, skeljalög og surtarbrandur)
Loftslag svipað og nú
Lindár og dragár algengar

Question 24

Hvernig vatnsföll voru algeng á hlýskeiðum ?

Answer 24

Lindár

Dragár

Question 25

Hvernig var loftslag á hlýskeiðum ?

Answer 25

Svipað og nú

Question 26

Hvernig set myndaðist á hlýskeiðum ?

Answer 26

Sandsteinn Leirsteinn Skeljalög Surtarbrandur

Question 27

Hvernig var eldvirkni á hlýskeiðum ?

Answer 27

Runnu hraun úr sprungum og dyngjum

Question 28

Jökulskeið

Answer 28

``` Kvarter Mynduðust móbergsstapar og hryggir við gos undir jökli Myndaðist set Loftslag 5°-10° kaldara en nú Aðallega jökulár Mikil veðrun vegna jökla ```

Question 29

Hvernig var eldvirkni á jökulskeiðum ?

Answer 29

Mynduðust móbergsstapar og hryggir við gos undir jökli

Question 30

Hvernig vatnsföll voru algeng á jökulskeiðum ?

Answer 30

Aðallega jökulár

Question 31

Hvernig var veðrun á jökulskeiðum ?

Answer 31

Mikil vegna jökla

Question 32

Hvernig set myndaðist á jökulskeiðum ?

Answer 32

Jökulset

Question 33

Hvað hafa fundist margar jökulmenjar hérlendis ?

Answer 33

30 (jökulskeið - aðskildir jöklar)

Question 34

Esjan

Answer 34

2.5-1.8 már Gott dæmi um upphleðslu jarðlaga frá ísöld (dæmigerður berglagastafli frá ísöld) ``` Hlýskeiðum = hlóðst upp samfelldur stafli hraunlaga Jökulskeiðum = móberg og jökulberg ```

Question 35

Reykjavík

Answer 35

Elliðavogslögin = Líklega mynduð á síðasta hlýskeiði (70-120 þús ár) Hlýskeiðið jafnan nefnt Elliðavogsskeiðið Sjávarset Fossvogslögin = Mynduð í lok síðasta jökulskeiðs (10-70 þús ár) Jökulskeiðið jafnan nefnt Fossvogsskeiðið Sjávarset

Question 36

Hvernig voru jöklarnir á ísöld

Answer 36

Nær allt landið var hulið jökli | Nema hæstu svæðin fyrir austan og vestan

Question 37

Síðjökultími

Answer 37

``` 18-10 þús ár Lok ísaldar Hefst fyrir 18 þúsund árum Tók að hlýna Jöklar hopa 2 kuldaskeið þannig að jöklar komu aftur - Álftanesskeiðið - Búðaskeiðið ```

Question 38

Álftanesskeiðið

Answer 38

Síðjökultími Hófst fyrir 12 þúsund árum Myndanir = Álftanesgarður

Question 39

Búðaskeiðið

Answer 39

Síðjökultími Hófst fyrir 11 þúsund árum Myndanir = Búðaröðin

Question 40

``` Hver voru skeiðin á síðjökultíma ? Aldur Skeið Veðurfar Myndanir Fjörumörk (m) ```

Answer 40

``` Bölling Aldur = 12.500 Veðurfar = hlýtt Myndanir = Fjörumörk í Akrafjalli Fjörumörk (m) = 105 - 125 ``` Álftanesskeiðið (eldra dryas) Aldur = 12.000 Veðurfar = kalt Myndanir = Álftanesgarður Saurbæjarskeiðið (Alleröd) Aldur = 11.500 Veðurfar = hlýtt Myndanir = Fossvogslög Búðaskeiðið (yngra dryas) Aldur = 11.000 Veðurfar = kalt Myndanir = Búðaröðin Nútími Aldur = 10.00

Question 41

Hvernig voru sjávarstöðubreytingar í lok ísaldar ?

Answer 41

Tók að hlýna Jöklar byrjuðu að hörfa Leysing var svo hröð að sjávarborð hækkaði mun hraðar en land náði að rísa Fjörumörk færðust inn í land

Question 42

Úr frá hverju eru ummerki forna fjörumarka inni í landi eru sjáanleg ?

Answer 42

``` Fornum brimstöllum Malarhjöllum Óshólmum Marbökkum Setlögum m/skeljum ```

Question 43

Brimstallur

Answer 43

Myndað af brimi í föstu bergi Aldan sverfur sig inn í bergið og grefur undan því Brattir sjávarhamrar myndast Hægt er að sjá ummerki um forna fjörumarka inni í landi af fornum brimstöllum

Question 44

Nútími

Answer 44

10.000 ár - í dag Ísöld lauk fyrir 10.000 árum þegar jöklar tóku að hörfa frá Búðaröðinni Gróður tók fljótt við af sér ``` Skiptist í 5 skeið= Birkiskeiðið fyrra Mýrarskeiðið fyrra Birkiskeiðið síðara Mýrarskeiðið síðara Landnám og sögulegur tími ```

Question 45

Hvenær lauk ísöld ?

Answer 45

Fyrir 10.000 árum þegar jöklar tóku að hörfa frá Búðaröðinni

Question 46

Birkiskeiðið fyrra

Answer 46

``` Skeið nútíma 10.000-6500 ár Þurrt og hlýtt 2°C hærri meðalhiti en í dag Jöklar nær horfnir ```

Question 47

Mýrarskeiðið fyrra

Answer 47

``` Skeið nútíma 6500-5000 ár Vætusamt Skógar hörfa Mýrar koma ```

Question 48

Birkiskeiðið síðara

Answer 48

``` Skeið nútíma 5000-2500 ár Hlýnar á ný Jöklar hverfa Gróður þekur um 3/4 hluta landsins ```

Question 49

Mýrarskeiðið síðara

Answer 49

``` Skeið nútíma 2500-landnám Loftslag kólnar Jöklar myndast á ný Mýrar stækkuðu Gróður minnkar ```

Question 50

Landnám og sögulegur tími

Answer 50

Skeið nútíma Gróðri hrakaði vegna beitar og ágangs manna og vegna litlu ísöld Minnkun gróðurs leiddi til uppblásturs