Przykładowe wypracowania maturalne i kryteria oceny Flashcards
Wypracowanie – punktacja
W formule 2023 należy najpierw spełnić formalne warunki polecenia (za co można zdobyć 1 punkt), aby kolejne aspekty wypracowania zostały poddane ocenie. Oznacza to, że wystarczy, żeby przynajmniej jeden akapit, czyli jedno opisane przez ciebie zagadnienie czy dzieło, pasowało do tematu, który wybrała_eś. Jeśli spełniasz ten warunek masz szansę na zdobycie kolejnych 13 punktów za treść oraz dodatkowych punktów za terminologię (3 punkty), kompozycję i strukturę wypowiedzi (3 punkty). Łączna maksymalna liczba punktów za wypracowanie to 20.
Temat: Na podstawie trzech wybranych przykładów z różnych epok lub kierunków opisz jak artyści wykorzystywali motywy fantastyczne w sztuce i jaką pełniły one rolę.
Motywy fantastyczne występują w sztuce od najdawniejszych epok. Zaczęły się pojawiać już w starożytności za sprawą mitów i legend. Upowszechniły w średniowieczu, nabierając jednocześnie mocno chrześcijańskiego i moralizatorskiego wydźwięku. Często w podobnym kontekście pojawiały się również później w sztuce nowożytnej, zwłaszcza w twórczości mistrzów niderlandzkiego renesansu. Od wieku XIX natomiast przybrały bardziej mroczny i osobisty charakter a ich obecność stała się sposobem wyrażania emocji i głęboko skrywanych lęków artysty. Znaczenie i rola tego typu motywów zmieniały się wraz z mentalnością kolejnych epok i stanowiły doskonały wskaźnik stanu ducha nie tylko samych twórców, ale i całych społeczeństw.
Konkretny, nie za długi wstęp, w którym już w pierwszym zdaniu nawiązujemy do tematu (należy unikać mało treściwych wprowadzeń pisanych „na około”). Następnie w kilku zdaniach nakreślamy to, o czym będzie w rozwinięciu, czyli o jakich epokach będziemy pisać i na jakie role tych motywów wskażemy, ponieważ o to również pada pytanie w temacie. Ważne jest tu podkreślenie różnorodności, aby od początku zasygnalizować sprawdzającemu, że mamy wiedzę o danym zjawisku i dostrzegamy przemiany jakie w jego obrębie zachodzą. Trzeba też pamiętać o zarysowaniu kontekstu społeczno-kulturowego i/lub filozoficzno-religijnego (w tym wypadku jest to wskazanie na chrześcijańskie średniowiecze i indywidualistyczny XIX wiek). Po takim wstępie możemy przejść do analizy wybranych przykładów, które zawsze należy omawiać w porządku chronologicznym.
Średniowiecze było pierwszą dużą epoką, w której motywy fantastyczne tak otwarcie wdarły się do sztuki i zaczęły odgrywać w niej istotną rolę. W wielu budowlach romańskich i gotyckich tympanony oraz inne elementy architektoniczne były pokryte płaskorzeźbą z motywami ekspresyjnie ukazanych smoków i diabłów, mających na celu przerażenie wiernych i tym samym nakłonienie ich do żarliwości religijnej. Motywy te występowały przeważnie w wizjach piekła i miały charakter dydaktyczno-moralizatorski – stanowiły wizualne upomnienie dla grzeszników, aby nawracali się i dbali o zbawienie duszy.
Jednym z najbardziej emblematycznych zjawisk w sztuce tego okresu odwołujących się do motywów fantastycznych w celu przekazania treści moralizatorskich jest późnogotycki cykl tapiserii „Dama z jednorożcem”, w którym oprócz tytułowej damy i prawdziwych zwierząt na każdej z sześciu tapiserii występuje biały jednorożec. Stworzenie to symbolizuje duchową doskonałość i czystość. Z tego też względu w średniowieczu jednorożce były kojarzone z dziewictwem. Takie symboliczne przedstawienie cnoty interpretowano jako pouczenie, że należy odrzucić namiętności wzbudzane przez zmysły – będące tematem pięciu z sześciu tapiserii – i zwrócić się ku doskonaleniu ducha oraz moralności. Duża dekoracyjność i dworski charakter dzieła – kwiatowe tło oraz kontrastowa kolorystyka z dominacją czerwieni i błekitów, stanowią wytworną oprawę dla tematu, nie kłócąc się przy tym z jego moralizatorską wykładnią. Podobne motywy fantastyczne występowały również w twórczości m.in. Hieronima Boscha przypadającej na przełom gotyku i renesansu.
Idziemy według schematu: pierwszy akapit (lub dwa, jeśli chcesz poszerzyć – pierwsza epoka – pierwszy przykład/dzieło. Można, tak jak wyżej, opisać nieco szerzej dane zjawisko, jeśli w wybranej epoce występuje ono w różnych realizacjach, ale istotne jest, by zawsze bardziej skupić się na jednym wybranym przykładzie i jego wydźwięku w kontekście tematu. Tutaj jest to cykl tapiserii „Dama z jednorożcem”, który a) niepodważalnie za motyw centralny ma motyw fantastyczny i b) jest emblematyczny dla mentalności tej epoki. Wspomnienie o Boschu na koniec akapitu ma stanowić przejście między jedną epoką a kolejną, tak aby zasygnalizować, że mamy świadomość występowania tego typu motywów również w nowożytności, ale wybraliśmy pominięcie ich na rzecz późniejszych przykładów.
Kolejnym okresem, w którym fantastyczne stwory odżywają w sztuce jest romantyzm. Pogłębiona duchowość epoki i zwrot ku jednostce oraz jej przeżyciom przygotowały podatny grunt na mroczne wizje artystów emanujące z wielu dzieł romantycznych. Motywy fantastyczne pojawiały się szczególnie często w obrazach Johanna Heinricha Füssliego, brytyjskiego artysty o szwajcarskim pochodzeniu. Jego „Nocna mara” przedstawia śpiącą dziewczynę, całą w bieli, na której klatce piersiowej przysiadł odrażający potwór, personifikacja koszmaru sennego. W tle, zza czerwonej kotary wyłania się łeb konia-widmo z wywróconymi oczami, symbolizującego szaleństwo. Kompozycja obrazu jest zamknięta a scena ciasno wykadrowana i pogrążona w ciemnościach, ukazana na czarnym tle. Artysta zastosował sztuczne ostre światło, które skupia się na pierszym planie i powoduję, że postaci rzucają głębokie cienie, co potęguje atmosferę mroku i niepokoju. Dzieło Füssliego odwołuje się do indywidualnych lęków i koszmarów, jest to więc wizja bardzo emocjonalna, oddziałująca na wyobraźnię widza.
W drugim akapicie powtarzamy schemat, ale wybieramy dzieło, które znacznie różni się od pierwszego. Wybierając „Nocną marę” Füssliego mamy dzieło nie tylko z innej epoki, ale także wykonane w innej technice – obraz a nie tapiseria, operujące innymi środkami wyrazu – plama barwna, świadome użycie czerni (pamiętaj o opisaniu najważniejszych dla tematu elementów kompozycji, kolorystyki i światła!) a w końcu mamy też inny wydźwięk (ekspresję) i rolę motywu. Wymiar dydaktyczno-moralizatorski ustępuje miejsca zindywidualizowanym mrocznym wizjom nie związanym z religią. Ostatnie dwa zdania to krótka interpretacja dzieła, która wzmacnia nasze argumenty, więc nie należy o niej zapominać. Sam opis i analiza formy nie wystarczą, zwłaszcza jeśli temat wypracowania dotyczy ujęcia jakiegoś motywu na przestrzeni wieków.
