Jarðskjálftar - 5 kafli

Question 1

Hvar á Íslandi er ólíklegt að jarðskjálftar verði ?

Answer 1

Austfjörðum

Vestfjörðum

Question 2

Hvar er mikið um jarðskjálfta ?

Answer 2

Flekaskilum

Möttulstrókum

Question 3

Hvað eru jarðskjálftar ?

Answer 3

Hreyfingar á kviku

Question 4

Hvernig skorpa er Ísland ?

Answer 4

Úthafsskorpa

Question 5

Hvað veita mælingar og túlkun skjálftagagna vitneskju um ?

Answer 5

Innri gerð jarðar
Jarðskorpuna
Jarðskorpuflekana

Question 6

Hver er stærsti skjálfti sem mælst hefur verið á Richter ?

Answer 6

9,5
Upptök fyrir undan ströndum Chile
1960

Question 7

Hvað veldur jarðskjálftabylgjum (orsakir skjálfta) ?

Answer 7

Þegar jarðskorpan hreyfist hleðst spenna upp í berglögum. Bergið gefur eftir þegar spennan verður of mikil. Spennuorka sem losnar breytist síðan í varmaorku við núninginn eða sveifluorku sem berast í allar áttir og valda jarðskjálftabylgjum.

Question 8

Skilgreining : Richterskvarði

Answer 8

Mælikvarði á þá orku sem losnar í upptökum skjálfta

Question 9

Hverjir eru tveir algengir jarðskjálftakvarðar ?

Answer 9

Richterskvarði

Mercallikvarði

Question 10

Hvað gerist við aukingu um 1 stig á Richter ?

Answer 10

30x meiri orka

Question 11

Hve stóra skjálfta mælir Richter ?

Answer 11

Litla til miðlungsstóra skjálfta sem eiga sér stað nálægt mælistöðinni

Question 12

Skilgreining : Mercallikvarði

Answer 12

Kvarði sem metur áhrif skjálfta, þ.e. tjón á landsvæði, mannvirki og fólki

Question 13

Hver setti Mercallikvarðann fram og hvenær ?

Answer 13

Guiseppe Mercalli

1902

Question 14

Á hverju byggir Mercallikvarðinn ?

Answer 14

Upplifun fólks
Huglægt mat sjónarvotta
Á því tjóni sem skjálftinn veldur

Question 15

Hvað mælir Mercallikvarðinn ekki ?

Answer 15

Orkulosun

Stærð skjálftans

Question 16

Hvað er Mercallikvarðinn mörg stig ?

Answer 16

1 - 12

Question 17

Í hvaða flokka skiptast jarðskjálftabylgjur ?

Answer 17

Djúpbylgjur

Yfirborðsbylgjur (L)

Question 18

Í hvaða flokka skiptast djúpbylgjur ?

Answer 18

Langbylgjur (P)

Þverbylgjur (S)

Question 19

Langbylgjur (P)

Answer 19

Djúpbylgjur
Sveiflast fram og aftur í stefnu bylgju (efni fer í sundur eða þjappast saman)
Hraði = 6 - 13 km/sek
Fara hraðast
Koma fyrstar fram á mælum
Berast um fast efni, fljótandi og loft

Question 20

Þverbylgjur (S)

Answer 20

Djúpbylgjur
Sveiflast þvert á útbreiðslustefnu (lóðrétt)
Hraði = 4 - 7 km/sek
Berast aðeins um fast efni
Vitum mikið um innri jörð

Question 21

Í hvaða flokka skiptast yfirborðsbylgjur (L) ?

Answer 21

Rayleigh-bylgjur

Lovebylgjur

Question 22

Rayleigh-bylgjur

Answer 22

Yfirborðsbylgjur (L)

Hringsveiflur á lóðréttum fleti

Question 23

Lovebylgjur

Answer 23

Yfirborðsbylgjur (L)

Sveifla þvert á útbreiðslustefnu á láréttum fleti

Question 24

Yfirborðsbylgjur (L)

Answer 24

Myndast þegar djúpbylgjur hitta yfirborð í skjálftamiðju
Fara hægar en djúpbylgjur
Koma seinna fram á mælum

Question 25

Hvaða bylgjur valda mestu tjóni

Answer 25

Þverbylgjur (S) | Yfirborðsbylgjur (L)

Question 26

Hraði bylgna

Answer 26

P > S > L

Question 27

Skilgreining : misgengi

Answer 27

Sprungur sem hreyfast í jarðskjálftum

Question 28

Hvernig myndast misgengi ?

