Słowa kluczowe na maturze z historii sztuki Flashcards
Oto przykładowe dwie wersje opisu dzieła. Giorgione – Burza, 1506-1508, olej na płótnie
Wersja 1:
„Burza” Giorgione to pierwszy samodzielny pejzaż renesansowy, w którym artysta głównym tematem dzieła czyni naturę a pojawiające się postaci stanowią jedynie dopełnienie sceny. Centralną część obrazu zajmuje widok mostu z ciemnym niebem i błyskawicami, będące przedmiotem obserwacji artysty, po bokach na pierwszym planie widoczne są postaci kobiety z dzieckiem i pasterza. W warstwie kolorystycznej występują głównie zielenie i odcienie niebieskiego oraz uzupełniające je brązy. Szczególnie ciemna jest partia nieba, w której przedstawiono kulminacyjny moment burzy. Zgodnie z zasadami malarstwa renesansowego artysta stosuje doskonałąperspektywę zbieżnąa postaci mająidealne proporcje. Ponadto w kompozycji pojawia się stopniowanie odcieni w obrębię jednego koloru, co znacznie dodaje przedstawieniurealizmu. Pejzaż i postaci są raczej nieruchome, w przeciwieństwie do nieba w tle, zasnutego chmurami i rozdzieranego jasnym piorunem.
.
Wersja 2:
„Burza” Giorgione topierwszy samodzielny pejzaż renesansowy, w którym artysta głównym tematem dzieła czyni naturę a pojawiające się postaci stanowią jedynie sztafaż. Jest to kompozycja złożona, wieloplanowa i rozproszona – na pierwszym planie, po przeciwległych bokach, widoczne są postaci kobiety z dzieckiem i pasterza, natomiast centralną część obrazu zajmuje widok mostu z ciemnym niebem i błyskawicami. Gama barwna jest zdominowana przez barwy chłodne tj. zielenie i odcienie niebieskiego, uzupełniona ciepłymi,główniebrązami, widocznymi zwłaszcza na pierwszym planie. Ciemny odcień nieba nadaje kompozycji ekspresji i dodatkowo podkreśla fakt, że mamy do czynienia z kulminacyjnym momentem burzy, będącym przedmiotem obserwacji artysty. Zgodnie z zasadami malarstwa renesansowego stosuje on doskonałą perspektywę zbieżną a postaci mają idealne proporcje. Ponadto w kompozycji pojawia się stopniowanie walorowe, co dodaje przedstawieniu realizmu. Pejzaż i postaci są raczej statyczne, w przeciwieństwie do nieba w tle, zasnutego chmurami i rozdzieranego jasnym piorunem.
Porównajmy teraz te opisy. Z czysto „poznawczego” punktu widzenia oba dobrze oddają temat obrazu i ogólny sposób jego przedstawienia. W drugim jednak, oprócz tego, że kilka informacji zostało doprecyzowanych, pojawia się też znacznie więcej słów i sformułowań kluczowych z różnych „poziomów”, dzięki czemu opis brzmi bardziej profesjonalnie i będzie wysoko punktowany.
Zacznijmy od poziomu najwyższego, czyli poprawnie użytej terminologii.Postaci stanowiące jedynie dopełnienie kompozycji pejzażowej to sztafaż, a zatem używając tego pojęcia zamiast rozbudowanej deskrypcji łatwo zdobędziesz dodatkowy punkt. Natomiast jego brak może Cię takiego punktu pozbawić, nawet jeśli Twój opis będzie obiektywnie zgodny z rzeczywistością. Podobnie jest z określeniem „walor” lub „stopniowanie walorowe”, ale też nieobecnymi tutaj sformułowaniami typu „kontrasty barwne” czy „przejścia światłocieniowe”. Posługiwanie się nimi jest bardzo ważne, bo nawet najbardziej szczegółowy opis „na około” nie zapewni Ci wysokiej liczby punktów, jeśli ani razu się do nich nie odwołasz w Twojej analizie.
Kolejny poziom, jaki możemy wyróżnić, to poziom ogólnych, można powiedzieć uniwersalnych, określeń tj. gama barwna, perspektywa (zbieżna/ barwna/ kulisowa), kompozycja złożona, wieloplanowa etc. Tutaj chodzi po prostu o to, by nazywać rzeczy po imieniu zamiast je opisywać. Idealnie byłoby użyć odpowiedniego słowa czy sformułowania i następnie je trochę rozwinąć, np. „szeroka gama barwna z dużymi połaciami czerwieni i błękitu” lub „gama barwna zawężona do barw chłodnych, zdominowana przez błękity i zielenie” – jest to informacja znacznie bardziej precyzyjna niż „występowanie dużej ilości błękitu i zieleni”.
Mamy również szereg określeń, które są ogólne, ale w zależności od epoki ich waga może być większa lub mniejsza. Jeśli niektóre z nich są szczególnie ważne dla danego stylu lub okresu po prostu trzeba użyć ich w opisie dzieła, bo to gwarancja wysokiego wyniku. Przykładowo w renesansie będą to określenia tj. harmonia, symetria, statyczność, idealne proporcje, idealizacja, uspokojenie kompozycji etc. Nie oznacza to, że musimy wymienić je wszystkie, ale– tak jak w drugim opisie– warto wpleść te, które ewidentnie są widoczne w dziele, bo egzaminator na pewno to zauważy i hojnie nagrodzi punktami. Dlatego, ucząc się pamiętaj, aby wyłapywać takie cenne słowa i sformułowania klucze [jeśli uczysz się z Vademecum masz je wszystkie wytłuszczone w poszczególnych prezentacjach z epok].
Na koniec rzecz równie istotna co zwracanie uwagi na słowa kluczowe, a mianowicie ich powiązanie z tematem. Inaczej mówiąc, nic nie da nam szczegółowy opis gamy barwnej z zastosowaniem wszystkich super-profesjonalnych określeń, jeśli nie wspomnimy jaką rolę odgrywa ona w kompozycji, np. u Giorgione ma budować ekspresję i oddawać specyfikę przedstawianego zjawiska atmosferycznego. Podobnie rzecz ma się z innymi elementami przedstawienia, ponieważ aż do końca XIX wieku rzadko zdarza się by były one zupełnie przypadkowe. Dlatego zawsze zadawaj sobie dwa pytania: „co?” i „w jakim celu?”.
Podsumowując, pamiętaj, że w Twojej analiza powinieneś nie tylko operować konkretnymi terminami i odpowiednim językiem, ale też być spójny i zawsze mieć na uwadze powiązanie opisywanej formy z treścią dzieła (w malarstwie i rzeźbie) lub jego funkcją (w architekturze). Dopiero dbając o wszystkie te elementy możesz liczyć na maksymalną liczbę punktów.