Po motywy fantastyczne w swojej twórczości sięgał również Stanisław Ignacy Witkiewicz, przedstawiciel polskiego ekspresjonizmu należący do ugrupowania formistów. Są one najbardziej widoczne w dziełach z okresu, w którym rozwijał teorię tzw. Czystej Formy, zakładającej odrzucenie wszelkiego realizmu i skupienie się na dynamicznej i ekspresyjnej formie obrazu. Bez względu na to, czy artysta wykorzystuje tematy religijne, np. „Kompozycja Szatan” czy też tworzy luźne kompozycje pełne fantastycznych stworzeń i potworów, występowanie tych motywów jest wyłącznie pretekstem do eksperymentów formalnych, są one do tej formy zredukowane. W tych dziełach Witkacy oddziałuje na widza intensywnymi kolorami, giętką dynamiczną linią i nieoczekiwanymi kształtami, które wydają się zapętlać i jednoznacznie przeczą wszelkim zasadom tradycyjnej sztuki, tj. zastosowanie perspektywy geometrycznej czy zachowanie proporcji, o mimetyzmie przedstawienia nie wspominając. Pierwotność i dzikość form jest tym, co przemawia do wyobraźni odbiorcy. Stworzony przez artystę świat daleki jest od rzeczywistego, co popycha widza do konfrontacji z emocjami i przeżyciami jakie wywołuje w nim dzieło.
Ostatni akapit i ostatnie dzieło – z okresu nowoczesności, a więc pokazujemy historię motywu naprawdę przekrojowo i sygnalizujemy kolejną zmianę – od XX wieku motywy fantastyczne są tylko pretekstem, jednym z wielu podejmowanych tematów, a najważniejsza jest forma i wywoływane przez nią ważenia. Gdy wybieramy dzieła artystów z końca XIX wieku lub XX-wiecznych należy pamiętać o powiązaniu ich z konkretnym kierunkiem lub teorią artystyczną, jeśli z taką się identyfikowali (tu ekspresjonizm i Czysta Forma wymyślona przez autora).
Powyższe przykłady pokazują, że motywy fantastyczne były stale obecne w historii sztuki na przestrzeni wieków i pełniły bardzo różne funkcje, od upominania i pouczania wiernych w średniowieczu po wyrażanie uczuć, lęków i przeżyć artystów w wieku XIX i XX. Ponadto można śmiało stwierdzić, że ich rozwój w późniejszych okresach, od romantyzmu, przez surrealizm po ekspresjonizm, był zaledwie początkiem prawdziwej popularności tego typu motywów w sztuce końca XX wieku i najnowszej.
Podsumowanie to właściwie krótkie zebranie wszystkich informacji ponownie i wyciągnięcie esencji, czyli podkreślenie tego jak bardzo opisywane zjawisko ewoluowało i w którą stronę poszła ta ewolucja oraz ewentualne wspomnienie o tym, że ostatnia opisana przez nas manifestacja danego motywu w sztuce to nie koniec a jedynie kolejny etap w jego rozwoju. W ten sposób wskażesz na ciągłość danego motywu lub zjawiska w historii sztuki i błyśniesz wiedzą.
Na koniec sprawdźmy jeszcze, czy nasze modelowe wypracowanie spełnia kryteria oceny. Wszystkie wymienione przykłady pasują do podanego tematu (1 punkt). Ma ono wyraźnie wydzielony wstęp, rozwinięcie z podziałem na akapity, i zakończenie, czyli kompozycja i struktura wypowiedzi są wzorcowe. Do tego zachowuje prawidłową chronologię a argumentacja jest logiczna i konkretna (pełne 3 punkty za kompozycję oraz 13 za treść). W tekście pojawiają się nazwy epok, kierunków i teorii artystycznych, poprawny opis i analiza elementów budujących kompozycję, kolorystykę, światłocień i ekspresję oraz określenia funkcji dzieł (np. dydaktyczno-moralizatorska), co zapewnia nam punkty z zakresu terminologii (3 punkty). Słowem, możemy liczyć na bardziej niż satysfakcjonujący wynik końcowy.
Historia sztuki jako historia awangard artystycznych. Na przykładach trzech dzieł sztuki przedstaw, w jaki sposób sztuka nowoczesna i współczesna odrzuciła dawne sposoby wypowiedzi i w wyniku złamania różnych konwencji wkroczyła na drogę awangardy.
Początek XX wieku był w sztuce okresem wielkiej rewolucji. W Europie Zachodniej pojawił się wówczas szereg ugrupowań artystycznych dążących do przedefiniowania powszechnego rozumienia tego, czym jest sztuka i dzieło sztuki. Kubiści, futuryści czy dadaiści eksperymentowali z formą dzieł, odrzucając tym samym dawne sposoby wypowiedzi artystycznej i dążąc do przekroczenia granic tradycyjnych dziedzin sztuki. Na Wschodzie intensywnie rozwijał się konstruktywizm i inne zjawiska z kręgu awangardy rosyjskiej skutecznie zrywające z konwencjami epok wcześniejszych, zwłaszcza z renesansowym iluzjonizmem w malarstwie. Kreatywny ferment wytworzony w początkach XX wieku przyczynił się również do rozwoju nowego rodzaju awangardowych działań artystycznych tj. happening czy performance w sztuce współczesnej.
Jest to wstęp dość długi i być może mógłby być odrobinę mniej szczegółowy, ale chodzi tu o przedstawienie ci jak ważne jest wyraźne zarysowanie kontekstu już na samym początku. Od pierwszego zdania wstępu należy pokazać, że dobrze orientujesz się w okresie, o którym będziesz pisać w rozwinięciu. W tym wypadku podkreślamy świadomość zróżnicowania awangardy, wymieniając główne kierunki zachodnie i ich dążenia, oraz sygnalizując rolę awangardy rosyjskiej w rozwoju sztuki XX wieku. Nie zapominamy też o nawiązaniu do sztuki współczesnej, bo jest ona wymieniona w temacie. Zwróć uwagę na fakt, że celowo wplotłam we wstępie określenia padające w temacie tj. „dawne/nowe sposoby wypowiedzi artystycznej” czy „zerwanie/złamanie konwencji”. Takie bezpośrednie nawiązanie do tematu jest najlepszym sposobem na podkreślenie, że naprawdę się go trzymasz (oczywiście pod warunkiem, że kontekst jest właściwy). W moim wstępie zatoczyłam szersze koło, by pokazać dużą wiedzę o tym okresie, ale zadbałam również o to, by przemycić wszystkie trzy zjawiska, do których będę się odnosić w rozwinięciu. Dzięki temu wstęp jest konkretny i spójny z resztą wypracowania.
Jednym z bardziej rewolucyjnych kierunków awangardowych w sztuce nowoczesnej jest dadaizm, który mocno sprzeciwiał się skostniałej tradycji artystycznej. Doskonałym przykładem łamania dotychczasowych konwencji przez dadaistów są dzieła Marcela Duchampa tj. „Koło rowerowe” czy „Fontanna”. „Koło rowerowe” nie tylko wykorzystuje ready mades, czyli przedmioty gotowe, wyprodukowane fabrycznie i podniesione do rangi dzieła sztuki poprzez wystawienie ich przez artystę w galerii, ale też stanowi jeden z pierwszych asamblaży, czyli instalacji łączących kilka ready mades. Duchamp połączył w tym dziele koło rowerowe i drewniany stołek, pozbawiając tym samym oba obiekty ich pierwotnej funkcji. Ten gest artystyczny jest przykładem antysztuki w rozumieniu dadaistów, polegającej na zrzucaniu z piedestału dzieła sztuki jako przedmiotu stworzonego ręką artysty, wyjątkowego w swoim rodzaju, a przez to stanowiącego obiekt kultu. „Koło rowerowe” nie jest tradycyjną rzeźbą, ale decyzją artysty staje się dziełem sztuki. To zerwanie z tradycyjnym postrzeganiem dzieła mocno wpłynęło również na sztukę współczesną i na pojawienie się takich kierunków jak choćby konceptualizm.
