Skýringarlíkön, skilgreiningar og skimunarpróf

Question 1

DSM5

Answer 1

Samansafn einkenna af vitsmunalegum, atferlis og líffræðilegum toga sem vísa til þess að einstaklingur heldur áfram að neyta vímuefnisins þrátt fyrir talsverðan vanda tengdum vímuefnum

Þegar DSM5 er notað við greiningu á vímuefnaröskun eru atferlismynstur tengd vímuefnanotkuninni skoðuð

Question 2

Viðmið og flokkar

Answer 2

1. Skert stjórn á vímuefnanotkun (viðmið 1-4)
2. Félagsleg skerðing (viðmið 5-7)
3. Áhættusöm notkun á vímuefni (viðmið 8-9)
4. Lyfjafræðileg viðmið (viðmið 10-11)

Question 3

Til að greinast með vímuefnaröskun þurfa…

Answer 3

…amk. tvö einkenni að hafa verið til staðar á síðustu 12 mánuðum og því fleiri einkenni því alvarlegri er röskunin

Question 4

DSM5 skiptir alvarleika vímuefnaröskunar í:

Answer 4

milda (2-3 einkenni)

miðlungs (4-5 einkenni)

alvarlega (6+ einkenni)

Question 5

Samkvæmt DSM5

1-5

Answer 5

1. Vímuefnisins er neytt í meiri mæli eða í lengri tíma en ætlað var
2. Vilji er til að minnka eða hætta neyslu en án árangurs
3. Mikill tími fer í að útvega vímuefnið, neyta þess eða að ná sér eftir að áhrif þess dvína
4. Sterk löngun í vímuefnið
5. Skyldum skóla, starfs eða heimilis er ekki sinnt á fullnægjandi hátt

Question 6

Samkvæmt DSM5

6-11

Answer 6

6. Notkun vímuefna viðhaldið þrátt fyrir langvarandi eða endurtekin félags- eða samskiptavanda sem vímuefnaneyslan annaðhvort eykur eða á sök á
7. Vímuefnanotkun leiðir til þess að einstaklingur annaðhvort minnkar eða hættir ástundum tómstunda eða áhugamála
8. Endurtekin vímuefnanotkun í aðstæðum sem eru líkamlega hættulegar
9. Endurtekin vímuefnanotkun þrátt fyrir sálfræðilegan eða líkamlegan vanda sem má rekja til notkunar á vímuefninu
10. Þolmyndun – einstalingur þarf að auka skammtinn til að ná tilætluðum áhrifum
11. Fráhvörf

Question 7

ICD11 greiningarviðmið

Answer 7

1. Sterk löngun eða áráttukennd þörf fyrir efnið
2. Stjórnleysi á neyslu vímuefnisins. Neysla verður tíðari, meiri eða varir lengur en gert var ráð fyrir
3. Líkamleg fráhvarfseinkenni þegar dregið er úr neyslu eða vímuefni notað til að draga úr fráhvarfseinkennum
4. Aukið þol gagnvart vímuefninu. Aukið magn þarf til að ná sömu áhrifum og áður fengust
5. Sífellt meiri tími fer í að nálgast vímuefni, neyta þeirra eða ná sér eftir neyslu og þá á kostnað frístunda eða annars sem veitir vellíðan
6. Neyslu er haldið áfram þrátt fyrir augljósan líkamlegan eða sálrænan skaða

Question 8

Hugtakið vímuefni

Answer 8

Vímuefni er samheiti yfir lyf og efni sem valda ávana og fíkn

Efnin breyta starfsemi miðtaugakerfisins þannig að skynjun mannsins á umhverfinu og viðbrögð við því breytast

Þessu ástandi fylgir breytt líðan

Question 9

Hófleg áfengisneysla karlar 20-65 ára

Answer 9

Tveir drykkir eða minna á dag að jafnaði

Aldrei meira en fimm drykkir í hvert sinn

Samanlagt fjórtán drykkir á viku eða minna

Question 10

Hófleg áfengisneysla konur (og karlar 65+)

Answer 10

Einn drykkur eða minna á dag að jafnaði

Aldrei meira en fjórir drykkir í senn

Samanlagt minna en sjö drykkir á viku

Question 11

Sálfræðileg skýringarlíkön

Answer 11

Sálgreiningakenningar

Spennulosunarkenningar

Námskenningar (learnings theories)

Félagsnámskenningar (social learnings theories)

Persónuleikakenningar

Question 12

Sálgreiningakenningar

Answer 12

Kenning um áfengissýki byggð á kenningu Freuds um þroskaferli persónuleikans

!! Sá áfengissjúki sækir í ofsagleði og vellíðan

Misnotkun á áfenginu er einkenni um sálræn vandamál, þ.e. birtingarmynd undirliggjandi sálrænna vandamála (notar áfengi til að deyfa sársauka)

Líta til bernsku, ómeðvitað, óuppgerður tilfinningalegur vandi sem veldur sársauka

