Steindir - 1 kafli

Question 1

Skilgreining: steindir

Answer 1

Kristallað frumefni eða efnasamband

Question 2

Hvar finnast flestar steindir ?

Answer 2

Í jarðskorpunni

Question 3

Eru steindir lífrænar eða ólífrænar ?

Answer 3

Ólífrænar (undantekning er raf)

Question 4

Finnast steindir sjálfstætt eða ósjálfstætt í náttúrunni ?

Answer 4

Sjálfstætt

Question 5

Í hvaða flokka skiptast steindir ?

Answer 5

Frumsteindir

Holufyllingar

Question 6

Hvað eru siliköt ?

Answer 6

Frumsteindir
Súrefni + kísill
70% af jarðskorpunni
Algengasta frumsteindin

Question 7

Hvað eru oxíð ?

Answer 7

Frumsteindir
Steindir úr efnasamböndum með oxíðjóninni 0’-2
Næst algengastar í jarðskorpunni

Question 8

Hvað eru þekktar margar steindir ?

Answer 8

4600

Question 9

Hvað eru þekktar margar steindir hérlendis ?

Answer 9

280

Question 10

Hver eru ytri einkenni steinda ?

Answer 10

Lögun og kleyfni = lögun bergmolans
Litur = striklitur (duftlitur) á hvítri postulínsplötu segir til um sannan lit
Gljái = hvernig ljós endurkastast af steind
Harka = styrkleiki milli atóma
Eðlismassi = þyngd bergmolans
Sýra = sumar steindir freyða við snertingu sýru
Segulmögnun = sumar steindir innihalda mikið járn sem hefur t.d. áhrif á áttavita

Question 11

Hvenær myndast steindir ?

Answer 11

Þegar kvika byrjar að kólna og jónir tengjast

Question 12

Einkennissteindir í hörkuskala Mohs

Answer 12

3 = kalsít
7 = kvars
10 = demantur

Question 13

Hvað eru til mörg mismunandi kristallakerfi ?

Answer 13

7

Question 14

Hvað mynda margar steindir 95% af jarðskorpunni ?

Answer 14

20

Question 15

Hvað gerist þegar kvika storknar ?

Answer 15

Atómin raða sér saman upp í kristalgrind og mynda frumsteindir (seinna holufyllingar)

Question 16

Skilgreining: frumsteindir

Answer 16

Steindir sem kristallast í kviku

Question 17

Eftir hverju fer stærð kristalla í frumsteindum ?

Answer 17

Storknunarhraða

Question 18

Í hvaða flokka skiptast frumsteindir ?

Answer 18

Siliköt

Oxíð

Question 19

Hvaða þættir hafa áhrif á hvernig jónir sílikata tengjast ?

Answer 19

Efnasamsetning kvikunnar
Hita kvikunnar
Þrýstingur kvikunnar

Question 20

Í hvaða flokka siliköt ?

Answer 20

Ólivín
Pýroxen
Plagíóklas
Ortóklas
Kvars
Glimmer (múskóvít og bíótít)

Question 21

Ólivín

Answer 21

Frumsteind
Sílikat
Harka = 6-7
Grænt
Finnst í basísku bergi

Question 22

Pýroxen

Answer 22

Frumsteind
Sílikat
Harka = 5-6
Ýmis litafbrigði frá gulgrænu yfir í svary
Finnst í basísku bergi

Question 23

Plagíóklas

Answer 23

Frumsteind
Sílikat
Harka = 6-6.5
Litlaus, hvítur eða ljósgrár
Finnst í basísku og súru bergi

Question 24

Hvaða tvær frumsteindir mynda 80% basalts ?

Answer 24

Pýroxen og plagíóklas

Question 25

Ortóklas

Answer 25

``` Frumsteind Sílikat Harka = 6-6.5 Ljósgult yfir í ljósrautt, jafnvel grænleitt Finnst í súru bergi ```

Question 26

Kvars

Answer 26

``` Frumsteind Sílikat Harka = 7 Ljóst/hvítt Finnst bæði sem frumsteind og holufylling Myndað eingöngu úr kísil og súrefni ```

Question 27

Glimmer

Answer 27

``` Frumsteind Sílikat Harka = 2 Finnst í súru bergi Myndar næfurþunnar sveigjanlegar þunnur Skiptist í múskóvít og bíótít ```

Question 28

Múskóvít

Answer 28

Frumsteind Sílikat Glimmer Ljóst

Question 29

Bíótít

Answer 29

Frumsteind Sílikat Glimmer Dökkt

Question 30

Í hvaða flokka skiptast oxíð ?

Answer 30

Seguljárnsteinn

Question 31

Seguljárnsteinn

Answer 31

``` Frumsteind Oxíð Harka = 6 Svartur 70% járnmagn Finnst í basíksu bergi Kristallar svo smáir að þeir sjást ekki með berum augum ```

Question 32

Hvaða frumsteindir finnast í basísku bergi ?