W pierwszym akapicie wprowadziłam nową formę wypowiedzi artystycznej jaką jest ready madea żeby pokazać jeszcze większą znajomość innych form do analizy wybrałam dzieło, które jest także asamblażem. Przy tego rodzaju awangardowych dziełach nie ma możliwości wykorzystania przy analizie kategorii takich jak kolorystyka czy światłocień, ale nadal istotne jest, by jak najdokładniej opisać, z czego składa się dzieło, na czym polega ta nowa technika oraz osadzić je w kontekście. Cała końcówka akapitu służy wyraźnemu pokazaniu nowatorstwa dzieła względem epoki, a więc udowodnieniu, że pasuje do tematu. Ostatnie zdanie dodatkowo pokazuje znajomość wpływu dadaizmu na sztukę późniejszą, choć już bez wchodzenia w szczegóły.
Awangarda rosyjska ma także wielkie zasługi dla poszerzania granic rozumienia sztuki. Przedstawiciele abstrakcjonizmu nieustannie przełamywali konwencje poprzez liczne próby wychodzenia poza ramy tradycyjnego malarstwa czy rzeźby. Kazimierz Malewicz, twórca suprematyzmu, zaproponował jedno z bardziej radykalnych rozwiązań na pokazanie przestrzeni w malarstwie. Zrobił to przy jednoczesnym odrzuceniu renesansowego iluzjonizmu, czyli perspektywy geometrycznej wykorzystywanej od wieków w malarstwie figuratywnym. Jako przedstawiciel abstrakcji geometrycznej Malewicz wykorzystywał podstawowe formy geometryczne do ukazania przestrzeni na płótnie. W jego słynnym dziele „Czarny kwadrat na białym tle” tytułowy czarny kwadrat służy możliwie jak najprostszemu a jednocześnie celnemu pokazaniu niekończącej się białej przestrzeni, w której jest umieszczony. Tym samym spełnia dążenie artysty do oddania supremacji czystego odczuwania przestrzeni nad przedmiotowością. Tak mocne zerwanie z konwencją malarstwa przedstawiającego na rzecz czystej formy poskutkowało następnie dynamicznym rozwojem innych zjawisk z kręgu abstrakcji geometrycznej, które znalazły swoje przedłużenie w sztuce współczesnej.
Przy tego typu temacie nie mogło zabraknąć dzieła z kręgu awangardy rosyjskiej, która była niezwykle innowacyjna. Ja wybrałam dzieło Malewicza, aby pokazać, jak duża zmiana zaszła w malarstwie i zachować jak największą różnorodność przykładów. Tutaj również mocne wpisanie suprematyzmu i jego dążeń w historię awangardy rosyjskiej (i światowej) jest niezwykle ważne, podobnie jak stosowanie możliwie największej ilość pojęć jak np. czysta forma, abstrakcja geometryczna, figuracja itd.
Po II wojnie światowej artyści kontynuowali poszukiwania jeszcze bardziej rewolucyjnych form wypowiedzi artystycznej. Tak narodziła się sztuka efemeryczna, polegająca na ograniczonym czasowo działaniu lub interwencji w przestrzeń. Jej najpopularniejsze formy to happening, performance i environment. „Antropometrie” Yves’a Kleina są przykładem tego typu działania artystycznego wykraczającego poza konwekcje tradycyjnie pojmowanej sztuki. Zorganizowany w 1962 roku performance ukazywał proces tworzenia obrazów, w których tańczące przy akompaniamencie kwartetu smyczkowego modelki stanowiły „żywe pędzle”. Artysta pokrywał ich ciała niebieską farbą – był to opatentowany przez niego kolor bleu Klein – a te następnie odciskały swoje ślady na rozpostartym w galerii płótnie. Performance ten miał miejsce na żywo, na oczach zgromadzonej publiczności. Mimo iż w efekcie powstała seria płócien o tym samym tytule, samo działanie artystyczne jest tu pełnowartościowym dziełem sztuki.
Na koniec oczywiście powinno pojawić się chociaż jedno dzieło współczesne, tak jak to zasugerowano w temacie. Przykład dowolnego działania efemerycznego będzie w tym wypadku idealny. Po raz kolejny należy zadbać o dobry opis i wyjaśnienie, na czym polega ten rodzaj działania oraz dlaczego pasuje do tego tematu (w jaki sposób łamie ono konwencje).
Powyższe przykłady ilustrują jak dużą różnorodnością cechowała się twórczość awangardy artystycznej. Artyści nowocześni odrzucili tradycyjne formy wypowiedzi artystycznej, aby oddać się eksperymentom przełamującym dawne schematy i przekraczającym granice dziedzin artystycznych. Wprowadzili tym samym szereg nowych technik, które otworzyły pole do dalszych poszukiwań artystom współczesnym. Sztuka współczesna nie tylko odeszła jeszcze dalej od konwencji malarskich i rzeźbiarskich epok wcześniejszych, ale też upowszechniła formy efemeryczne i popularne do dziś instalacje artystyczne łączące różne media. Nie ulega wątpliwości, że historia sztuki to historia awangard artystycznych, ponieważ to one były i są nadal głównym motorem zmian w sztuce.
W podsumowaniu zbieramy najważniejsze informacje, mając na uwadze ciągłość przyczynowo-skutkową. Następnie jeszcze raz wyraźnie „podpinamy” wnioski pod temat, aby pozostawić sprawdzającego z wrażeniem spójności i ostatecznie przekonać go o naszej dużej wiedzy w zakresie tego tematu. Et voilà ! Wysoko punktowane wypracowanie gotowe!
Iluzjonizm w malarstwie to tendencja do możliwie wiernego oddania złudzenia
rzeczywistości. Na trzech wybranych przykładach z malarstwa renesansu i baroku
wykaż, w jaki sposób artyści osiągali efekt iluzji
Malarstwo iluzjonistyczne, po francusku trompe l
’oeil, oznacza okłamanie oka i pochodzi
od nazwy iluzjonistycznego sposobu malowania, czyli najdokładniejszego oddania złudzenia
rzeczywistości. Efekt iluzjonu został zaczerpnięty ze starożytności, od znanej legendy
o greckim malarzu Parrazjosie. Według opowieści artysta namalował kotarę okrywającą
obraz w taki sposób, że złudzeniu uległ nawet Zeuksis, czołowy przedstawiciel iluzjonizmu
w starożytnym malarstwie greckim, który próbował ją odsunąć. Technika malarstwa
iluzjonistycznego stosowana była w malarstwie pompejańskim, a w czasach nowożytnych
swoją popularnością pochłonęła dzieła z okresu renesansu i baroku.
Precyzyjne oddanie prawdziwości barw, kompozycji i wyglądu namalowanych
przedmiotów było bardzo trudne, lecz dla przedstawicieli iluzjonizmu wykonalne. Technika
iluzjon wymagała odpowiedniego użycia perspektywy oraz techniki światłocienia. Dla
artystów równie ważne było zastosowanie anamorfozy (celowej deformacji obrazu, która
może ukazać obraz niezdeformowany poprzez np. jego odbicie w lustrze, jak stało się to
w obrazie Hansa Holbeina Ambasadorowie). Celowo skażali obraz w taki sposób, aby był on
zauważalny przez widza, patrzącego z boku i jednocześnie niewidzialny z innych
perspektyw. Celem malarstwa iluzjonistycznego było namalowanie obrazu w technice dwuwymiarowej w taki sposób, aby sprawiał on wrażenie trójwymiarowego, a przy tym
wywoływał pewnego rodzaju iluzję.