Orsök sjúklegrar hegðunar að finna í umhverfinu eða aðstæðum í frumbernsku sem hindrar eðlilegan þroska persónuleikans

Question 13

Spennulosunarkenningar

Answer 13

Áfengi er notað til að draga úr streitu og kvíða

Neikvæð styrking dregur úr spennu

Einstaklingar tengja neysluna við spennulosun og vellíðan

Þeir sem eru með áfengisröskun hafa meiri væntingar um áhrif áfengis en þeir sem ekki eru með áfengisröskun

Endurtekin neysla áfengis, þrátt fyrir að neyslan ýti undir spennu, streitu og kvíða

Þetta er vítahringur, byrjar afþví einstaklingurinn upplifir spennu, streitu og kvíða og byrjar að drekka en til að slá á streitu, spennu og kvíða sem fylgir drykkju þá þarf að drekka meira

Question 14

Námskenningar (learning theories)

Answer 14

Neysla áfengis er lærð hegðun

Námið á sér stað með skilyrðingu sem verður til með umbun og refsingu

Í upphafi er áfengi notað vegna vellíðan og losun spennu

Ávani þróast og áfengi notað til að forðast fráhvörf

Question 15

Félagsnámskenningar (social learning theories)

Answer 15

Samverkan einstaklings og umhverfis

Félagsmótun

Mikilvægt hvernig einstaklingurinn lærir að fást við umhverfi sitt

Áfengisneysla þáttur félagslegs þroskaferils

Norm og gildi samfélagsins (hvað er normið í kringum mig?)

Viðhorf gagnvart áfengi breytist hjá fólki td þegar það eignast barn þá breytist líka skoðun á umhverfi einstaklings

Herminám

Rannsóknir á sögulegum og menningarlegum hliðum áfengisneyslu til að bera saman hvernig mismunandi þjóðfélög líta á áfengisneyslu

Question 16

Persónuleikakenningar

Answer 16

Samkvæmt persónuleikakenningunum er ekki til sérstakur persónuleiki sem orsakar þróun áfengisröskunar meira en annar

Galli á rannsóknum, rannsakaðir voru eingöngu einstaklingar með greinda áfengisröskun

Rannsóknir sýndu fram á að þeir sem voru með áfengisröskun mældust með marktækt meira þunglyndi en þeir sem ekki voru með áfengisröskun
- upplifðu ofsóknarhugmyndir og árásargirni
- höfðu minni sjálfsvirðingu en samanburðarhópur sem og í meira tilfinningalegu ójafnvægi
- kvíði, streita, ótti, örvænting, skömm

Question 17

Sjúkdómskenningar

Answer 17

Ólæknandi sjúkdómur þar sem ítrekuð neysla áfengis og/eða annarra vímuefna á sér stað þrátt fyrir neikvæðar afleiðingar neyslunnar

Mögulegt að lýsa þróun sjúkdómsins og hægt að lýsa hvað gerist fyrst (dre

Sálfræðilegir og félagslegir þættir spila ekki stærra hlutverk en í öðrum krónískum sjúkdómum

Umfang erfðafræðilegs móttækileika hefur áhrif

Sértækur sjúkdómur

Stigversnandi sjúkdómur

Krónískur og banvænn sjúkdómur

Hægt að meðhöndla sjúkdóminn og halda niðri

Bati er þróun

Vænta má bakfalla

Question 18

Kenning Jellinecks

Answer 18

Fyrsta stig: aukið þol og sækir oftar í aðstæður sem tengjast neyslu áfengis

Annað stig: minnisleysi, áfengi nauðsyn, þambar drykki og eftirköst versna

Þriðja stig: algjört stjórnleysi á magn og tíðni drykkju

Fjórða stig: allt snýst um vímuna, drekkur með hverjum sem er

Question 19

Líkan Gorski og Miller

Answer 19

Byggir á kenningu Jellinek
Frumstig, miðstig og krónískt stig

Fíkn er líkamleg, sálræn og félagsleg

Fíkninni fylgir þráhyggja, árátta og sjórnleysi

Neysla oft til að sefa sársauka sem skapast af neyslunni

Question 20

Heilasjúkdómur

Answer 20

Framfarir í taugalíffræði heilans sem snýr að vímuefnaröskun hafa leitt til uppgötvunar á taugaboðefnum sem skapa umbunaráhrif við inntöku vímuefnis og er mikilvægt m.t.t. fíknar

Boðefnið dópamín örvar vellíðunarstöðvar heilans og gegnir stóru hlutverki í ásókn í vímuefni

Taugabrautir í heilastarfseminni sem hvert vímuefni virkjar sérhæft og einnig taugabrautir sem þau virkja sameiginlega

Hvert vímuefni hefur sína verkun en öll eiga þau það sameiginlegt að hafa áhrif á ákveðið heilaboðkerfi

