Varicella

Question 1

Varicella zoster veira (hlaupabóluveiran)

Answer 1

• Hlaupabóla (varicella, chickenpox) og endurvakning hennar: ristill (zoster, shingles)
• Leggst í dvala í einu taugahnoði (misjafnt hvaða)
• Í endurvakningu koma útbrot á viðeigandi taugasvæði – ristill (aðallega hjá eldra fólki og ónæmisbældu, þó geta allir fengið ristil, jafnvel börn)
• Ólíkt HSV sveiflast mótefni upp í endurvakningu VZV.

Question 2

Smitleiðir

Answer 2

Með öndunarúða eða úr útbrotum hlaupabólu eða ristils.

Question 3

Hverjir smitast

Answer 3

Flestir fá sjúkdóminn á aldrinum 2-7 ára (90% þeirra sem smitast eru undir 10 ára)

Question 4

Meðgöngutími

Answer 4

Um 2 vikur. Getur smitað ca 2 dögum áður en einkenni koma fram

Question 5

Fjölgun

Answer 5

Fjölgar sér á sýkingarstað og dreifist með blóði um líkamann.

Question 6

Einkenni

Answer 6

Hiti
Vanlíðan
útbrot (vessafylltar blöðrur)
Veikindi í ca 7 daga.
Fullorðnir fá erfiðari sýkingar en börn.

Question 7

Hlaupabóla - fylgikvillar

Answer 7

• 2% fá fylgikvilla
• Fullorðnir eru líklegri til að fá fylgikvilla en börn (25% spítalainnlagna eru hjá >10 ára og 70% dauðsfalla eru hjá >10 ára)
• Í sérstakri hættu eru ónæmisbældir (fullorðnir og börn), ófrískar konur og reykingafólk
• Ofansýkingar af bakteríum í húð eða öndunarveg
• Lungnabólga, heilabólga, lifrarbólga, hjartabólga, Guillain-Barré
• Mjög hættuleg börnum í krabbameinsmeðferð

Question 8

Ristill (zoster)

Answer 8

Ristill getur komið hvar sem er á líkamann – fer eftir því í hvaða taug veiran lagðist í dvala.

• Oft langvarandi og miklir verkir
  Oftast eldra fólk en líka aðrir vegna álags, ónæmisbælingar o.fl.
• Í flestum tilfellum fær fólk ristil bara einu sinni
• Meiri líkur á endurvakningu ef smitast fyrir fæðingu eða fyrstu vikum eftir fæðingu
• Ristill er mjög hættulegur HIV sjúklingum, beinmergsþegum o.fl.

Question 9

Hlaupabóla á meðgöngu

Answer 9

• Sjaldgæf
  Vegna þess að flestar konur fá hana á barnsaldri
• Ef kona sýkist af hlaupabólu á fyrstu 4 mán. meðgöngu
  Fósturlát ef snemma á meðgöngu
• Getur sýkt fóstrið (0,4-2%) – vansköpun á útlimum, augum, heila, andleg skerðing
• Ef kona sýkist af hlaupabólu á síðustu 5 dögum meðgöngu
• Getur orðið alvarleg nýburasýking (dánartala um 30% ef ekki meðhöndlað) – barni gefið gamma globulin þ.e. mótefni gegn hlaupabóluveirunni
• Ef meira en 5 dagar eftir af meðgöngu.
• Er minni hætta fyrir barnið og það nýtur góðs af ónæmissvari móðurinnar.

Question 10

Til að greina hlaupabólu / ristil í rannsóknastofu

Answer 10

• Stroksýni úr útbrotum í PCR (kjarnsýrumögnun)
• Blóðsýni sett í mótefna-mælingar, IgM og IgG mótefni mælast í frumsýkingu af hlaupabólu.
• Við ristil hækka IgG mótefni gegn veirunni og oft geta IgM mótefni mælst líka

Question 11

Varnir:

Answer 11

• Bóluefni hefur verið þróað (veikluð veira) almennt notað nú í Bandaríkjunum, Þýskalandi og víða í Evrópu
• Varð hluti af almennum bólusetningum barna 2020.
• Líklega gott fyrir heildbrigðisstarfsfólk, sem ekki hefur mótefni að láta bólusetja sig
• 1 skammtur veitir 90% vörn gegn spítalainnlögnum