Malarstwo iluzjonistyczne rozwarstwiło się na dwie gałęzie, jakimi były: malarstwo
ścienne i malarstwo sztalugowe. Malarstwo ścienne, inaczej iluzjonistyczne, pojawiło się
w renesansie włoskim i swoją popularność zyskało zwłaszcza we wnętrzach kościelnych
i pałacowych. Przedstawiało ono iluzjonistyczne fragmenty architektury łączonej z pejzażem
lub elementami martwej natury.
Potwierdzenia zastosowania technik opisanych powyżej można szukać w dziele
reprezentującym renesansowe malarstwo iluzjonistyczne, jakim jest Ostatnia Wieczerza.
Jego autorem jest włoski „człowiek renesansu”, jeden z największych malarzy wszech
czasów, najwszechstronniej utalentowana osoba w historii – Leonardo da Vinci. Malowidło
z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy zdobi refektarz klasztoru Santa Maria della Grazie
w Mediolanie. Fresk powstał na zamówienie Ludovica Sforzy, a prace nad nim trwały trzy
lata i zostały zakończone w 1498 roku. Leonardo namalował obraz farbami olejnymi, na
wilgotnej ścianie (wedle zasady al fresco).
W centrum omawianego malowidła znajduje się Chrystus, otoczony apostołami, których
artysta zestawił w trzyosobowe grupy. Każda z postaci jest zindywidualizowana. Malując
twarze i gesty, autor oddał wewnętrzne przeżycia apostołów, będące reakcją na wieść, że
wśród zebranych znajduje się zdrajca. Dla uzyskania nienagannego efektu artysta stosował
obliczenia, aby nie pomylić się przy tworzeniu pracy. Perfekcyjnie przedstawiona
perspektywa zbieżna daje złudzenie głębi. Aby jeszcze bardziej poszerzyć przestrzeń,
artysta namalował pejzaż w oknach. Daje to nam dodatkowy, trzeci plan przedstawienia.
Wnętrze, w którym Leonardo da Vinci umieścił scenę Ostatniej Wieczerzy, jest
iluzjonistycznym przedłużeniem refektarza (będącego w tamtych czasach salą jadalną
zakonników – do czego nawiązanie zauważamy w treści przedstawienia malowidła). Artysta,
posługując się zasadami iluzjonizmu, idealnie pokazał perspektywę i bezbłędnie odwzorował
rzeczywistość.
Następnym wartym uwagi dziełem, ukazującym wpływ renesansowego malarstwa
iluzjonistycznego, jest fresk na suficie malowanej komnaty – Camera degli Sposi. Autorem
malowidła jest znakomity północnowłoski artysta – Andrea Mantegna, tworzący w XV w.
Fresk ten znajduje się w Palazzo-Ducale w Mantui. Mistrzowskie zastosowanie perspektywy
oraz skróty perspektywiczne są widoczne w centralnej części sklepienia. Artysta namalował
w tym miejscu iluzjonistyczną kopułę z oculusem, poprzez który prześwituje błękit nieba
z białymi obłokami. Oculus otoczony jest marmurową balustradą, która choć namalowana,
wygląda tak realistycznie, że zdaje się odgradzać stojące za nią postacie od strony otworu,
które naprawdę mogłyby wpaść do wnętrza komnaty. Stworzone złudzenie jest możliwe
dzięki zastosowaniu przez artystę dużego skrótu perspektywicznego, potęgującego
dodatkowo wrażenie otwartej przestrzeni (można zatem uważać Mantegnę za mistrza
skrótów perspektywicznych, co daje się potwierdzić poprzez tak samo dokładną analizę
dzieła zatytułowanego Opłakiwanie zmarłego Chrystusa).
Znakomitego odzwierciedlenia zasad iluzji możemy szukać także w barokowym
przedstawieniu kopuły w rzymskim kościele Sant’Ignazio di Loyola, której autorem jest
włoski mistrz iluzji, artysta i jezuita – Andrea Pozzo. Technika, którą posługiwał się autor,
pozwalała mu na stworzenie złudzenia trójwymiarowości na sklepionej czy płaskiej
powierzchni. Dekoracja kościoła św. Ignacego w Rzymie była dla niego pierwszym dużym
przedsięwzięciem. Kopuła jest ozdobiona freskiem, który przedstawia ,Apoteozę świętego
Ignacego. Malowidło wygląda jak przedłużenie architektury obiektu, mimo że sufit
w rzeczywistości jest płaski. Artysta, malując dzieło, „otworzył” sklepienie na niebo przepełnione unoszącymi się postaciami. Fresk przedstawia św. Ignacego wchodzącego do
raju, przyjmowanego przez Chrystusa i Maryję w otoczeniu Towarzystwa Jezusowego. Silne
skróty perspektywiczne i odpowiednie operowanie światłocieniem pozwoliły uzyskać tak
realistyczny efekt. Połączenie architektury, malarstwa i rzeźby, dające złudzenie optyczne,
nazywamy kwadraturą. Celem iluzji było optyczne powiększenie pomieszczenia i sprawienie
wrażenia rozszerzenia się murów. Granice między obrazem a architekturą zataiły się
poprzez perfekcyjne użycie techniki iluzjonu.
Podsumowując: iluzjonizm w malarstwie na przestrzeni wieków bardzo się rozwinął
i przybrał różne postaci. Duży wpływ na niego wywarły także tendencje charakterystyczne
dla danych epok. W renesansie, który był swego rodzaju nawrotem do antyku, zachwycano
się wszelkimi własnościami matematycznymi i dążono do perfekcji rysunku. W baroku
chodziło o oszołomienie widza. Sztuka miała pełnić pewnego rodzaju odskocznię dla
szarego życia, stąd rozwój i skomplikowanie iluzjonizmu, sięgnięcie po nowe sposoby jego
przedstawienia. Zaczął on nawet angażować do tego inne środki wyrazu jak rzeźba
i architektura, mówiąc w kontekście kwadratury. Malarstwo iluzjonistyczne miało zaskoczyć
widza, ale jednocześnie pokazywało niezwykły kunszt artystów, którzy do perfekcji opanowali
sposób przedstawiania trójwymiarowej przestrzeni na płaskiej powierzchni.
- Spełnienie formalnych warunków polecenia: 1 pkt
Wypracowanie w całości spełnia formalne warunki:
– w wypracowaniu omówiono trzy merytorycznie poprawne przykłady
– wypracowanie dotyczy tematu wskazanego w poleceniu. - Treść: 13 pkt
Pełne i wieloaspektowe omówienie tematu. Zdający odwołuje się do kontekstu
historycznego i estetycznego. Wyjaśnia skąd się wzięło malarstwo iluzjonistyczne i na
czym polega. Zdający wnikliwie omówił trzy przykłady dzieł sztuki: dwa z epoki renesansu
i jeden z epoki baroku. Analiza dzieł sztuki odpowiada tematowi pracy i skupia się na tych
środkach wyrazu, które budują efekty iluzjonistyczne. Przy opisie dzieł sztuki podano imię
i nazwisko artysty, tytuł dzieła, miejsce, gdzie się ono znajduje, oraz w jednym przykładzie
dokładną datę powstania. - Terminologia: 3 pkt
Zdający biegle posługuje się terminologią z dziedziny sztuki. Pojawiły się takie
sformułowania jak trompe’loeil, perspektywa zbieżna, kwadratura, anamarofoza, oculus,
fresk. - Kompozycja i struktura wypowiedzi: 3 pkt
Wypracowanie ma poprawną, zorganizowaną problemowo kompozycję: zawiera
rozbudowany wstęp, w którym wyjaśniono temat wypracowania, rozwinięcie z opisem
i analizą dzieł sztuki oraz zakończenie zawierające słuszne wnioski. Wynikają one z toku
wypowiedzi, nie są powtórzeniem wstępu.
Piękno jest harmonią wszystkich części dostosowanych do siebie i będących
w zgodzie i proporcji z tym dziełem, w którym się znajdują, tak że nie można nic dodać
ani ująć, ani zmienić, żeby nie zepsuć całości. Piękno jest jakąś zgodnością
i wzajemnym zgraniem części w jakiejkolwiek rzeczy, w której części te się znajdują.