Answer 28

Það er stöðug spenna í berglögum vegna þrýstings. Ef spennan verður og mikil í berginu brestur það og myndar brotalínu. Ef barmar brotsins haggast og ganga á víxl myndast misgengi. Við þessa orkulosun myndast skjálftar

Question 29

Hvernig skjálftar eru í veiku bergi ?

Answer 29

Margir litlir skjálftar

Question 30

Hvernig eru skjálftar í sterku bergi ?

Answer 30

Spennan hleðst upp í fjölda ára þannig að þegar skjálfti verður þá losnar svo mikil orka að tugi/hundruði metra löng misgengi geta myndast

Question 31

Í hvaða flokka skiptast misgengi ?

Answer 31

Sniðgengi Samgengi Siggengi

Question 32

Sniðgengi

Answer 32

Misgengi Jarðlög hliðrast Á þversprungum milli hryggjastykkja Stórir skjálftar Ekki eldgos Dæmi : Suðurlandsbrotabeltið og San Andreas misgengið í Kaliforníu

Question 33

Samgengi

Answer 33

Misgengi Annar barmur brotsins gengur upp yfir hinn Hallandi misgengisflötur Stórir skjálftar Stundum eldgos, þá stór Dæmi : Skjálftinn í Chile 1960

Question 34

Siggengi

Answer 34

Misgengi Annar barmur brotsins sígur niður Hallandi misgengisflötur Myndast oft sigdalur (Þingvallalægðin) Litlir skjálftar Þægileg eldgos Dæmi : Almannagjá

Question 35

Skilgreining : skálftaupptök (focus)

Answer 35

Sá staður á þar sem orka losnar fyrst þegar skjálfti verður

Question 36

Skilgreining : skjálftamiðja (epicenter)

Answer 36

Á yfirborði jarðar beint yfir skjálftaupptökum

Question 37

Hvaða misgengi eru ólík ?

Answer 37

Samgengi og siggengi

Question 38

Hverjar eru tegundir skjálfta ?

Answer 38

``` Brotaskjálftar Eldsumbrotaskjálftar Skálftar frá kjarnorkusprengjum Hrunskjálftar Innplötuskjálftar ```

Question 39

Brotaskjálftar

Answer 39

Verða á brotalínum Algengastir skjálfta Hreyfing á bergi veldur gliðnun eða hliðrun Misgengi myndast

Question 40

Eldsumbrotaskjálftar

Answer 40

Verða þegar kvika brýst upp á yfirborð

Question 41

Hrunskjálftar

Answer 41

Verða þegar hellisþök á kalksvæðum falla Verða þegar stórar bergskriður falla Dæmi : í Esjunni

Question 42

Innplötuskjálftar

Answer 42

Brestir í gamalli skorpu

Question 43

Hver eru helstu upptakasvæði skjálfta ?

Answer 43

Flekaskil Flekamót Sniðgeng flekamót

Question 44

Flekaskil

Answer 44

Upptakasvæði skjálfta Á úthafshryggjum þar sem tvær plötur eru að reka frá hvor annarri Dæmi : Atlanthafshryggurinn

Question 45

Flekamót

Answer 45

Upptakasvæði skjálfta Þar sem úthafsfleki fer undir meginlandsfleka Dæmi : vesturströnd Suður-Ameríku Þar sem úthafsfleki fer undir úthafsfleka Dæmi : austurströnd Japans

Question 46

Sniðgeng flekamót

Answer 46

Upptakasvæði skjálfta Þar sem úthafsfleki rennur fram með meginlandsfleka Dæmi : San Andreas sniðgengið

Question 47

Hver eru helstu jarðskjálftasvæði jarðarinnar ?

Answer 47

Kyrrahafsbeltið / Eldhringurinn = 80% Fjallendi Asíu sem nær til Miðjarðarhafslandanna að Gíbraltar = 15% Úthafshryggir (Atlanthafshryggurinn) = 5%

Question 48

Hver eru helstu jarðskjálftasvæði Íslands ?

Answer 48

Hella á Reykjanestá - Suðurbrotabeltið | Melrakkaslétta að Skagafirði - Tjörnesbrotabeltið

Question 49

Tsunami

Answer 49

Hafbylgja Öldur sem myndast vegna skálfta, eldgos eða bergskriða (loftsteina) 500-600 km hraði á klst Geta valdið miklum skaga ef þær flæða upp á land Dæmi : flóðbylgja sem skall á norðurströnd Honsueyja í Japan 1886

Question 50

Hvernig myndast risaflóðbylgjur ?

Answer 50

Vegna bergskriða Dæmi : í Alaska

Question 51

Hvað er sigdalur ?

Answer 51

Dalur sem er myndaður milli tveggja siggegja