Útskilnaður Flashcards
þvaglát
útskilnaður þvags
þvagútskilnaður
þvagframleiðsla
sólahringsþvaglát
þvagútskilnaður á sólarhring
þvagþurrð (oliguria)
minnkuð þvagframleiðsla: ofþornun, þvagfærastífla, skert nýrnastarfsemi,minnkaður BÞ
Þvagleysi (Anuria)
engin þvagframleiðsla: nýrnabilun, blóðþrýstingsfall
Tíð þvaglát (pollakiuria)
tíð þvagframleiðsla: þvagfærasýking, stækkaður blöðrukirtill
Ofsamiga (polyuria)
aukin þvagframleiðsla: mikil vökvainntaka, viðbrögð eftir þvagteppu
Næturmiga (nycturia)
þörf fyrir að kasta af sér vatni á nóttunni: stækkaður blöðruhálskirtill, mikil vökvainntaka að kvöldi
Sársauki við þvaglát (dysturia)
sársauki/Sviði við þvaglát: þvagfærasýking, óþægindi eftir að þvagrásarleggur er fjarlægður
Blóðmiga (hematuria) augsæ
sýnilegt blóð í þvagi: þvagfærasýking, krabbamein í þvagfærum, nýrnasteinar, blöðrusteinar
Blóðmiga, smásæ
blóð sést ekki í þvagi, einungis á þvagstixi og í smásjárskoðun: þvagfærasýking, krabbamein í þvagfærum, nýrnasteinar, blöðrusteinar
Graftamiga (pyruria)
gruggugt þvag: þvagfærasýking
Sykurmiga (glucosuria)
sykur í þvagi, sést á þvagstixi og í smásjárskoðun: sykursýki, mikil sykurinntaka
Ketónmiga (ketonuria)
ketónar í þvagi, sést á þvagstixi og í smásjárskoðun
Próteinmiga
eggjahvíta í þvagi, kemur fram á þvagstixi eða sjáanlegt sem freyðandi þvag: nýrnasjúkdómar sem hafa í för með sér að háræðarnar fara að sleppa í gegn próteinum
Þvagleki
einstaklingur missir óviljandi þvag sem gerist það oft og í það miklu magni að það veldur honum líkamlegu/andlegu álagi
Þvagleki - víðtæk áhrif á einstakling:
- hætta á sýkingum
- minnkuð sjálfsvirðing
- minnkuð félagsleg virkni
- hætta á húðvandamálum
- hætta á minni vökvainntekt
- lélegri líkamsmynd
- hætta á félagslegri einangrun
Hverjar eru forvarnir við þvagleka?
- fræðsla
- grindarbotnsæfingar
- kjörþyngd
- hollt mataræði
- nægilegur vökvi
- að hlýða kallinu
- reglubundnar salernisferðir
- opin tjáskipti
Álagsþvagleki
þrýstingur í kviðarholi yfirvinnur mótsöðu þvagrásarinnar og þvagið lekur við líkamlegt álag. Ástæður geta verið að grindarbotnsvöðvar séu slappir og styðja ekki lengur við blöðruna
Hver eru einkenni álagsþvagleka?
- einstaklingur missir þvag við hlátur, hósta og áreynslu
- þvag lekur óvænt
Hver er meðferðin við álagsþvagleka?
- grindarbotnsæfingar
- lífræn endursvörun
- blöðruþjálfun
- reglubundnar salernisferðir
- áminnt þvaglosun (prompted voiding)
Bráðaþvagleki
knýjandi þörf til að komast á salerni, nær ekki í tæka tíð. Oftast vöðvasamdráttur í blöðru áður en hún er orðin full. Geta verið sjúkdómar í blöðru eða breytingar á heila og taugastarfsemi
Þvagtregða - einkenni
- óþægindi fyrir ofan lífbein
- þanin blaðra
- getur ekki kastað þvagi eða mjög lítið magn í einu (23-50ml)
- útskilnaður hlutfallslega minni en inntaka
- óróleiki, eirðarleysi og/eða finnst þurfa að kasta af sér þvagi
Þvagtregða - meðferð
- saga og skoðun
- setja upp þvaglegg eftir að sjúklingur hefur haft þvaglát
- mæla þvag og þvagleifar (residual þvag)
- steril uppsetning
- fylgjast með líðan sjúklings og magni sem kemur
- passa að þvag fari ekki yfir 1000ml í einu
Yfirflæði - ástæður
algengt hjá eldri körlum. Oft þrengsli í kringum blöðru vegna stækkaðs blöðruhálskirtils eða hægðatregðu
Yfirflæði - einkenni
þvag lekur stöðugt í droptali, oft án þess að tekið sé eftir því (þarfnast aðgerðar)
Hversu hátt hlutfall spítalasýkinga eru þvagfærasýkingar?