Zgodność tę osiąga się przez pewną określoną liczbę, proporcje i rozmieszczenie, tak
jak tego wymaga harmonia, która jest podstawową zasadą natury.
Leon Battista Alberti
Odwołując się do wypowiedzi Leona Battisty Albertiego omów architekturę renesansu.
W swojej pracy uwzględnij trzy dzieła architektury autorstwa różnych architektów.
W epoce renesansu piękno utożsamiane było z pojęciem ładu i harmonii. Artyści dążyli
do tego aby ich dzieła odznaczały się idealnymi proporcjami. Taką teorię wyznawał także
Leon Battista Alberti – włoski malarz, teoretyk sztuki i architekt, tworzący w XV wieku. Jest
on autorem traktatu o architekturze, w którym opisał i przedstawił swoje poglądy dotyczące
budownictwa. Według Albertiego podstawą dobrej architektury jest harmonia wynikająca
z prawidłowych proporcji oraz inspirowanie się sztuką antyku. W sztuce starożytnej Grecji
i Rzymu także jednym z wyznaczników pięknego dzieła były ład i harmonia.
Potwierdzeniem teorii głoszonych przez Albertiego są jego realizacje, takie jak: fasada
kościoła Santa Maria Novella we Florencji czy kościół San Andrea w Mantui. Jednak według
mnie, najciekawszą budowlą zaprojektowaną przez tego architekta jest Palazzo Rucellai we Florencji. Jest to typowy przykład renesansowego, włoskiego pałacu miejskiego. Jest to
budowla trójkondygnacyjna o masywnej i prostej bryle. Ścian wszystkich kondygnacji pokryte
zostały boniowaniem. Najbardziej charakterystyczną cechą pałacu jest właśnie zachowanie
zasad harmonii poprzez zrównoważenie linii pionowych i poziomach. Każdą kondygnację
oddziela gzyms biegnący przez całą długość budynku. Te horyzontalne podziały równoważą
umieszczone w trzech poziomach pilastry. Rytm kompozycyjny zachowują równomiernie
rozmieszczone okna, które dla zrównoważenia linii prostych, mają półkoliste dekoracje.
Palazzo Rucellai jest jedną z najważniejszych budowli wczesnorenesansowych.
Zastosowane przez Albertiego nowe rozwiązania zyskały popularność w następnych
realizacja tego typy.
Inną budowlą, która może być doskonałą ilustracją do teorii „pięknej” architektury
Albertiego, jest Tempietto w Rzymie, autorstwa Donato Bramantego. Ta wolnostojąca
kaplica posiada wszystkie cechy istotne dla architektury renesansu. Tempietto to kaplica na
planie koła, zwieńczona kopułą na wysokim bębnie. Całość charakteryzuje harmonijna
i symetryczna kompozycja. Ściany budowli otoczone są przez doryckie kolumny. Te silne
pionowe linie zrównoważone są poprzez balustradę otaczającą bęben. Bramantemu udało
się uzyskać wrażenie harmonii poprzez zachowanie proporcji pomiędzy korpusem kaplicy,
bębnem i kopułą. W budowli tej widać silną inspirację świątyniami starożytnego Rzymu.
Ostatnią budowlą, która jest według mnie najlepszym przykładem harmonii
w architekturze, jest Villa Rotonda autorstwa Andrea Palladia. Ta XVI wieczna budowla
zbudowana została na planie kwadratu z czterema portykami przy każdym boku budowli.
W centrum budowli znajduje się okrągła sala zwieńczona kopuła. Andrea Palladio był także
teoretykiem architektury, projektując tę willę opierał się więc na ścisłych proporcjach
matematycznych. Budowla odznacza się więc idealną symetrią. Istotnym elementem budowli
projektowanych przez Palladia było wzorowanie się na sztuce starożytnej. Jednym z takich
elementów są występujące w Villi Rotondzie kolumnowe portyki. Villa Rotonda stała się
wzorem dla architektury późniejszych czasów.
W architekturze renesansu najważniejsze były proporcje. Architekci starali się tak
projektować budowle, aby były one harmonijne i spójne. Dbano o równowagę linii poziomych
i pionowych oraz symetrię kompozycji. Dążenie do harmonii wynikało z inspiracji sztuką
starożytnej Grecji i Rzymu. Omówione przeze mnie trzy przykłady budowli pokazują, że
zasady te obowiązywały zarówno w architekturze kościelnej i świeckiej.
- Spełnienie formalnych warunków polecenia: 1 pkt
Wypracowanie w całości spełnia formalne warunki:
– w wypracowaniu omówiono trzy merytorycznie poprawne przykłady
– wypracowanie dotyczy tematu wskazanego w poleceniu. - Treść: 13 pkt
W wypracowaniu omówiono trzy, poprawne merytorycznie przykłady. Zdający odwołał się
do kontekstu – nawiązał do szerokiej działalności Albertiego oraz wskazał na inspiracje
sztuką starożytną. Opis i analiza przykładów jest wnikliwa. Omówienie przykładów odnosi się do tematu wypracowania, podkreślono i omówiono te elementy dzieł, które nawiązują
do przytoczonej wypowiedzi Leona Battisty Albertiego. - Terminologia: 3 pkt
Zdający poprawnie posługuje się terminologią z dziedziny sztuki. - Kompozycja i struktura wypowiedzi: 3 pkt
Wypracowanie ma poprawną, zorganizowaną problemowo kompozycję: zawiera poprawny
wstęp, w którym wyjaśniono temat wypracowania, rozwinięcie z opisem i analizą dzieł
sztuki oraz zakończenie zawierające słuszne wnioski, które wynikają z toku wypowiedzi.
Postimpresjonizm w sztuce to tendencja, którą można określić jako występowanie
przeciwko niektórym założeniom impresjonistów, ale też czerpanie z dokonań tego
kierunku. Na trzech wybranych przykładach artystów, reprezentujących różne postawy
artystyczne, wykaż, co w ich dziele było kontynuacją, a co postulowali oni w opozycji
do impresjonizmu.
Styl postimpresjonistyczny – jak sama nazwa wskazuje – wywodzi się z impresjonizmu,
którego głównymi przedstawicielami byli między innymi Monet, Degas czy Renoir. W 1874
roku zaprezentowali oni po raz pierwszy swoje dzieła. Artyści ci wykreowali zupełnie nowy
sposób malowania. Przede wszystkim zmieniła się paleta barwna, impresjoniści odrzucili
czerń na rzecz czystych kolorów. Zmieniła się także tematyka obrazów – najważniejsze było
uchwycenie wrażenia, światła i atmosfery danej chwili. Postimpresjoniści, czerpiąc
z doświadczeń tych twórców, wykorzystywali pewne elementy impresjonizmu, ale
zinterpretowali je na swój sposób. W przeciwieństwie do impresjonistów nie starali się oddać
jedynie wrażenia świata realnego, ale poszli o krok dalej i wykreowali swój obraz
rzeczywistości. Mimo że impresjonizmu i postimpresjonizmu nie dzieliła duża różnica czasu,
sposób przedstawienia świata w sztuce znacznie się różnił.
Jednym z artystów, u którego wyraźnie widać przejście od fascynacji twórczością
impresjonistów do nowatorskich rozwiązań, był Paul Cézanne. Artysta początkowo malował
obrazy inspirowane impresjonizmem by potem wykształcić swój indywidualny styl. Tym, co
zaczerpnął ze sztuki impresjonizmu i stosował do końca swojej twórczości, było szczególne
znaczenie koloru. Głównym elementem budującym jego obrazy stał się kolor. Cezanne
pozostał przy impresjonistycznej palecie barw i stosował cienie w barwach błękitu, zieleni
szmaragdowej lub fioletu. Taką gamę kolorystyczną możemy zauważyć między innymi
u Moneta, Renoira, Podkowińskiego lub Wyczółkowskiego. Impresjonistyczny okazuje się
u Cezanna również dywizjonizm, który jest widoczny w sposobie nakładania farby wyraźnymi
pociągnięciami szerokiego pędzla, w wyniku czego tworzą się poszczególne plamy różnych
odcieni. Taka technika mogła być inspirowana obrazami Degasa, Renoira lub Pissarra.