Answer 32

Ólívin Pýroxen Plagíóklas Seguljárnsteinn

Question 33

Hvaða frumsteindir í súru bergi ?

Answer 33

Kvars Ortóklas Plagíóklas Glimmer

Question 34

Skilgreining: holufyllingar

Answer 34

Steindir sem hafa fallið út í vatni og sest fyrir í sprungum og öðru holrými

Question 35

Hvernig myndast holufyllingar ?

Answer 35

Myndast þegar vatn leysir upp frumsteindur eða önnur efni. Vatnið inniheldur þá jónir ýmissa frumefna sem falla svo úr vatninu aftur og mynda holufyllingar.

Question 36

Í hvaða flokka skiptast holufyllingar ?

Answer 36

``` Kvarssteindur Karbónöt Málmsteindir Zeólíar (geislasteinar) Háhitasteindir ```

Question 37

Í hvaða flokka skiptast kvarssteindir ?

Answer 37

``` Bergkristall Ametyst Kalsedón Onyx Agat Eldtinna Jaspis Viðarsteinn ```

Question 38

Kvarssteindir

Answer 38

Holufyllingar Harka = 7 (flestar þeirra) Litur margbreytilegur Algeng holufylling við megineldsstöðvar

Question 39

Bergkristall

Answer 39

``` Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Tær Frekar algengur á Íslandi ```

Question 40

Ametyst

Answer 40

``` Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Myndast oft fyrst bergkristall og síðan kom auka efni í vatnið Ekki algengur á Íslandi ```

Question 41

Kalsedón

Answer 41

``` Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Myndast sem skán inn í holum/sprungum Hvíleitur, gráleitur eða brúnn Myndast neisti ef slegið er saman ```

Question 42

Onyx

Answer 42

Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Hvítar og startar láréttar rendur

Question 43

Agat

Answer 43

``` Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Mjög litríkur Oft hringlaga rendur ```

Question 44

Eldtinna

Answer 44

``` Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Svart Ekki til á Íslandi Finnst oft í kalksteini og í krítarlögum í Danmörku Notuð til að kveikja eld ```

Question 45

Jaspis

Answer 45

``` Holufylling Kvarssteind Harka = 7 Rauður, grænn eða brúnn Mattur Algengur ```

Question 46

Viðarsteinn

Answer 46

Holufylling Kvarssteind Viður þar sem lífrænu efnin eru búin að leysast upp í heitu vatni og kísilsýra (SiO2) komin í staðinn Ekki jafn mikil harka vegna það er smá vatn í kristalbyggingu

Question 47

Karbónöt

Answer 47

Holufylling Freyða í saltsýru Litlaust eða hvítt, stundum brúnt

Question 48

Í hvaða flokka skiptast karbónöt ?

Answer 48

Kalsít (silfurberg og sykurberg)

Question 49

Kalsít (kalkspat)

Answer 49

``` Holufylling Karbónat Harka = 3 Litlaus, tær eða brúnleitt Freyðir í saltsýru Ein algengasta holufyllingin á Íslandi Skiptist í silfurberg og sykurberg ```

Question 50

Silfurberg

Answer 50

``` Holufylling Karbónat Kalsít Harka = 3 Tært 2x ljósbrot ```

Question 51

Sykurberg

Answer 51

``` Holufylling Karbónat Kalsít Harka = 3 Brúnleitt eða rauðleitt vegna járnmengunar ```

Question 52

Málmsteindir

Answer 52

Holufylling Myndast flestar þegar frumsteindin seguljárnsteindin veðrast Mikið járn

Question 53

Í hvaða flokka skiptast málmsteindir ?

Answer 53

Mýrarrauði Hematít Brennisteinskís

Question 54

Mýrarrauði

Answer 54

Holufylling Málmsteind Frauðkenndur Finnst í mýrum

Question 55

Hematít

Answer 55

Holufylling Málmsteind Rauður litur í mjög gömlum jarðvegi

Question 56

Brennisteinskís

Answer 56

``` Holufylling Málmsteind Gulleitt Kallað glópagull Algengt við megineldstöðvar ```

Question 57

Zeólítar (geislasteinar)

Answer 57

``` Holufylling Flestir tærir eða litlausir Innihalda vatn Algengir á Íslandi Viðkvæmir fyrir hita og þrýstingi Stór flokkur ```

Question 58

Í hvaða flokka skiptast zeólítar ?

Answer 58

Skólesít

Question 59

Skólesít

Answer 59

Holufylling Zeólíti Litlaust eða mjólkurhvítt Þráðlaga kristallar sem geisla út frá einum punkti

Question 60

Háhitasteindir

Answer 60

Holufylling Myndast við mikinn hita og þrýsting Myndast ofan í jörðu Finnst í rótum gamalla megineldstöðva og gamalla háhitasvæða

Question 61

Í hvaða flokka skiptast háhitasteindir ?

Answer 61

Epidót

Question 62

Epidót

Answer 62

Holufylling Háhitasteind Græn skán í holum og sprungum