40%
Hveru hátt hlutfall þvagfærasýkinga tengjast þvagleggjum?
80%
Hverjar eru ábendingar fyrir þvagleggi?
- þvagteppa
- slöpp þvagblaðra og tæmingarörðuleikar
- aðgerðir á þvagfærum eða á aðliggjandi líffærum
- nákvæmt eftirlit með útskilnaði þvags (gjörgæslueftirlir)
- sjúklingur með 3. eða 4. stigs þrýstingssár á spjaldbeini og þvagleka
- líknandi meðferð (val sjúklings)
- fyrsti sólarhringur með utanbastdeyfingu
- sjúklingur má ekki/getur ekki hreyft sig vegna áverka eða óstöðugs brots
Þættir sem hafa áhrif á hægðaútskilnað
- aldur og þroski
- mataræði, lífstíll
- hægðavenjur
- vökvi
- hreyfing, virkni, sálrænir þættir
- lyf
- rannsóknir
- svæfing/Skurðaðgerð
- sjúkdómar (gyllinæð)
Hægðaútskilnaður - huglægir þættir:
- breytingar
- hægðamynstur
- lýsing á hægðum
- lýsing á vandamáli
- þættir sem hafa áhrif á hægðalosun
Hægðaútskilnaður - hlutlægir þættir
- útlit hægða
- húð
- næring
- kviður
Hægðatregða - einkenni
- hægðir sjaldnar en 3svar í viku
- þarf að rembast við hægðalosun í >25% tilvika
- harðar, þurrar hægðir
- þaninn kviður, finnur fyrir þrýstingi eða hægðum í endaþarmi
- verkir í endaþarmi við hægðalosun
- sjúklingur finnst hann ekki hafa losað sig alveg við hægðir þrátt fyrir hægðalosun
- höfuðverkur, kviðverkir ofl
Hægðatregða - orsakir
- trefjasnautt fæði
- ófullnægjandi vökvainntekt (<1000ml)
- breytingar á daglegum venjum
- ofnotkun hægðalyfja
- notkun lyfja s.s. antikólinerg, ógleðistillandi, járn, antihistamín, blóðþrýstingslækkandi lyf
Hægðatregða - áhættuþættir
- eldri en 55 ára
- nýleg skurðaðgerð á kvið eða kringum kynfæri
- lítil hreyfing/rúmlega
Hægðatregða oft fylgikvilli sjúkdóma…
- nýrnabilun
- elektrólýtatruflanir
- mænuskaði
- liðagigt
- hjartasjúkdómar
- sjúkdómar í meltingarfærum
- taugasjúkdómar (Parkinsons, MS, ALS…)
- enfaskiptasjúkdómar (sykursýki týpa 1)
- geðsjúkdómar
Pýramýdinn öfugi fyrir meðferð hægðatregðu:
- hreyfing, vökvi, trefjar, stelling + rúmmálsaukandi og hægðalosandi
- metamucil, visiblin, husk
- hægðamýkjandi (paraffinolia)
- osmótísk hægðalyf (t.d. sorbitol)
- ertandi hægðalyf sem auka þarmahreyfingar (t.d dulcolax)
- Stíflar, pípur
Framhjáhlaup
- hægðaköggull í fellingum ristils og framhjá fara þunnar hægðir
- ástæður og einkenni þau sömu og í hægðatregðu, en einkenni oft verri
Hægðaleki
ósjálfráð og óviðeigandi losun fljótandi eða formaðra hægða
Hægðaleki - orsakir
- truflun hringvöðva í endaþarmi
- trufluð skynjun
- ofþan á ristli
- skortur á sjálfráðri vöðvastjórnun
- klíníngur oft merki um hægðaleka
Hægðaleki - meðferð
- kenna styrkjandi æfingar fyrir kvið og grindarbotnsæfingar
- umhirða húðar
- fæði, vökva og trefjar
- þjálfunarprógröm
Meðferð við niðurgangi
Vökvainntekt: forðast kalda drykki, alkóhól og koffín, meta vökvajafnvægi
Fæða: auka hægt, forðast ómeltanlegar trefjar
Ástand húðar: umhirða, varnir