Jednakże Cézanne tworzył często swoje dzieła przy użyciu szpachli malarskiej. Dzięki temu,
plamy były jeszcze wyraźniejsze. Widzimy to między innymi w dziełach przedstawiających
Górę św. Wiktorii, które zostały namalowane w późniejszym okresie twórczości artysty.
Paul Cézanne nowatorsko natomiast podchodził do zagadnienia przestrzeni
i kompozycji. Artysta stosował perspektywę wielokierunkową, która charakteryzuje się
syntezą wielu różnych ujęć tego samego obiektu. Ten zabieg jest szczególnie widoczny
w jego martwych naturach. To zjawisko wpłynęło na twórczość artystów kubizmu, w tym
Picassa, jak i przedstawicieli innych tendencji sztuki współczesnej. Cézanne odrzucił także
tradycyjny modelunek światłocieniowy. Zamiast niego, artysta stosował plamy barwne
o różnej temperaturze. Przestrzeń i głębię na obrazie budował poprzez kompozycję plam
barwnych.
Paul Gauguin to artysta, który uczył się u Camilla Pissarra, co mocno wpłynęło na jego
twórczość. Tak samo jak nauczyciel, Gauguin stosuje paletę chromatyczną, nasycone kolory
oraz chłodne cienie. Jednakże, u Gauguina formy są uproszczone w dużo większym stopniu.
Kształty zostały poddane syntezie, artysta niemalże całkowicie zrezygnował z modelunku
światłocieniowego na rzecz płaskiej plamy barwnej. Jest to następstwo inspiracji sztuką
japońską. Wprowadza on również kolor autonomiczny. Przykładowo: w Autoportrecie
z żółtym Chrystusem wiszące na krzyżu ciało Zbawiciela jest w odcieniu nasyconej żółci, a cienie są koloru zielonego. W wielu dziełach, na przykład w Ławeczce, artysta nadaje
drzewom kolor niebieski. Wart zaznaczenia jest również dekoracyjny charakter jego
obrazów. W dziele Les Miserables pojawiają się roślinne ornamenty, tworzące ozdobne tło
dla autoportretu. W prawym górnym rogu umieszczono portret Emila Bernarda. Taki zamysł
świadczy o dekoracyjnym, swobodnym traktowaniu przestrzeni dzieła. Nowatorskie
w dziełach Gauguina jest również stosowanie wyraźnego konturu, co również mogło zostać
zaczerpnięte ze sztuki dalekiego wschodu. Gauguin miał także inny stosunek do tematów
przedstawianych na swoich obrazach. Impresjoniści odrzucili wszelkie dzieła symboliczne
czy inspirowane mitologią lub historią. Najważniejsze było pokazanie danej chwili: pejzażu,
sceny ulicznej czy ogrodowej. Obrazy Gauguina są natomiast bardzo emocjonalne, często
mają ukryte znaczenie, np. jak kompozycja Skąd przychodzimy, kim jesteśmy?, dokąd
idziemy?.
Jeszcze inną drogę przekształcenia i wykorzystania osiągnieć impresjonizmu wybrał
kolejny przedstawiciel postimpresjonizmu – Vincent van Gogh. Artysta w swojej twórczości
wyraźnie inspirował się tym kierunkiem i widać to w jego pejzażach. Podobnie jak wcześniej
wymienieni twórcy, van Gogh przejął od impresjonistów sposób operowania barwną, która
stała się najważniejszym środkiem wyrazu artystycznego. U impresjonistów kolor służył
oddaniu danej chwili, wrażenia, światła. Natomiast van Gogh poprzez kolor wyrażał swoje
stany emocjonalne, na swoich obrazach nie odzwierciedlał wiernie ulotnych uroków pejzażu.
Oddawały one raczej jego własne przeżycia wewnętrzne. Efekt pracy artysty nad danym
obrazem nie był uzależniony od warunków zewnętrznych, tak jak to miało miejsce
w twórczości impresjonistów, lecz od samopoczucia i emocji, jakie mu towarzyszyły w danym
momencie. Oczywiście za pomocą ekspresyjnych, impastowych ruchów pędzla dążył on
jednocześnie do uzyskania jak najlepszych form. Zmieniał kolory lub zwiększał ich
intensywność tak, jak to wyraźnie widać na obrazie Pole pszenicy z krukami. Jego stany
emocjonalne niejednokrotnie wpływały np. na załamywanie perspektywy; zarówno
powietrznej, jak i zbieżnej, co widać np. na obrazie Pokój van Gogha w Arles. Czasem też
zdarzało się artyście interpretować poszczególne zjawiska przyrodnicze przez pryzmat wizji
oderwanych od rzeczywistości. Przykładem morze być np. Gwieździsta noc. Mimo że van
Gogh za życia spotykał się z ogromną krytyką swoich dzieł, pozostał wierny własnym,
emocjonalnym konwencjom. W oczach wielu współczesnych odbiorców uchodzi za
prawdziwego geniusza malarstwa.
Impresjoniści zapoczątkowali wielką zmianę w malarstwie. Ich nowatorskie podejście do
sposobu malowania, zmiana palety barw oraz odrzucenie charakterystycznej dla
akademizmu tematyki wywarły wpływ na twórczość wielu artystów. Postimpresjoniści
korzystali z rozwiązań impresjonistów, zwłaszcza przejęli nowe podejście do koloru
i tematykę obrazów, ale w swojej twórczości poszli o krok dalej. Nie skupiali się już tylko na
próbie jak najlepszego oddania chwili i towarzyszącej mu grze świateł, ale zaczęli tworzyć
nowe malarskie światy. Cézanne zajął się zagadnieniem kompozycji i przestrzeni. Gauguin
spłaszcza plamę barwną, wprowadza czarny kontur, a jego kompozycje mają elementy
dekoracyjne. Malarstwo van Gogha jest natomiast bardzo ekspresyjne, a kolor nie musi
odpowiadać rzeczywistości, tylko pokazuje stany emocjonalne artysty. Twórczość tych trzech
artystów wywodzi się z impresjonizmu, ale jednocześnie pokazuje różne formy
przeciwstawiania się temu kierunkowi.
- Spełnienie formalnych warunków polecenia: 1 pkt
Wypracowanie w całości spełnia formalne warunki:
– w wypracowaniu omówiono trzy merytorycznie poprawne przykłady
– wypracowanie dotyczy tematu wskazanego w poleceniu. - Treść: 13
Zdający wnikliwie omówił twórczość trzech artystów, którzy reprezentują sztukę
postimpresjonizmu. Przy każdym artyście wymienił te elementy twórczości, które zostały
zaczerpnięte z impresjonizmu, oraz wskazał elementy nowatorskie, charakterystyczne
dla postimpresjonizmu. Zdający zwrócił uwagę na różne środki artystycznego wyrazu
i omówił zmiany zarówno w sposobie budowania przestrzeni, jak i w kolorystyce czy
w światłocieniu.