Neyslan getur haft varanlegar breytingar á starfsemi og byggingu heilans

Question 21

Gagnrýni á sjúkdómshugtakið

Answer 21

Neysla vímuefna er vani undir stjórn viljans

Sviptir vímuefnaneytendur ábyrgð á neyslunni og afleiðingum hennar

Veldur fordómum

Stjórnleysi í neyslu lærð hegðun og hægt að aflæra

Question 22

Greiningarviðmið DSM5 og ICD10

Answer 22

DSM og ICD greiningarviðmið, þáttaskil
Endurbætt handbók um flokkun geðsjúkdóma ameríska geðlæknafélagsins, DSM, 1980,DSM III

Árið 1977 setti WHO alþjóðlega flokkun sjúkdóma þekkt sem ICD (International classification of Diseases)

Question 23

Grundvöllur skilgreininga/greiningarviðmiða

Answer 23

Hve mikið magn er drukkið

Tíðni

Neyslumynstur

Question 24

DSM og ICD skilyrði

Answer 24

Skilgreiningar eru mjög áþekkar

Einkenni þurfa að hafa komið fyrir á síðustu 12 mánuðum

Question 25

Markmið mats

Answer 25

Að safna upplýsingum

Að aðlaga meðferð að einstaklingum

Að fylgjast með framförum til að meta árangur

Question 26

Skimunarpróf

Answer 26

Notuð til að komast að því hvort um vandamál sé að ræða

Þau geta gefið vísbendingu um hversu alvarlegur vandinn er

Eru greiningartæki og eru ekki eins nákvæm og viðtal við fagfólk með sérþekkingu á vímuefnaröskun

Question 27

Skimunaraðferðir

Answer 27

Hafa góð tök á notkun með skimunarprófa

Ýmsar nálganir

Staðlað viðtal

Sjálfspróf/spurningalistar

Greining á lífsýnum

Skimun vs. Greining

Question 28

Áreiðanleiki skimunarprófa

Answer 28

Skima þá út sem hafa vímuefnavanda

Question 29

Óáreiðanleiki skimunarprófa

Answer 29

Skimar út þá sem eiga ekki við vímuefnavanda að stríða

Question 30

Nákvæmni skimunarprófa

Answer 30

Geta ekki forðast falskar jákvæðar niðurstöður

Geta líka sagt að einstaklingur eigi ekki við vanda

Þó einstaklingur eigi við vímuefnavanda að stríða

Question 31

Skimun - lífsýni

Answer 31

Blóðsýni

Þvagsýni

Sviti

Andardráttur

Question 32

Framkvæmd lífsýna

Answer 32

Sjúkrahús, lögreglan, vinnustaðir og einstaklingar

Question 33

CAGE

Answer 33

4 spurningar

Síðustu 12 mánuði

Hannað til að skima áfengishæði

Allt af 50% af þeim sem eiga við áfengisvanda að stríða skimast ekki

Question 34

CAGE spurningar

Answer 34

C = Cutting down drink or drinking considered?

A = Annoyed you by criticizing drinking?

G = Guilt about your drinking?

E = Eye openers necessary?

Question 35

!! Vímuefni

Answer 35

Samheiti yfir lyf og efni sem valda ávana og fíkn

Efnin breyta starfsemi miðtaugakerfisins þannig að skynjun mannsins á umhverfinu og viðbrögð við því breytast

Þessu ástandi fylgir breytt líðan

Question 36

Freud og sálgreinakenningin

Answer 36

Einstaklingur með áfengissýki stoppaði á oral stiginu skv. Freud

Átti eitthvað óuppgert á fyrstu árunum

Eitthvað í umhverfinu, tengslaröskun

Lítur til bernsku, ómeðvitað, óuppgerður tilfinningalegur vandi sem veldur sársauka

Orsök sjúklegrar hegðunar að finna í umhverfinu eða aðstæðum í frumbernsku sem hindrar eðlilegan þroska persónuleikans

Fólk sækist í vellíða tilfiningu með því að setja eitthvað í munninn (td áfengi)

Hann byggði gögnin sín á skjólstæðingum sínum

Hann aðhylltist að meðferðaraðilinn sæti til höfða

Hann var gagnrýndur fyrir að hann var með einslitt þýði/úrtak

Hver hafði efni á því að fara til geðlæknis eða sálfræðings og hafði tíma til þess í upphafi 1900?

Hástéttakonur voru aðallega þýðið

Þeirra starf var heimilið, góðgerðarstörf og drukku léttvín og oft of mikið og leið þá ekki vel

Æskan þeirr hafi ekki verið góð skv. hans niðurstöðum

Hann var sjálfur háður kókaíndropum og reddaði skjólstæðingum enn meira ávanabindandi efni sem hjálp

Dóttir hans tók kenningarnar hans áfram og þróar þær og talar um þær

Talar um afneitun og varnarhætti

Sjúkdómsmodelið byggir á þessum kenningum