Odwołał się do kontekstów: przywołał pierwszą wystawę impresjonistów, inspiracje
sztuką japońską u Paula Gauguina czy wpływ Cézanne’a na sztukę kubizmu. - Terminologia: 3 pkt
Zdający biegle posługuje się terminologią z dziedziny sztuki. W pracy pojawiły się terminy
związane z opisem koloru, budowania przestrzeni czy sposobu malowania. - Kompozycja i struktura wypowiedzi: 3 pkt
Wypracowanie ma poprawną, zorganizowaną problemowo kompozycję: zawiera wstęp,
gdzie wyjaśniono temat wypracowania, rozwinięcie z opisem twórczości poszczególnych
artystów oraz zakończenie zawierające słuszne wnioski. Omówienie twórczości
poszczególnych artystów nie jest przypadkowe – każde z omówionych dzieł prezentuje
inny aspekt sztuki postimpresjonizmu (przestrzeń u Cézanne’a, kolor u Gauguina oraz
ekspresja u van Gogha). Zakończenie nie jest powtórzeniem wstępu, zawiera wnioski
wynikające z toku wypowiedzi.
Na przykładzie twórczości trzech artystów rozważ, w jaki sposób sztuka kubizmu
i futuryzmu wpłynęła na polską sztukę okresu dwudziestolecia międzywojennego.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego polska scena sztuki była wyjątkowo
otwarta na nowości z zachodu. Powiew świeżości, który czuło się w kraju, związany
z odzyskaniem niepodległości, napawał artystów nową energią. Termin nowoczesność, tak
ważny już przed wybuchem I wojny światowej, po odzyskaniu wolności przybrał na wadze
i stał się sztandarem dla młodych artystów późniejszego okresu. Wpływ Młodej Polski
jeszcze przed końcem wojny zaczął stopniowo zanikać wraz ze śmiercią wielu jej
najznakomitszych twórców, w wyniku czego robiło się miejsce ambitnemu, młodemu
pokoleniu, które swój wzrok chętnie kierowało na zachód: zwłaszcza na Paryż, od dawna
uznawany za centrum rozwoju artystycznego. Stamtąd wpłynęły do Polski pojęcia takie jak
kubizm czy futuryzm. Secesja, historycyzm, akademizm i inne młodopolskie nurty ustąpiły
pod naporem zachodnich nowości, cieszących się coraz szerszym zainteresowaniem.
Przejście z jednego nurtu do drugiego możemy zauważyć w twórczości Xawerego
Dunikowskiego, wybitnego rzeźbiarza znanego ze swoich dopracowanych, symbolistycznych dzieł, który jednak całe życie poszukiwał nowych rozwiązań. W okresie międzywojnia za
sprawą wpływu kubizmu Dunikowski zaczął dążyć do uproszczenia bryły w swoich dziełach
i do eliminacji detalu na rzecz kanciastości i solidności, w rezultacie wytworzył w końcu
własny styl określania formy. Do tego okresu zaliczamy takie jego dzieła jak Fatum,
Tchnienie czy Autoportret (Idąc ku Słońcu). Cechuje je syntetyczna, spiętrzona bryła
o ostrych krawędziach. Dunikowski bynajmniej nie odcina się całkowicie od symbolizmu,
który wciąż widoczny jest w jego dziełach. Sama ich forma ulega jednak nowoczesnej
rewolucji i staje się unikatowa dzięki połączeniu tych dwóch stylów.
Rok 1917 był niezwykle znaczący dla awangardowej sztuki polskiej; był to rok wielkiego
artystycznego wzburzenia, eksperymentów i poszukiwań. Wykształciło się zupełnie nowe
spojrzenie na sztukę, definiowane ciekawością i odwagą młodego pokolenia, a także będące
sprzeciwem wobec konserwatywnej postawy artystycznych celebrytów młodopolskich. Na
terenie Polski zaczęły powstawać nowe ugrupowania zrzeszające artystów, będące pod
sztandarem nowoczesności. Tak oto w Krakowie powstali ekspresjoniści polscy, którzy
później przybrali nazwę formistów – od formy, którą uznawali za najważniejszą część dzieła.
Postulaty formistów, mówiące o zerwaniu z odtwórczym stosunkiem do rzeczywistości,
dotarły do innych polskich środowisk artystycznych, i zostały przez nie podjęte. Wpłynęły na
nie przede wszystkim ekspresjonizm, futuryzm oraz kubizm: formiści dążyli do ustalenia
nowej sztuki ogólnonarodowej, pasującej do odrodzonego, niepodległego państwa.
Fascynowali się pojęciami miasta, masy i maszyny, postępu, wolności i równości,
demokracji. Ważnym aspektem była jednak tradycja polskiej sztuki ludowej, do której
naiwnej, kolorowej formy ochoczo się odnoszono, aby na jej bazie stworzyć nowy kanon
polski.
Znanym przedstawicielem grupy formistów był Leon Chwistek, malarz, ale również
teoretyk sztuki, matematyk i filozof. To właśnie jego nowe teorie, zaczerpnięte z fascynacji
francuskim kubizmem i włoskim futuryzmem, ukształtowały zbiór poglądów ugrupowania.
Głosił on koncepcje autonomii formy – uniezależnienie jej od treści poza nią. W jego
dziełach, takich jak znana Szermierka, doskonale widać zarówno futurystyczną fascynację
ruchem i dynamizmem, oddanym przez powielane, diagonalne linie, jak i kubistyczną
płaskość, geometryzację i rozbicie formy, choć nie równie analityczne jak u twórców
francuskich. Chwistek wypracował również tzw. “strefizm” - barwne oddanie podziału form
obrazu, gdzie każdej kolejnej jego strefie jest przypisana inna dominanta kolorystyczna.
Oddają go takie obrazy jak Miasto czy Wenus.
Innym przedstawicielem i założyciel grupy formistów był także Zbigniew Pronaszko.
Artysta ten był pod silnym wpływem twórczości kubistów. W swoich pracach stosował
geometryzację i uproszczenie kształtów. Jednym z najbardziej znanych obrazów malarza to
Akt, przedstawiający stojącą, nagą postać kobiety. Przedstawiona postać ma uproszczone,
silnie zgeometryzowane kształty. Nieokreślone tło, także rozbite jest na geometryczne
kształty. Kolorystyka obrazu jest zgaszona i prawie monochromatyczna. Dzięki temu tło
i postać kobiety tworzą spójną całość. Podobny zabieg stosowali Picasso i Brague’a w fazie
analitycznej kubizmu.
Zbigniew Pronaszko był także rzeźbiarzem. W swoich rzeźbach także nawiązywał do
form kubistycznych. Jego prace mają syntetyczną, zgeometryzowaną, ostrą formę.
Przykładem takiego dzieła jest projekt pomnika Adama Mickiewicza dla Wilna. Nowatorskie
i odważne potraktowanie postaci narodowego wieszcza okazało się jednak zbyt
kontrowersyjne i pomnik pozostał jedynie w fazie projektu.
Sztuka międzywojnia, ukształtowana na dziedzictwie Młodej Polski, cały czas posuwała
się w kierunku nowoczesności, w poszukiwaniu kolejnych rozwiązań. Świeżo odzyskana wolność, silne poczucie przynależności do narodu oraz odwaga twórców, wyrobiona przez
życie w trudnych czasach wojny, pozwoliła na otwarcie drzwi dla sztuki awangardowej,
przynoszącej optymizm i wiarę w potęgę człowieka i jego rozumu. Propozycje oferowane
przez kubizm i futuryzm przyjęły się w polskich kręgach – przeniknęły do filozofii
odrodzonego państwa i pozwoliły na powstanie polskich odpowiedników owych kierunków.
Leon Chwistek, inspirował się symultanizmem zaczerpniętym od futurystów, a twórczość
Xawerego Dunikowski i Zbigniewa Pronaszko zdominowana został przez geometryzację
formy charakterystyczną dla kubistów.
- Spełnienie formalnych warunków polecenia: 1 pkt
Wypracowanie w całości spełnia formalne warunki:
– w wypracowaniu omówiono trzy merytorycznie poprawne przykłady
– wypracowanie dotyczy tematu wskazanego w poleceniu. - Treść: 13 pkt
Pełne i wieloaspektowe omówienie tematu. Zdający odwołuje się do kontekstu
historycznego i estetycznego. W wypracowaniu wykazano, jak zjawiska ze sztuki
europejskiej przenikały do sztuki polskiej. Zdający wnikliwie omówił twórczość trzech
artystów. Przy każdym artyście podano tytuły jego dzieł. Analiza odnosi się do tematu
wypracowania, podkreślono i omówiono te elementy dzieł, które rzeczywiście zostały
zaczerpnięte ze sztuki kubizmu i futuryzmu. - Terminologia: 3 pkt
Zdający biegle posługuje się terminologią z dziedziny sztuki. W opisie i analizie dzieł sztuk
stosuje fachową terminologię. - Kompozycja i struktura wypowiedzi: 3 pkt
Wypracowanie ma poprawną, zorganizowaną problemowo kompozycję: zawiera
rozbudowany wstęp, w którym wyjaśniono temat wypracowania, rozwinięcie z opisem
twórczości poszczególnych artystów oraz zakończenie zawierające słuszne wnioski.
Omówienie twórczości poszczególnych artystów nie jest przypadkowe – każde
z omówionych dzieł prezentuje inny aspekt sztuki dwudziestolecia międzywojennego.
Wnioski wynikają z toku wypowiedzi, nie są powtórzeniem wstępu
Wykaż rolę Stanów Zjednoczonych jako centrum kulturotwórczego sztuk plastycznych po II wojnie światowej. Przywołaj i omów trzy nurty (kierunki) artystyczne rozwinięte w tym czasie w USA lub twórczość trzech działających tam artystów.
Sytuacja polityczna i gospodarcza w latach międzywojennych, a także podczas II wojny światowej oraz po zapadnięciu „żelaznej kurtyny” sprzyjała przejmowaniu przez Stany Zjednoczone roli centrum sztuki ówczesnego świata. Mieszkający tam artyści mieli warunki dla rozwoju indywidualności. Za oceanem osiedliło się wielu emigrantów, w tym twórców z Europy, którzy poszukiwali nowych możliwości. Kiedy na „starym kontynencie” trwał proces odbudowy, Stany Zjednoczone przodowały pod względem przemysłowym i cywilizacyjnym – również w kulturze światowej.
Miejscem, które stanowiło Mekkę artystów, stał się Nowy Jork. Tam też w latach 30. z Kalifornii przeniósł się Jackson Pollock – charyzmatyczny malarz, który odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu się ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Pollock tworzył na olbrzymich płótnach, „rzucając” rozmaite czyste barwy nowatorską metodą drippingu, dzięki której powstawały rytmiczne kompozycje zaliczane do nurtu action painting. Jego dzieła to kompozycje o charakterze horror vacui, całkowicie wypełniające płótno, tworzone bez uprzedniego szkicu. Wnikliwe spojrzenie na jego prace pozwala dostrzec w splątanych kolorach ogrom emocji – od poczucia wyobcowania, przez wewnętrzny chaos po agresję. Płótno staje się więc miejscem wyrazu wewnętrznej eksplozji zachodzącej w duszy artysty.
W Nowym Jorku działał także emigrant z Europy Wschodniej, Mark Rothko, pionier wielkorozmiarowego malarstwa zaliczanego do color field painting. Jego dzieła to charakterystyczne, pełne prostoty kompozycje, złożone z prostokątów i wykonane farbą olejną. Te obrazy to dla niego swoista forma kontemplacji. Przez malarstwo wyraża podstawowe emocje człowieka, ujęte w kontrastowych kolorach. Używa pełnej gamy barwnej – od jasnych, „szczęśliwych” odcieni po ciemną, mroczną tonację, wyrażającą jego poczucie duchowości. Na pozór liryczne formy, przy dłuższym spojrzeniu odkrywają dynamikę, która przedstawia się w poszarpanych i niejednolitych krawędziach impastowych kształtów. Rothko starał się tworzyć formy uniwersalne, dlatego też rezygnował z tytułów. Był też pierwszym z malarzy, który abstrakcyjne i zarazem mistyczne dzieła stworzył do ozdobienia miejsca użytku publicznego – kaplicy w Hudston w Teksasie.
Założeniom ekspresjonizmu abstrakcyjnego sprzeciwił się Robert Rauschenberg, który od lat 50. tworzył na Manhattanie dzieła w nurcie pop-artu – sztuki wykształconej pod wpływem mediów i reklamy. Największą inspirację dla Rauschenberga stanowiły obiekty codziennego użytku, ponieważ były konwencjonalne i użyteczne dla wszystkich. W zniszczonych rzeczach, przez niektórych uważanych za śmieci, widział piękno. Podobnie jak działający w pierwszej połowie XX w. dadaiści, gloryfikował przedmioty, zmieniał ich zastosowanie i znaczenie. W jednej ze swych najbardziej odważnych prac, „Monogramie”, odmienił rolę obrazu ściennego, kładąc go na podłodze jako podstawę dla wypchanej kozy. Nadał pracy innowacyjny wygląd, dodając starą oponę samochodową. Wykonał scenę złożoną z kontrastowych elementów, przedstawiającą wypas wiejskiego zwierzęcia pomiędzy przedmiotami znalezionymi na ulicach Nowego Jorku. Wykorzystanie przez Rauschenberga wypreparowanych zwierząt jako tworzywa sztuki znajdzie następnie swój oddźwięk w twórczości takich artystów, jak Damien Hirst czy Katarzyna Kozyra.
Rauschenberg tworzył też prace inspirowane ówczesną polityką i wpływem telewizji. Układał kompozycje przy użyciu obiektów, takich jak fotografie i wycinki z gazet. W odróżnieniu od założeń abstrakcjonizmu ekspresyjnego, przedmioty wykorzystywane w jego dziełach nie miały definiować wewnętrznych doznań. Stanowiły wizualny komentarz do kultury mediów, która coraz bardziej ogarniała Stany Zjednoczone. Życie statystycznych Amerykanów obrazowali też inni przedstawiciele pop-artu, między innymi grafik i twórca dzieł w estetyce komiksów, Roy Lichtenstein. Andy Warhol z kolei, przedstawiając ikony popkultury, ukazywał to, co wzbudzało zainteresowanie przeciętnego człowieka.
Moim zdaniem Stany Zjednoczone stwarzały artystom lepsze warunki stosowania różnorodnych technik artystycznych i niezależnej interpretacji rzeczywistości niż powojenna Europa. Nic dziwnego, że stały się „Eldorado” dla wybitnych jednostek. Także obecność marszandów, wystaw, rynek zbytu i wpływ mediów spowodowały wyodrębnienie się lub dalszy rozwój różnorodnych kierunków – od wspomnianych: ekspresjonizmu i pop-artu, przez land art po hiperrealizm. Okres po II wojnie światowej stanowił zatem tylko początek „wielkiego warsztatu” w Stanach Zjednoczonych, które aż do dziś pełnią dominującą rolę w kształtowaniu światowej sztuki.
Poziom wykonania zadania: 20/20.
- Kompozycja i układ treści: poziom 3. (3 pkt). Praca zgodna z tematem. Jej kompozycja jest właściwa i proporcjonalna, wnioski słuszne.
- Treść: poziom 4. (13 pkt). Poprawny dobór artystów, w sposób wystarczający omówiono cechy ich twórczości. Zaprezentowano bogaty materiał faktograficzny, potwierdzający znajomość epoki, środowiska i przywołanych twórców oraz umiejętność osadzania zjawisk artystycznych w czasie. Właściwie wykorzystano kontekst historyczny.
- Terminologia: poziom 2. (2 pkt). Zaletą pracy jest bogata terminologia obejmująca nazwy kierunków i technik artystycznych.
- Język i styl: poziom 2. (2 pkt). Żywy, komunikatywny styl wypowiedzi.
